#300Smitha. Świętujemy 300. rocznicę urodzin Adama Smitha, ojca klasycznej ekonomii

Autor: FWG

Nie jest do końca jasne, kiedy dokładnie Adam Smith się urodził. Wiemy za to, iż na pewno żył w latach 1723 – 1790 i pochodził ze Szkocji. Ten wybitny filozof i ekonomista uchodzi za ojca szkoły klasycznej w ekonomii. Jego prace były podstawą do wyodrębnienia ekonomii jako osobnej nauki. Przytaczamy dziś jego sylwetkę, a na kanałach społecznościowych FWG przypominamy niektóre z jego najsłynniejszych cytatów w cyklu #300Smitha

Poglądy Smitha

“Państwo jest bogate bogactwem swoich obywateli”, czy “mając na celu swój własny interes, człowiek często popiera interesy społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyć im rzeczywiście” to niektóre z jego złotych myśli, które nie są dzisiaj zaskakujące. Przez wielu są przyjmowane jako opinie zdroworozsądkowe i nawiązuje do nich liberalna myśl ekonomiczna, która w praktyce prowadzi do rozwoju i poprawy warunków życia ludzi. Jednak gdy w XVIII wieku opisywał je Adam Smith, mogły budzić zdziwienie.

W tamtym okresie najsilniejszym prądem myślowym w gospodarce był merkantylizm, a więc przekonanie, iż bogactwo kraju zależne jest od posiadanych przez nie zasobów pieniądza kruszcowego, co stawiało eksport powyżej importu. Najprościej mówiąc, oznaczało bezwzględne dążenie do dodatniego bilansu handlowego. Smith zauważył, iż przyczyną wzrostu bogactwa narodowego jest praca, a nie ilość zgromadzonego złota lub srebra, co było sprzeczne z podstawą merkantylizmu.

Szkot dokonał rewolucji w sposobie myślenia o ekonomii, przenosząc punkt widzenia z całego imperium na pojedyncze jednostki, kierujące się własnym, osobistym interesem. Odkrył, iż ludzie, którzy dążą do własnych celów wchodzą w dobrowolne interakcje gospodarcze, wzajemnie ustalając warunki umowy. Takie relacje tworzą większą całość, w której popyt i podaż, niczym „niewidzialna ręka”, wpływają na ceny dóbr, umożliwiając sprawne działanie systemu bez państwowej ingerencji.

– Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy naszego obiadu, ale od ich dbałości o własny interes. Zwracamy się nie do ich humanitarności, ale do egoizmu i nie mówimy im o naszych własnych potrzebach, ale o ich korzyściach – pisał ekonomista.

Będąc oświeceniowym liberałem Smith podchodził do państwa z dystansem, a kupców określał jako ludzi bez narodowości – pisał, iż kupiec zniesmaczony wysokimi podatkami lub innymi negatywnymi czynnikami jest w stanie bez większych problemów przenieść się ze swoim kapitałem do innego państwa. Był tym samym zwolennikiem wolnego handlu pomiędzy krajami oraz likwidacji ceł.

Nie oznacza to jednak, iż Adam Smith był w swoich poglądach wrogi państwu jako idei. Bronił państwa dostarczającego podstawowe usługi publiczne, takie jak edukacja i świadczenia dla ubogich, niepokoił się nierównościami i ubóstwem w skądinąd prosperującej gospodarce rynkowej. Popierał także obecność państwowych instytucji w niektórych dziedzinach gospodarki, jak choćby w kanalizacji miejskiej i innych elementów infrastruktury.

Dorobek naukowy i najważniejsze dzieła

Smith studiował łacinę, grekę, filozofię moralności i matematykę na Uniwersytecie w Glasgow, następnie kontynuował edukację na Balliol College w Oxfordzie. W wieku 28 lat wybrano go na profesora logiki na Uniwersytecie Glasgow. Jego renoma tak urosła, iż studenci specjalnie przyjeżdżali do Szkocji, żeby móc się z nim zetknąć. Smith był często opisywany jako typowy “roztargniony profesor”. Prezentował się jako ekscentryczny, ale życzliwy intelektualista. W 1787 r. został wybrany na rektora Uniwersytetu Glasgow.

Głównie dwa najważniejsze dzieła Smitha składają się na jego dorobek naukowy. W 1759 roku wydał traktat “Teoria uczuć moralnych”, w której objaśnił przyczyny aprobaty lub dezaprobaty pewnych zachowań przez człowieka. Wydanie tej książki przyczyniło się do rozgłosu na temat twórcy. W 1776 roku wydał za to swoje bezsprzecznie największe dzieło – “Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Jest to publikacja, której poświęcił aż dziewięć lat swojego życia. Książka zyskała ogromną popularność. W dziele tym Adam Smith ukazał mechanizmy tworzenia, dystrybucji i podziału dóbr materialnych. Skupiał się on w dużej mierze na prawach rządzących gospodarką.

Dziś poglądy Smitha nie są już tak niecodzienne jak wtedy, gdy były opublikowane. Wolnorynkowy kapitalizm, oparty na klasycznej teorii ekonomicznej wypracowanej przez tego ekonomistę i filozofa, jest obowiązującym systemem w wielu krajach, a liberalna idea wolności osobistej, która była przez Smitha propagowana równie mocno co wolność gospodarcza, jest podstawą systemu prawnego w większości cywilizowanych państw świata.