5 najlepszych książek o nienawiści

2 godzin temu

Zapraszamy Państwa na kolejny odcinek „Skanera” WEI. Można śmiało założyć, iż zarówno w polityce międzynarodowej, jak i krajowej zadomowiły nam się nienawiść i podziały społeczne. Dziś proponujemy wam książkową wycieczkę z hasłem „nienawiść” właśnie. Miłej lektury!

1. N. Kołodyńska-Magdziarz, A. Dudek, „O dwóch takich, co podzieliły Polskę”

Ta zwięzła, bo licząca nieco ponad 200 stron publikacja, wydana przez Wydawnictwo Nowej Konfederacji, to błyskotliwa analiza polskiej sceny politycznej ostatnich trzech dekad. Autorzy skupiają się na fenomenie duopolu PO-PiS, który od 2005 roku zdominował polską politykę, oraz na jego wpływie na społeczeństwo, szczególnie w kontekście narastającej nienawiści polaryzującej Polaków.

Głównym tematem jest dominacja dwóch partii – Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości – oraz ich liderów, którzy, jak sugeruje tytuł, „podzielili Polskę”. Dudek z charakterystyczną dla siebie precyzją analizuje, jak polityczne strategie, ambicje i konflikty liderów tych ugrupowań ukształtowały obecny krajobraz polityczny, a także jakie konsekwencje przyniosły dla społeczeństwa. Kluczowym wątkiem książki jest analiza nienawiści jako siły napędowej polaryzacji. Dudek trafnie zauważa, iż spór PO-PiS nie ogranicza się do różnic programowych, ale stał się konfliktem tożsamościowym, podsycanym przez emocje i retorykę wykluczenia. Autorzy wskazują, jak obie strony świadomie lub nieświadomie eskalowały napięcia, budując narracje o „zdradzieckich elitach” czy „faszyzujących populistach”. Ta dynamika, według Dudka, przekształciła politykę w wojnę plemienną, gdzie nienawiść stała się narzędziem mobilizacji elektoratu.

Co szczególnie cenne, Dudek unika jednostronnego wskazywania winnych. Jego obiektywizm – choć bywa oskarżany o „symetryzm” – jest tu atutem. Pokazuje, iż obie partie przyczyniły się do zaostrzenia podziałów, a ich liderzy, zamiast szukać kompromisu, często wybierali konfrontację.

2. N. Strossen, „Nienawiść. Jak cenzura niszczy nasz świat”

Przenikliwa analiza sporu między wolnością słowa a próbami ograniczania tzw. mowy nienawiści. Strossen, amerykańska prawniczka i była prezes ACLU, stawia odważną tezę: cenzura, zamiast zwalczać nienawiść, często ją wzmacnia, podkopując demokrację i równość. W kontekście polskich podziałów społecznych, gdzie nienawiść jest paliwem politycznych konfliktów, książka ta jest wyjątkowo aktualna.

To manifest na rzecz wolności słowa, oparty na amerykańskiej Pierwszej Poprawce, ale odnoszący się do globalnych debat, w tym polskich. Strossen w przystępny sposób rozkłada na czynniki pierwsze problem „mowy nienawiści”, wskazując na jej niejasną definicję. Książka jest podzielona na logiczne rozdziały, które prowadzą czytelnika przez prawne, społeczne i etyczne aspekty cenzury. Autorka unika prawniczego żargonu, choć jej akademickie zaplecze jest wyczuwalne w precyzyjnych argumentach i licznych przykładach z USA, Europy, a choćby Polski. Strossen analizuje, jak prawa przeciwko „mowie nienawiści” – często wprowadzane w dobrej wierze – stają się narzędziem do tłumienia opozycji lub mniejszościowych poglądów. Przytacza dane z państw takich jak Niemcy, gdzie surowe regulacje nie zmniejszyły liczby ekstremistycznych ruchów, a czasem je wzmocniły, spychając je do podziemia.

W polskim kontekście książka może być czytana jako komentarz do debat o granicach wolności słowa, np. w sporach o polityczną poprawność czy karanie za obraźliwe wypowiedzi. Motyw nienawiści: cenzura jako błędne koło W odniesieniu do polskich podziałów społecznych, książka Strossen rzuca światło na mechanizmy, które napędzają nienawiść między grupami. W Polsce, gdzie konflikt polityczny między obozami „liberalnym” a „konserwatywnym” często przeradza się w osobiste ataki i dehumanizację przeciwników, autorka wskazuje, iż cenzura nie rozwiązuje problemu, ale go zaostrza. Zamiast gasić emocje, ograniczenia wolności słowa mogą prowadzić do eskalacji frustracji, jak pokazuje przykład kar za „obrazę uczuć religijnych” czy protestów przeciwko politycznej poprawności.

3. R. S. Robins, J. M. Post, „Paranoja polityczna. Psychopatologia nienawiści”

Dogłębne studium paranoi jako siły napędowej nienawiści w polityce i społeczeństwie. Autorzy, wędrując przez stulecia i kontynenty, dokumentują, jak paranoiczne myślenie kształtowało tragiczne wydarzenia i osobowości liderów, od czarownic z Salem po współczesne sekty i reżimy totalitarne. W kontekście polskich podziałów społecznych książka jest nie tylko historyczną lekcją, ale i lustrem dla współczesnych konfliktów.

Robins, politolog, i Post, psychiatra, łączą siły, by przeanalizować, jak paranoja – definiowana jako skrajna podejrzliwość, ksobność, mania wielkości, wrogość czy urojenia – napędza polityczne patologie. Książka podzielona jest na rozdziały, które omawiają historyczne przykłady (np. wyprawy krzyżowe, Świątynia Ludu Jima Jonesa, sekta Aum Shinrikyo) oraz osobowości przywódców takich jak Hitler, Stalin, Pol Pot czy Idi Amin.

Autorzy nie popadają w sensacyjność, ale ich akademicki styl bywa momentami zbyt suchy, co może zniechęcić mniej cierpliwych czytelników. Mimo to książka czyta się płynnie dzięki dobrze dobranym przykładom i klarownej strukturze. Polskie wydanie cierpi jednak na drobne niedociągnięcia – np. niekonsekwentny podtytuł („Psychologia nienawiści” na okładce, „Psychopatologia nienawiści” na stronie tytułowej), co nieco irytuje.

4. V. D. Hanson „Śmierć obywatela. Jak postępowe elity, plemienność i globalizacja niszczą ideę Ameryki”

Ostra, a przy tym precyzyjna jak skalpel krytyka współczesnych trendów społeczno-politycznych, które, według autora, podkopują fundamenty amerykańskiego etosu obywatelskiego. Hanson, znany historyk i konserwatywny komentator, analizuje kryzys tożsamości obywatelskiej w USA, wskazując na siły, które mają niszczycielski wpływ na ideę Ameryki. Książka oferuje cenną perspektywę na temat nienawiści i polaryzacji, które nie są już nigdzie obce.

Styl Hansona jest klarowny, ale momentami polemiczny, co nadaje książce charakter manifestu. Autor łączy historyczne przykłady (od starożytności po rewolucyjne lata 1848, 1917 i 1968) z aktualnymi problemami, jak protesty 2020 roku. Jego narracja jest gęsta od odniesień, co czyni ją angażującą, choć wymaga od czytelnika skupienia.

Autor argumentuje, iż progresywne elity, promując podziały na grupy oparte na rasie, płci czy orientacji, niszczą uniwersalne poczucie przynależności obywatelskiej. W Polsce, gdzie spory polityczne między „liberałami” a „konserwatystami” często przeradzają się w plemienne walki, teza Hansona rezonuje. Nienawiść, podsycana przez retorykę „my kontra oni” – czy to w debatach o aborcji, prawach mniejszości, czy roli Kościoła – znajduje w jego analizie uniwersalne wyjaśnienie. Hanson pokazuje, iż takie podziały nie tylko osłabiają społeczeństwo, ale też wzmacniają autorytarne tendencje, gdy grupy walczą o kontrolę nad narracją.

Autor krytykuje również globalizację i biurokrację, które w jego opinii alienują obywateli, pozbawiając ich wpływu na własne państwo. W polskim kontekście można to odnieść do frustracji związanych z dominacją elit politycznych i korporacyjnych, co napędza populistyczne ruchy i pogłębia społeczną wrogość. Hanson nie oferuje prostych rozwiązań, ale jego wezwanie do odnowy wartości obywatelskich – odpowiedzialności, wolności i wspólnoty – jest inspirujące.

5. M. Krajewski, „(Nie)nawidzenia. Świat przez nienawiść”

Krajewski zaprezentował tu nowatorskie spojrzenie na nienawiść, traktowaną nie jako indywidualna emocja, ale jako społeczno-materialna konfiguracja ludzi, technologii i przedmiotów. W kontekście polskich podziałów społecznych, gdzie nienawiść napędza polityczne i kulturowe konflikty, książka oferuje świeże, krytyczne spojrzenie na mechanizmy polaryzacji.

Autor, znany z badań nad kulturą popularną i wizualnością, proponuje w „(Nie)nawidzenia” nietypowe ujęcie nienawiści, analizując ją jako produkt współczesnego świata opartego na wymuszonej bliskości i współzależności. Książka, podzielona na logiczne rozdziały, bada, jak nienawiść manifestuje się w relacjach społecznych, mediach, technologii i codziennych przedmiotach. Autor unika moralizowania, skupiając się na analizie mechanizmów – od asymetrii władzy po role obrazów i konsumpcjonizmu. Styl jest akademicki, ale przystępny, z licznymi przykładami, które ułatwiają zrozumienie złożonych koncepcji.

Krajewski nie ogranicza się do abstrakcyjnych rozważań. Przytacza konkretne przypadki, jak konflikty w mediach społecznościowych czy polityczne antagonizmy, które w polskim kontekście można odnieść do sporów między obozami „liberałów” i „konserwatystów”. Jego podejście, inspirowane socjologią materialną, pozwala zobaczyć nienawiść jako coś więcej niż emocję – to sieć powiązań, w której technologie (np. algorytmy mediów społecznościowych) i przedmioty (np. symbole narodowe) odgrywają kluczową rolę.

Idź do oryginalnego materiału