Co się dzieje gdy biuro maklerskie upada?

Wielu inwestorów może czuć obawę przed bankructwem biura maklerskiego, w którym mają konto. Co stanie się wtedy z ich inwestycjami? O ile bankructwa banków w przeszłości mogły powodować utratę przez klientów choćby wszystkich środków (teraz się to zmieniło za sprawą chociażby BFG – Bankowego Funduszu Gwarancyjnego[1]), o tyle mechanizm bankructwa biura maklerskiego nie jest aż tak tragiczny w skutkach. Chociaż bankructwo instytucji finansowych może wywołać niepokój, ważne jest zrozumienie, co faktycznie dzieje się z naszymi papierami wartościowymi i gotówką w takiej sytuacji. W Polsce system prawny i regulacyjny zapewnia inwestorom wiele zabezpieczeń, co znacząco zmniejsza ryzyko utraty aktywów. W artykule szczegółowo omówię, jak chronione są papiery wartościowe oraz środki pieniężne w przypadku upadku biura maklerskiego.

Grafika została zrobiona trochę na wyrost, aby dodać dramatyzmu, ale jak się zaraz dowiesz, bankructwo biura maklerskiego to nie koniec świata

Kto trzyma Twoje akcje?

Przed rozpoczęciem rozmowy o upadku biura maklerskiego należy zrobić krok wstecz i poruszyć temat tego, kto faktycznie posiada Twoje akcje. Dawniej, kiedy papiery wartościowe były faktycznie papierowe i były to np. akcje na okaziciela, sytuacja była prosta – osoba, która trzymała fizyczne akcje, była właścicielem spółki. Obecnie, kiedy wszystkie akcje w Polsce są zdematerializowane, może wydawać się, iż to biuro maklerskie „trzyma” je jakoś u siebie w systemie komputerowym. O ile biuro maklerskie rzeczywiście posiada takowe rejestry, to jednak akcje znajdują się w innym miejscu. Instytucją, która faktycznie przechowuje papiery wartościowe jest KDPW (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych).

Jak bankructwo biura maklerskiego wpłynie na nasze papiery wartościowe?

W Polsce papiery wartościowe, takie jak akcje czy obligacje, są przechowywane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (KDPW). Biuro maklerskie pełni jedynie funkcję pośrednika między inwestorem a rynkiem, co oznacza, iż w przypadku jego upadłości nasze papiery wartościowe pozostają bezpieczne, ponieważ nie są własnością biura.

Zabezpieczenia regulacyjne

Biura maklerskie w Polsce, zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi, mają obowiązek prowadzenia oddzielnych rachunków dla własnych aktywów oraz aktywów klientów​. Dzięki temu – choćby w sytuacji upadłości – papiery wartościowe inwestorów nie mogą zostać wykorzystane do spłaty zobowiązań biura.

Procedura przenoszenia aktywów

W momencie ogłoszenia upadłości biura maklerskiego inwestorzy mają możliwość przeniesienia swoich papierów wartościowych do innego biura. Proces ten jest z reguły szybki i nie prowadzi do utraty zainwestowanych aktywów, jednak dostęp do rachunków maklerskich może być czasowo ograniczony.

Zatem co do zasady, wszystkie nasze akcje, ETFy i obligacje na rachunku maklerskim są bezpieczne także w przypadku bankructwa biura maklerskiego. Co jednak w sytuacji, gdy na rachunku znajdowały się niezainwestowane środki?

Jak bankructwo biura maklerskiego wpłynie na nasze środki pieniężne?

W przypadku środków pieniężnych sytuacja jest nieco bardziej złożona. Gotówka, którą przechowujemy na rachunku maklerskim, nie jest objęta pełną ochroną, tak jak papiery wartościowe. W Polsce funkcjonuje System Rekompensat Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, który zapewnia inwestorom pewną ochronę.

Limity ochrony środków pieniężnych

System rekompensat KDPW oferuje ochronę:

• 100% wartości środków do 3000 euro (około 13 000 zł),
• 90% wartości środków powyżej tej kwoty, aż do maksymalnej sumy 22 000 euro (około 90 000 zł)[2].

Oznacza to, iż w przypadku bankructwa biura maklerskiego inwestor może odzyskać środki pieniężne w maksymalnej wysokości 20 100 euro (3000 euro + (90% * (22 000 – 3000)). Jest to suma, która obejmuje zarówno pełną rekompensatę pierwszych 3000 euro, jak i 90% kwot powyżej tego limitu​.

Dla lepszego zrozumienia zobrazuję to przykładem. jeżeli wartość naszej gotówki na rachunku wynosiła 20 tys. złotych (dla uproszczenia załóżmy, iż jedno euro kosztuje 4 zł, czyli wartość gotówki na rachunku to 5000 euro), w takim wypadku w ramach systemu rekompensat otrzymalibyśmy 19 200 złotych zwrotu. Liczone jest to następująco 3000 euro + 90% * 2000 euro = 4800 euro, po kursie z przykładu jest to właśnie 19 200 złotych.

W tabeli poniżej pokazuję przykłady kwot, które otrzymamy z systemu rekompensat w zależności od stanu środków pieniężnych na rachunku. Dla uproszczenia kalkulacji przyjmijmy, iż 1 euro wynosi 4 złote. (W dniu 8 września 2024 kurs EUR/PLN wynosił 4,28 zatem faktyczna ochrona jest choćby większa niż ta w tabeli.)

Kto zapewnia gwarancję środków?

Ochroną środków pieniężnych i papierów wartościowych w Polsce zajmuje się Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW), który prowadzi system rekompensat. Nadzór nad funkcjonowaniem systemu rekompensat sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego.

Celem systemu rekompensat jest ochrona drobnych inwestorów i utrzymanie zaufania do systemu finansowego. W sytuacji niewypłacalności uczestnika systemu[3] gwarantuje on inwestorom zwrot utraconych środków pieniężnych zapisanych na rachunkach pieniężnych, środków pieniężnych należnych inwestorom z tytułu usług objętych ochroną systemu oraz zrekompensowanie wartości utraconych instrumentów finansowych, zgromadzonych przez nich w podmiotach będących uczestnikami systemu rekompensat.

Odrobina historii – dotychczasowe upadki biur maklerskich w Polsce

Należy wspomnieć, iż na polskim rynku upadki biur maklerskich są ekstremalnie rzadkie. Do tej pory miały miejsce dwie takie sytuacje: bankructwo Domu Maklerskiego WGI w 2008 roku oraz Domu Maklerskiego IDM w 2014 roku. Od ostatniej takiej sytuacji mija już ponad 10 lat, więc większość osób mogła choćby o tym nie słyszeć. Mimo iż prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest niewielkie, a sam jego wpływ na inwestorów także niezbyt duży, to jednak przez cały czas możesz chcieć przygotować się na taką ewentualność. Poniżej podsuwam Ci 5 wskazówek jak zrobić to w łatwy sposób.

Jak zwiększyć bezpieczeństwo swoich inwestycji na wypadek bankructwa biura maklerskiego?

Inwestorzy mogą podjąć kilka kroków, aby zminimalizować ryzyko związane z upadłością biura maklerskiego:

1. Ogranicz ilość gotówki na rachunku maklerskim – rachunki inwestycyjne nie są miejscem do przechowywania dużych sum gotówki, więc warto trzymać na nich jedynie środki niezbędne do handlu.
2. Wybierz stabilne biuro – wybieraj biura maklerskie o ugruntowanej pozycji i silnej kontroli regulacyjnej. (Można raczej założyć, iż wszystkie bura nadzorowane przez KNF są w porządku.)
3. Wybierz biuro, które uczestniczy w systemie rekompensat – możesz to sprawdzić na stronie KDPW[4].
4. Zbieraj dokumenty poświadczające stan Twojego rachunku – np. raporty wysyłane przez biuro maklerskie na Twój adres email (historycznie często także fizycznie pocztą). Mogą one posłużyć jako dowód w sytuacjach spornych.
5. Dywersyfikuj rachunki maklerskie – rozważ podzielenie środków między kilka biur maklerskich (ja stosowałbym to rozwiązanie w ostateczności, gdyż jest to po prostu niewygodne).

Podsumowanie

Upadek biura maklerskiego nie oznacza automatycznej utraty środków i papierów wartościowych jego klientów. Polski system prawny oraz systemy rekompensat, takie jak KDPW, skutecznie chronią inwestorów, zapewniając bezpieczeństwo zarówno dla akcji, jak i środków pieniężnych. Taka sytuacja to bardziej niedogodność niż ogromne zmartwienie dla inwestora. Tym wpisem chciałem pokazać, iż rynek kapitałowy dysponuje mechanizmami chroniącymi inwestorów, co jest zaletą korzystania z pośrednictwa instytucji finansowych w inwestowaniu.

Jeśli chcesz przeczytać więcej na temat ryzyka w inwestowaniu, a przede wszystkim określić swoją skłonność do ryzyka, to koniecznie przeczytaj artykuł: Jak ocenić swoją skłonność do ryzyka?

FAQ – Często zadawane pytania

1. Czy mogę stracić swoje akcje, jeżeli biuro maklerskie upadnie?
Nie, akcje są przechowywane w KDPW i należą do Ciebie. Upadłość biura nie wpływa na Twoje prawo własności do tych papierów wartościowych.

2. Co z gotówką na rachunku maklerskim?
Środki pieniężne są chronione przez system rekompensat KDPW w całości do kwoty 3 000 euro, natomiast powyżej tej kwoty (do 22 000 euro) odzyskasz 90% gotówki. Te pieniądze na pewno odzyskasz w przypadku upadku biura maklerskiego.

3. Co, jeżeli na rachunku maklerskim miałem środki powyżej 22 tys. euro?

Nadal możesz wysunąć roszczenie względem biura maklerskiego i domagać się wypłaty środków z jego masy upadłościowej.

4. Jak długo trwa proces przenoszenia aktywów do innego biura?
Czas ten zależy od sprawności działania syndyka i zwykle trwa kilka tygodni (ale nie dłużej niż w 6 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości).

5. Jak mogę zwiększyć bezpieczeństwo moich inwestycji?
Rozważ trzymanie na rachunku maklerskim minimalnych sum gotówki (maksymalnie 100 tys. złotych) lub korzystaj z wielu biur maklerskich (szansa, iż kilka zbankrutuje na raz jest naprawdę niewielka).

6. Co się dzieje z moimi papierami wartościowymi w trakcie procesu upadłościowego?

Twoje papiery wartościowe są przechowywane w KDPW i zostają przeniesione do innego biura maklerskiego. Nie tracisz ich, a proces ten odbywa się bez większego ryzyka utraty aktywów.

7. Czy system rekompensat KDPW obejmuje także inwestycje zagraniczne?

Nie, system KDPW chroni jedynie środki przechowywane na rachunkach w polskich biurach maklerskich. jeżeli inwestujesz za granicą, warto sprawdzić, czy biuro objęte jest lokalnym systemem ochrony, takim jak FSCS (Wielka Brytania) lub SIPC (USA).

Dodatek: Kilka słów o zagranicznych systemach rekompensat

Jeśli inwestujesz w akcje zagraniczne u zagranicznych brokerów może zdarzyć się, iż w wypadku bankructwa biura maklerskiego nie będzie obejmował Cię europejski (polski) system rekompensat, a system danego kraju. Poniżej zebrałem trochę informacji na temat tych systemów w USA i Wielkiej Brytanii. Podobnie jak w Polsce, Twoje papiery wartościowe powinny być bezpieczne, problem może dotyczyć jedynie gotówki na rachunku (jeśli trzymasz jej tam naprawdę dużo).

SIPC (Securities Investor Protection Corporation)

SIPC to organizacja działająca na terenie Stanów Zjednoczonych, której zadaniem jest ochrona inwestorów przed upadłością biur maklerskich i brokerów[5]. Powstała w 1970 roku na mocy Securities Investor Protection Act i od tego czasu stanowi najważniejszy element zabezpieczający amerykański rynek kapitałowy. SIPC nie chroni przed stratami wynikającymi z nieudanych inwestycji, ale zabezpiecza inwestorów w sytuacji, gdy ich środki pieniężne zostają zagrożone w wyniku upadłości pośrednika finansowego. Ochrona obejmuje kontrakty i gotówkę o wartości do 500 000 dolarów, w tym samą gotówkę do maksymalnie 250 000 dolarów. System ten działa w oparciu o wszystkie możliwości wypłat w danym momencie, zatem jeżeli wielu brokerów, u których trzymasz środki, upadałoby jednocześnie, to limit przez cały czas wynosiłby 500 tys. łącznie dla wszystkich posiadanych kont.

Proces działania SIPC opiera się na przywróceniu papierów wartościowych inwestora poprzez ich transfer do innego brokera lub wypłatę równowartości pieniężnej. W sytuacji, gdy biuro maklerskie pożycza papiery wartościowe swoich klientów, a następnie upada, SIPC pomaga odzyskać te aktywa. Istotne jest, iż nie wszystkie typy inwestycji są chronione – np. w przypadku kontraktów terminowych SIPC nie oferuje zabezpieczenia.

FSCS (Financial Services Compensation Scheme)

FSCS to brytyjski system ochrony inwestorów i depozytów, działający na rynku finansowym Wielkiej Brytanii od 2001 roku[6]. System ten obejmuje różne sektory finansowe, w tym banki, instytucje kredytowe oraz domy maklerskie, oferując ochronę inwestorom w przypadku upadłości instytucji finansowej. Dla inwestorów korzystających z usług brytyjskich biur maklerskich FSCS zapewnia rekompensatę do wysokości 85 000 GBP na osobę (warto podkreślić: „na osobę”, gdyż w przypadku łączonego konta możemy ten limit podwoić). Środki te obejmują zarówno gotówkę, jak i papiery wartościowe, co stanowi istotną różnicę w porównaniu do niektórych innych systemów ochrony na świecie.

FSCS nie tylko chroni inwestorów przed stratami wynikającymi z bankructwa biura maklerskiego, ale także oferuje zabezpieczenie dla osób, które padły ofiarą oszustw lub nieuczciwych praktyk. W przypadku upadłości biura maklerskiego FSCS działa niezwłocznie, starając się jak najszybciej wypłacić należne środki inwestorom (chwalą się, iż choćby w mniej niż 7 dni). FSCS zapewnia stabilność rynku i zwiększa zaufanie inwestorów do brytyjskiego systemu finansowego, dbając o to, aby inwestorzy indywidualni nie ponosili pełnych konsekwencji upadłości instytucji finansowych.

[1] Przypominam, iż w Polsce (jak w całej Unii Europejskiej) depozyty w bankach są chronione do kwoty 100 tys. euro, czyli patrząc po kursie z września 2024 ponad 400 tys. złotych.

[2] Artykuł 139 Ustawy o Obrocie Instrumentami Finansowymi, ust. 1. System rekompensat zabezpiecza wypłatę środków inwestorów, o których mowa w art. 133 ust. 2, pomniejszonych o należności domu maklerskiego od inwestora z tytułu świadczonych usług, według stanu z dnia zaistnienia jednej z okoliczności, o której mowa w art. 133 ust. 2, do wysokości równowartości w złotych 3000 euro – w 100% wartości środków objętych systemem rekompensat, oraz 90% nadwyżki ponad tę kwotę, z tym iż górna granica środków objętych systemem rekompensat wynosi równowartość w złotych 22 000 euro, z zastrzeżeniem ust. 2.

[3] Kto uczestniczy w systemie rekompensat

[4] Kto uczestniczy w systemie rekompensat

[5] Wikipedia SIPC

[6] FSCS strona główna & Wiki FSCS