CYFROWE MAPY DRZEW - CO MÓWIĄ NAM O ZIELENI W MIASTACH?

Coraz więcej miast w Polsce inwentaryzuje zieleń i tworzy cyfrowe mapy koron oraz pni drzew. Dają one szczegółową wiedzę o stanie zieleni wysokiej i stanową wartościowy zbiór danych przydatnych w zarządzaniu przestrzenią miejską. Na przykładzie Warszawy, która posiada zarówno mapę koron jak i pni drzew, sprawdziliśmy, jakie informacje można pozyskać z tych dwóch zasobów danych i jak wykorzystać je w praktyce.

Cyfrowa Mapa Koron Drzew , udostępniona przez m.st. Warszawę w 2020 r. to narzędzie, które dostarcza cennych informacji na temat drzewostanu w stolicy, takich jak np. lokalizacja i zasięg koron drzew, zróżnicowanie gatunkowe, stan zdrowotny, czy też stan ulistnienia. W obszernej bazie zawierającej ponad 7,1 mln obiektów znajdziemy również informacje na temat powierzchni koron oraz wysokości poszczególnych drzew. Inwentaryzacja drzew jest kluczowym etapem w procesie zarządzania zielenią miejską – pozwala na precyzyjne monitorowanie stanu drzewostanu, planowanie jego pielęgnacji, skuteczniejsze zarządzanie przestrzenią miejską oraz poprawę jakości życia mieszkańców poprzez utrzymanie zrównoważonego środowiska naturalnego. Jak w każdej dużej bazie danych, na Mapie Koron Drzew nie ustrzeżono się błędów, ale mimo to jest to przydatny zbiór do prowadzenia różnorakich analiz.

W całej Warszawie zidentyfikowano nieco ponad 7,1 mln koron drzew, z czego najwięcej (ponad 25%) znajduje się w dzielnicy Wawer. Zgodnie z informacjami jakie podaje UM st. Warszaw y, łączna powierzchnia koron wynosi 165 km2, z kolei na podstawie naszych obliczeń jest to 182 km2, co stanowi ok. 35% powierzchni stolicy. Najwyższe zidentyfikowane drzewo o wysokości 44,1 m znajduje się w Rezerwacie Przyrody Morysin, w dzielnicy Wilanów.

Na podstawie danych z Mapy Koron Drzew możemy również uzyskać cenne informacje o wybranych wskaźnikach , które są najważniejsze w monitorowaniu stanu zdrowia oraz kondycji roślinności. W bazie znajdują się następujące dane:

• wskaźnik Normalized Difference Vegetation Index (NDVI),
• wskaźnik modified Red Edge Normalized Difference Vegetation Index (mNDVI705),
• wskaźnik Modified Chlorophyll Absorption Ratio Index (MCARI),
• wskaźnik Structure Insensitive Pigment Index (SIPI),
• wskaźnik Plant Senescence Reflectance Index (PSRI),
• wskaźnik Moisture Stress Index (MSI),
• wskaźnik Normalized Difference Infrared Index (NDII)

Przykładowo, na podstawie wskaźnika wegetacji NDVI możemy określić fazę rozwojową drzew, a przy tym ocenić ich ogólną kondycję. W Warszawie niemal 90% drzew charakteryzuje się wartością wskaźnika NDVI w przedziale od 0,6 do 0,9, co wskazuje na obszary z gęstą i zdrową roślinnością. Z kolei około 62% drzew charakteryzuje się wysoką zawartością wody, co potwierdzają wartości wskaźnika wilgotności MSI na poziomie 0,5 lub niższym.

Warszawa charakteryzuje się zróżnicowaniem pod względem gatunkowym. W stolicy najwięcej jest sosen Pinus sp. (28,5%) oraz dębów Quercus sp . (11,7%). Do równie licznych gatunków należą: drzewa z rodziny różowatych Malus sp. + Pyrus sp. + Prunus sp. (7,8%), brzoza Betula sp. (6,7%), klon jesionolistny Acer negundo (5%), topola biała Populus sekcja alba (3,9%) oraz drzewa z rodziny cyprysowatych Thuja sp. + Chamaecyparis sp. + Juniperus sp. + Platycladus sp. (3,1%). 

Kluczową rolę odgrywa również Mapa Lokalizacji Pni Drzew – narzędzie jest dostępne w warszawskim serwisie mapowym i gromadzi informacje o drzewostanie na wybranych obszarach zarządzanych przez miasto. Jak podaje UM Warszawa, baza obejmuje ponad 245 tys. drzew o określonych parametrach: wysokości powyżej 2,5 m i obwodzie pnia przekraczającym 10 cm. Oprócz tego, w bazie znajdziemy również informacje na temat nazwy gatunkowej, średnicy korony czy też stanu zdrowia drzewa.

Postanowiliśmy porównać ze sobą obie bazy danych pod kątem liczby drzew i najliczniej występującego gatunku, analizując dwa wybrane miejsca : Park Praski Im. Żołnierzy I Armii Wojska Polskiego oraz Ogród Krasińskich .

Choć Mapa Koron Drzew dobrze sprawdza się w ogólnej identyfikacji obszarów o wysokim zagęszczeniu zieleni wysokiej, to nie jest wystarczająca do precyzyjnej oceny składu gatunkowego drzewostanu. Aby uzyskać dokładne informacje na temat poszczególnych gatunków drzew, przez cały czas niezbędna jest ręczna inwentaryzacja, która pozwala na bezpośrednie rozpoznanie i zbadanie każdego pnia z osobna. Wskazuje na to poniższa tabela, która zawiera informacje na temat liczby zidentyfikowanych drzew oraz najliczniejszego gatunku.

Na podstawie danych dotyczących powierzchni koron drzew, sprawdziliśmy, w jakim stopniu Warszawa jest nimi pokryta oraz w których miejscach znajduje się najwięcej zieleni. Obszar miasta został podzielony na sześciokąty o powierzchni 0,5 km mkw. każdy. Udział procentowy powierzchni koron drzew w stosunku do powierzchni sześciokąta przedstawia poniższa mapa . Najwyższy procent pokrycia koronami drzew (> 90 %) z oczywistych względów znajduje się na obszarach leśnych, np. Las Kabacki (Ursynów), Las Barciucha (Wawer) czy też Las Bielański (Bielany).

Otrzymane wyniki porównaliśmy z danymi pochodzącymi z Bazy Danych Obiektów Topograficznych BDOT10k , a dokładniej z obiektami reprezentującymi zieleń wysoką (teren leśny i zadrzewiony – las, zagajnik, zadrzewienie). Udział procentowy zieleni wysokiej w stosunku do powierzchni sześciokąta przedstawia poniższa mapa . I w tym przypadku najwyższy procent pokrycia zielenią odnotowano na terenach leśnych, ale widocznie mniejszy w centrum. Na pierwszej mapie zauważalne jest większe natężenie procentowe zieleni w większości dzielnic Warszawy. Wynika to z faktu, iż Mapa Koron Drzew lepiej obrazuje małe zagajniki, skwery i zieleńce, mimo iż zróżnicowanie przestrzenne na obydwu mapach wygląda podobnie.



Kolejna mapa przedstawia zróżnicowanie w pokryciu zielenią w oparciu o dwie bazy danych – Mapę Koron Drzew oraz BDOT10k. Im wyższa jest różnica, tym większa jest przewaga zieleni według Mapy Koron Drzew nad zielenią z BDOT10k.



W centrum Warszawy (dzielnice: Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe, Mokotów, Wola, Ochota, Żoliborz) najwyższe pokrycie koronami drzew (> 20%) odnotowaliśmy m.in. na Powązkach (Wola), w Łazienkach Królewskich (Śródmieście) czy Rezerwacie Olszynka Grochowska (Praga Południe).



Centrum stolicy charakteryzuje się licznym występowaniem drzew z rodziny różowatych Malus sp. + Pyrus sp. + Prunus sp. (12,7%) oraz klonów jesionolistnych Acer negundo (11,2%). Wśród licznych gatunków znajduje się również lipa Tilia sp. , klon zwyczajny Acer platanoides , topola czarna Populus sekcja nigra , wierzba Salix sp. oraz orzech Juglans sp. .

Narzędzia takie jak Mapa Koron Drzew oraz Mapa Lokalizacji Pni Drzew dostarczają cennych informacji przede wszystkim dla urbanistów, ekologów, zarządców zieleni miejskiej oraz służb odpowiedzialnych za ochronę środowiska, wspomagając szereg procesów decyzyjnych. Dzięki nim możliwe jest m.in. efektywne planowanie przestrzeni publicznej czy też monitorowanie stanu zieleni miejskiej. Co więcej, narzędzia te mają bezpośrednie znaczenie dla mieszkańców Warszawy, oferując im łatwy dostęp do informacji o lokalizacji, stanie i dostępności terenów zielonych.

Mapy znajdują praktyczne zastosowanie również przy identyfikowaniu i wyznaczaniu terenów zieleni publicznej , które omówimy w kolejnym artykule.