„Czarny łabędź” – czym jest i jaki ma wpływ na giełdę?

„Czarny łabędź” to zjawisko, które od lat fascynuje i jednocześnie budzi obawy inwestorów, ekonomistów i analityków finansowych. Termin ten został wprowadzony do szerokiego obiegu przez Nassima Nicholasa Taleba, który w swojej książce “Czarny łabędź: O skutkach nieprzewidywalnych zdarzeń” przedstawił koncepcję ekstremalnych, nieprzewidywalnych zdarzeń, które mają ogromny wpływ na świat gospodarki, społeczeństwa i życia codziennego. Czarne łabędzie to wydarzenia o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia, ale o znaczących konsekwencjach dla otoczenia. Takie zdarzenia mają zdolność destabilizowania rynków finansowych i mogą prowadzić do długotrwałych skutków, które zmieniają sposób, w jaki funkcjonuje świat inwestycji.

W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie są czarne łabędzie, jakie mają znaczenie w świecie giełdy i finansów oraz jakie strategie mogą pomóc inwestorom przygotować się na tego rodzaju zdarzenia.

Czym jest „czarny łabędź”?

Termin „czarny łabędź” został po raz pierwszy wprowadzony przez Taleba jako metafora rzadkiego i nieprzewidywalnego zdarzenia, które ma ogromny wpływ na otoczenie. Pojęcie to nawiązuje do historii odkrycia czarnych łabędzi w Australii – przed tym odkryciem w Europie zakładano, iż wszystkie łabędzie są białe. Gdy odkryto czarne łabędzie, zmieniło to wcześniejsze przekonania o 180 stopni. Tak samo jak to odkrycie, czarne łabędzie w gospodarce są zdarzeniami, które wydają się niemożliwe, dopóki nie nastąpią.

Cechy charakterystyczne czarnego łabędzia:

1. Rzadkość i nieprzewidywalność – Czarne łabędzie to zdarzenia skrajnie rzadkie, których wystąpienia nie można przewidzieć w oparciu o wcześniejsze dane i które zwykle nie są uwzględniane w tradycyjnych analizach ryzyka.
2. Ogromny wpływ na rzeczywistość – Kiedy już nastąpią, czarne łabędzie mają potencjał do wywołania masywnych zmian, zarówno na poziomie gospodarczym, jak i społecznym, wpływając na rynki finansowe, wartości aktywów czy choćby gospodarki poszczególnych państw.
3. Racjonalizacja po fakcie – Po wystąpieniu czarnego łabędzia często pojawia się tzw. „racjonalizacja wsteczna”. Ludzie próbują wyjaśnić, dlaczego doszło do tego wydarzenia, tworząc narrację i teorie, które nadają mu pozory przewidywalności.

Przykłady historyczne

W historii gospodarki można wyróżnić wiele przykładów czarnych łabędzi, które zmieniły bieg rynków finansowych. Do najczęściej wymienianych należą:

• Krach giełdowy z 1987 roku – znany jako „Czarny Poniedziałek”, kiedy to indeks Dow Jones spadł o ponad 22% w ciągu jednego dnia.
• Kryzys finansowy z 2008 roku – wywołany upadkiem banku Lehman Brothers i kryzysem na rynku subprime, który doprowadził do największej recesji od czasów Wielkiego Kryzysu.
• Pandemia COVID-19 w 2020 roku – nagły wybuch pandemii, który sparaliżował gospodarki na całym świecie, doprowadził do gwałtownych spadków na giełdach i zmienił sposób funkcjonowania wielu sektorów gospodarki.

“Czarny łabędź” na giełdzie i w świecie inwestycji

Czarne łabędzie powodują na giełdzie gwałtowne i trudne do przewidzenia zmiany cen aktywów. Nagłe spadki cen wywołane paniką inwestorów oraz zmianą sentymentu na rynku mogą sprawić, iż wartość całego portfela inwestycyjnego zmniejszy się w bardzo istotny sposób w bardzo krótkim czasie. Takie wydarzenia nie tylko niszczą iluzję przewidywalności rynków, ale też zakłócają stabilność systemów finansowych i prowadzą do kryzysów lub choćby recesji.

Duża część modeli oceny ryzyka inwestycyjnego opiera się na “przewidywalności i stabilności”. Na przykład VaR (Value at Risk), zakłada, iż stopy zwrotu z aktywów mają rozkład normalny, co oznacza tyle, iż ekstremalne straty na rynku są, nomen omen, ekstremalnie rzadkie. Dla przykładu, dzienne odchylenie standardowe dla indeksu S&P500 wynosi około 1%. Oznacza to, bez wchodzenia w szczegóły, iż dzienna stopa zwrotu bliska -10% powinna wystąpić raz na 2,74 tryliarda lat (według tego modelu). W praktyce jednak dzienne stopy zwrotu równe około -10% wystąpiły na przykład w kryzysie roku 2008 czy w załamaniu COVIDowym.

Czarne łabędzie łamią to założenie, pokazując, iż rzeczywistość finansowa jest bardziej narażona na skrajne zmiany, niż wynikałoby to z prostych modeli statystycznych.

Warto również podkreślić, iż czarne łabędzie wywołują ogromny stres i niepewność wśród inwestorów. W momencie, gdy występuje takie wydarzenie, inwestorzy często w panice zaczynają wycofywać swoje środki, co prowadzi do efektu domina i jeszcze większych spadków cen. Strach i „awersja do strat” są w psychologii inwestowania głównymi reakcjami na skrajne zjawiska, co tylko wzmacnia ich destrukcyjny wpływ.

Dlaczego “czarne łabędzie” są istotne?

Zjawisko “czarnego łabędzia” jest istotne z perspektywy inwestycyjnej, ponieważ może mieć znaczący wpływ na skumulowaną stopę zwrotu z danej inwestycji, co doskonale obrazuje poniższy wykres.:

Skumulowane stopy zwrotu indeksu S&P500 od 1995 r. do chwili obecnej i skumulowanej stopy zwrotu indeksu S&P500 od 1995 r. do chwili obecnej, ale z wyłączeniem 10 najgorszych sesji handlowych w tym okresie. Źródło: Opracowanie własne.

Na załączonym wyżej wykresie widać, iż gdyby inwestor “ochronił” kapitał jedynie w ramach 10 najgorszych sesji giełdowych na przestrzeni blisko 30 lat, to (w wyniku kapitalizacji stóp zwrotu) jego portfel inwestycyjny urósłby o wiele bardziej, niż o ile po prostu starałby się odzwierciedlić amerykański indeks S&P500.

„Czarny łabędź” – Czy można go przewidzieć?

Czarne łabędzie z definicji są nieprzewidywalne i nagłe, co sprawia, iż nie można ich przewidzieć. Co więcej, Nassim Taleb przekonuje, iż prawdopodobieństwo wystąpienia skrajnych zdarzeń jest większe, niż zwykle się przyjmuje. Rynki finansowe nie działają bowiem według prostych i przewidywalnych zasad, w stylu zasad fizyki.

Na wystąpienie “Czarnego Łabędzia” można się natomiast przygotować. Jednym ze sposobów, aby to zrobić, może być na przykład dywersyfikacja portfela inwestycyjnego. Rozkład inwestycji na różne klasy aktywów (np. akcje, obligacje, nieruchomości, złoto) może pomóc złagodzić ewentualne negatywne skutki nagłych wydarzeń na rynku. Niektóre aktywa mogą zyskiwać na wartości w czasie kryzysów, co zabezpiecza inwestorów przed całościową utratą kapitału.

Innym sposobem na zabezpieczenie się przed “czarnymi łabędziami” mogą być opcje (lub inne instrumenty finansowe), które mogą zyskać na wartości, gdy na rynkach wystąpią gwałtowne spadki. Działają one jak „polisa” zabezpieczająca przed nagłymi załamaniami rynków.

Warto również uwzględnić ryzyko wystąpienia “czarnego łabędzia” na poziomie budowy portfela inwestycyjnego lub zajmując pozycję na rynku. Może to przykładowo oznaczać, iż choćby jeżeli jakiś pozytywny scenariusz rynkowy wydaje się być bardzo prawdopodobny, to aby mimo wszystko nie koncentrować zbyt dużej ilości pieniędzy w jednej pozycji lub aktywie, aby uniknąć ewentualnego ryzyka bankructwa lub bardzo istotnej straty w wyniku właśnie “czarnego łabędzia”.

Antykruchość – remedium na “czarne łabędzie”

Taleb wprowadził pojęcie antykruchości, które opisuje systemy, które nie tylko są odporne na zawirowania i niepewność, ale wręcz zyskują na ich występowaniu. W przeciwieństwie do kruchości, antykruchość oznacza zdolność do rozwoju w warunkach zmienności i niepewności. Takie podejście może być stosowane w finansach jako sposób budowania portfela inwestycyjnego, który nie tylko przetrwa nagłe zmiany rynkowe, ale również odniesie korzyści w wyniku ekstremalnych zjawisk.

Zasada antykruchości zakłada podział portfela na część bezpieczną i stabilną oraz część ryzykowną, ale potencjalnie bardzo zyskowną. Tego rodzaju strategia inwestycyjna polega na inwestowaniu większości kapitału w bezpieczne aktywa o niskim ryzyku zmienności (takie jak niektóre obligacje państwowe lub lokaty bankowe), które minimalizują ryzyko strat podczas kryzysu. Z kolei mniejsza część portfela jest przeznaczona na bardziej ryzykowne, ale potencjalnie wysoko zyskowne inwestycje – na przykład akcje startupów technologicznych lub spółek z innych innowacyjnych branż, instrumenty pochodne czy kryptowaluty lub inne instrumenty o dużym lub bardzo dużym profilu ryzyka inwestycyjnego. Taki układ portfela pozwala na ograniczenie strat podczas krachów giełdowych i kryzysów, ponieważ większość kapitału jest zabezpieczona w bezpiecznych aktywach. Z drugiej strony, część ryzykowna pozwala wykorzystać potencjalne pozytywne czarne łabędzie, czyli nagłe, niespodziewane sukcesy rynkowe, które mogą przynieść bardzo wysokie zyski. Antykruchość to więc sposób na uczynienie portfela bardziej odpornym na zmienność i ryzyko.

„Czarne łabędzie” ostatnich lat i ich wpływ na rynki finansowe

W ciągu ostatnich dwóch dekad nie zabrakło istotnych, nagłych wydarzeń, które miały spektakularny i długotrwały wpływ na rynki finansowe. Wśród nich należy wymienić:

1. Pandemia COVID-19: Wybuch pandemii w 2020 roku był klasycznym przykładem czarnego łabędzia. Rynki finansowe zareagowały gwałtownie, gdyż gospodarki zostały sparaliżowane, a działalność wielu branż – w tym turystyki, transportu i handlu – została czasowo wstrzymana. W ciągu kilku tygodni główne indeksy giełdowe, takie jak S&P 500, straciły około 30% wartości.
2. Kryzys finansowy z 2008 roku: Kryzys ten rozpoczął się od upadku rynku kredytów subprime i doprowadził do bankructwa takich gigantów, jak Lehman Brothers. Krach ten zaskoczył inwestorów i spowodował masowe spadki na giełdach. Był to klasyczny czarny łabędź, który miał długotrwałe skutki dla gospodarki światowej. W wyniku kryzysu wprowadzono surowsze regulacje bankowe, które miały na celu zmniejszenie ryzyka podobnych zdarzeń w przyszłości.
3. Wojna w Ukrainie: Konflikt zbrojny na Ukrainie, który rozpoczął się w 2022 roku, wywołał znaczne perturbacje na rynkach energii, a ceny surowców, takich jak gaz, ropa i pszenica, gwałtownie wzrosły. W kontekście inwestycji wojna ta była trudna do przewidzenia i miała ogromny wpływ na rynki światowe. Inwestorzy, którzy mieli ekspozycję na sektor energii i surowców, mogli odnotować wzrosty w swoich portfelach, natomiast inne sektory (np. technologiczny) doświadczyły większej niepewności.

Każdy z tych przykładów “czarnych łabędzi” pokazuje, iż tradycyjne metody zarządzania ryzykiem mogą okazać się niewystarczające w obliczu ekstremalnych wydarzeń. Analiza przeszłych zdarzeń może pomóc inwestorom w wyciągnięciu wniosków i zwiększeniu elastyczności w zarządzaniu ich portfelami w obliczu tego typu sytuacji.

Podsumowanie

Zrozumienie zjawiska “czarnego łabędzia” jest najważniejsze dla skutecznego zarządzania ryzykiem inwestycyjnym. W przeciwieństwie do przewidywalnych modeli finansowych, świat rzeczywisty pełen jest nieoczekiwanych zdarzeń, które mogą prowadzić do nagłych zmian na rynkach. Dla inwestorów świadomość istnienia czarnych łabędzi oznacza konieczność budowania portfela w taki sposób, by był odporny na ekstremalne wahania i mógł przetrwać choćby najtrudniejsze sytuacje.

Nicolas Taleb przypomina w swojej książce, iż ignorowanie niepewności i ryzyka związanego z “czarnymi łabędziami” może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych. Zjawiska te pokazują, iż rynek finansowy jest znacznie bardziej skomplikowany, niż sugerują klasyczne modele oparte na rozkładzie normalnym. Podejście antykruchości, dywersyfikacja oraz zabezpieczenie przed skrajnymi sytuacjami mogą pomóc inwestorom przygotować się na te okoliczności.

Czarne łabędzie będą występować w finansach i życiu społecznym niezależnie od tego, jak zaawansowane są nasze modele analizy ryzyka. Kluczem do sukcesu jest przygotowanie się na nieprzewidywalne, stosowanie strategii, które minimalizują straty, i jednocześnie pozostają elastyczne na wypadek pozytywnych “czarnych łabędzi”. Inwestorzy, którzy są świadomi istnienia tego zjawiska, mogą unikać nadmiernej pewności siebie, budować portfele bardziej odporne na kryzysy i lepiej radzić sobie z niepewnością przyszłości.