1 dzień temu
Wyniki nowego badania terenowego, opublikowanego w Journal of Applied Psychology, rzucają cień na popularny entuzjazm wobec generatywnej AI w pracy biurowej. Narzędzia takie jak ChatGPT mogą rzeczywiście zwiększać kreatywność pracowników – ale tylko pod jednym warunkiem: muszą oni wiedzieć, jak z tych narzędzi korzystać w sposób refleksyjny i strategiczny.
Eksperyment przeprowadzony przez badaczy z Uniwersytetu Tulane oraz kilku innych amerykańskich uczelni był jednym z pierwszych, który przeniósł testy LLM-ów poza laboratoria i uczelniane klasy. Wspólnie z firmą technologiczną naukowcy obserwowali pracę 250 specjalistów podzielonych losowo na dwie grupy – jedna mogła używać ChatGPT, druga nie. Efekt? Pracownicy wspierani przez AI generowali więcej nowych i użytecznych pomysłów. Ale tylko ci, którzy aktywnie analizowali swoje zadania i adaptowali sposób myślenia do możliwości narzędzia, zyskali wyraźną przewagę.
AI nie zastąpi myślenia
Wyniki wpisują się w rosnącą liczbę dowodów na to, iż generatywna AI nie jest magicznym rozwiązaniem, które samoistnie zwiększy produktywność i innowacyjność. Narzędzia takie jak ChatGPT mogą być katalizatorem, ale skuteczność zależy od kompetencji poznawczych użytkownika. W badaniu największe korzyści osiągali ci pracownicy, którzy stosowali tzw. strategie metapoznawcze – potrafili planować, reflektować nad własnymi działaniami i elastycznie dostosowywać swoje podejście do zadania.
To ważna obserwacja z perspektywy firm, które masowo wdrażają generatywne modele językowe. Według badania Bitkom, już ponad połowa niemieckich pracowników korzysta z narzędzi AI w pracy – często bez oficjalnych wytycznych firmy. Można więc zakładać, iż znaczna część tego użycia ma charakter pasywny, a efektywność takich działań może być ograniczona.
Sama technologia to za mało
Wiele organizacji traktuje dziś AI jako łatwo skalowalną dźwignię produktywności – szczególnie w kontekście prac umysłowych. Tymczasem badanie Tulane wskazuje, iż wdrożenie technologii bez towarzyszących zmian kulturowych i kompetencyjnych może przynieść co najwyżej połowiczne efekty. Firmy, które chcą wykorzystywać AI do stymulowania innowacyjności, powinny inwestować nie tylko w narzędzia, ale też w rozwój umiejętności poznawczych pracowników.
W praktyce oznacza to konieczność szkolenia zespołów nie tylko z obsługi narzędzi AI, ale również z tego, jak z nich korzystać świadomie – w sposób wspierający analizę problemów, elastyczność poznawczą i rozwiązywanie złożonych zadań. Krótkie wprowadzenie do promptowania nie wystarczy.Nowy model kompetencji
Coraz więcej wskazuje na to, iż sukces w erze AI będzie zależał nie tylko od znajomości technologii, ale też od umiejętności zarządzania własnym myśleniem. Koncepcja strategii metapoznawczych, obecna od lat w psychologii poznawczej, dziś zaczyna mieć bardzo praktyczne znaczenie w środowiskach pracy opartych na wiedzy. To umiejętność „myślenia o myśleniu” – planowania działań, kontrolowania błędów, oceny jakości własnych decyzji i adaptacji do zmieniających się warunków.
Zarówno liderzy zespołów, jak i działy HR, powinni więc przestać myśleć o AI jako o narzędziu zwiększającym wydajność „z automatu”. W rzeczywistości to technologia, która wymaga zmiany stylu pracy – i to na poziomie mentalnym.
Z perspektywy firm technologicznych i doradczych to jasny sygnał: model pracy oparty na AI nie może polegać wyłącznie na wdrażaniu narzędzi. Konieczne będzie rozwijanie systemów wsparcia dla pracowników – nie tylko w zakresie obsługi narzędzi, ale też budowania świadomości poznawczej, umiejętności planowania, monitorowania i krytycznej oceny swojej pracy. To kompetencje trudniejsze do skalowania niż licencja na API ChatGPT, ale w długim terminie mogą okazać się znacznie bardziej kluczowe.
W przeciwnym razie wiele wdrożeń AI w firmach pozostanie powierzchownych – z efektami ograniczonymi do prostych automatyzacji i oszczędności czasu, zamiast prawdziwej innowacyjności.
