Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory? Mamy odpowiedź MF

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — to pytanie zadaje dziś wielu rolników, którzy tej jesieni rozdali plony za darmo. Problem narósł, ponieważ fiskus uznał, iż choćby nieodpłatne przekazanie płodów może podlegać opodatkowaniu. Sytuacja wywołała ogromne emocje, ponieważ dotyka gospodarzy, którzy chcieli ratować plon przed zmarnowaniem. Ministerstwo Finansów przesłało do agrofakt.pl oficjalne stanowisko, które szczegółowo analizujemy.

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory to temat, który w ostatnich dniach wywołał burzę w polskim rolnictwie. Rolnicy rozdali plony bez jakiegokolwiek przychodu, jednak minister finansów — Andrzej Domański zapowiedział opodatkowanie tej czynności. Zgodnie z relacjami rolników oraz ekspertów, samozbiory miały być gestem solidarności i sposobem na ograniczenie strat. W praktyce stały się jednak kłopotem, który rolnicy odbierają jako dowód na coraz większą bezduszność systemu podatkowego wobec ich pracy.

Gest, który zamienił się w problem

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — to pytanie pojawiło się po tym, jak jesienią 2025 r. setki gospodarstw pozwoliły mieszkańcom zbierać warzywa prosto z pola. Warunki ekonomiczne były dramatyczne, jednak rolnicy chcieli uniknąć marnowania żywności i jednocześnie pomóc lokalnym społecznościom. Ceny papryki, ziemniaków czy kapusty były tak niskie, iż zbiór stał się nieopłacalny. Dlatego rolnicy zdecydowali się oddać warzywa za darmo, co więcej — często pomagali w zbiorze.

Jednak Andrzej Domański uznał, iż nieodpłatne przekazanie plonów podlega opodatkowaniu VAT, o ile rolnik jest czynnym podatnikiem. W rezultacie wielu gospodarzy stanęło przed widmem podatku od plonów, które nie przyniosły ani złotówki przychodu. Gospodarze podkreślają, iż system promuje twardą literę prawa, choć realia ich pracy wymagają elastyczności i zdrowego rozsądku. Dlatego rośnie poczucie niesprawiedliwości i obawa o skutki ekonomiczne takiego podejścia.

Co mówi ministerstwo finansów o samozbiorach?

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — odpowiedzi na to pytanie udzielił minister finansów Andrzej Domański. Polityk w Polsat News 6 listopada br. stwierdził, iż jeżeli rolnik rozlicza VAT na zasadach ogólnych, to powinien naliczyć podatek również od nieodpłatnych samozbiorów. Argumentował, iż państwo musi dbać o szczelność systemu podatkowego.
Rolnicy odebrali te słowa jako wyraz braku zrozumienia realnych warunków produkcji rolnej.

Odpowiedź MF na nasze pytania odnośnie naliczania VAT od samozbiorów

Resort wyjaśnia, iż podatek obejmuje nieodpłatne przekazanie towarów, o ile rolnik mógł odliczyć VAT naliczony.

Zgodnie z ustawą o VAT opodatkowaniu VAT podlegają czynności odpłatne (m.in. dostawy towarów i świadczenie usług za wynagrodzeniem). Ale również niektóre czynności nieodpłatne (tj. nieodpłatne przekazanie towarów należących do przedsiębiorstwa podatnika czy wszelkie inne darowizny towarów), ale tylko w sytuacji, gdy podatnikowi przysługiwało, przy nabyciu bądź wytworzeniu towaru, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego — czytamy w wyjaśnieniu MF.

Czyli wyżej wymienione zasady dotyczą również dostaw produktów rolnych dokonywanych w ramach tzw. samozbiorów.

W praktyce oznacza to, iż fiskus traktuje rozdanie plonów jak darowiznę obciążoną podatkiem, ponieważ produkty zostały przekazane odbiorcom. Z punktu widzenia przepisów to nie ma znaczenia, czy rolnik zarobił, czy nie.

Dlatego rolnicy oceniają tę sytuację jako absurd, który godzi w podstawy uczciwego traktowania pracy na roli i rodzi kolejne koszty w trudnym ekonomicznie roku.

Rolnicy zastanawiają się: czy muszę zapłacić VAT za samozbiory, skoro wszystko zależy od tego, czy wybrali rozliczanie jako rolnik ryczałtowy czy czynny podatnik VAT

fot. Canva

Samozbiory i VAT — co z zasadami?

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — Ministerstwo Finansów przesłało Agrofakt.pl szczegółową odpowiedź, w której potwierdza, że:

rolnicy ryczałtowi są zwolnieni z VAT — również w przypadku samozbiorów,

Dostarczanie produktów rolnych dokonywane przez rolnika ryczałtowego — również w ramach tzw. samozbiorów, tj. nieodpłatnie bądź za symboliczną odpłatnością — objęte są zwolnieniem od podatku VAT — wyjaśnia MF.

rolnicy VAT-owcy muszą rozliczyć podatek od plonów wydanych odbiorcom,

W przypadku rolników będących czynnymi podatnikami VAT rozliczają oni ten podatek na zasadach ogólnych wynikających z przepisów w zakresie podatku VAT — tak jak wszyscy inni podatnicy prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o VAT — informuje MF w odpowiedzi do naszego portalu.

Ale uwaga, opodatkowaniu podlegają wyłącznie produkty, które faktycznie zostały przekazane ludziom.

Natomiast produkty zniszczone przez pogodę nie podlegają VAT:

Produkty, które pozostały na polu, np. z uwagi na to, iż przymrozek czy inne zjawiska pogodowe spowodowały, iż produkty nie nadają się do zaoferowania klientom, nie podlegają opodatkowaniu VAT.

MF podkreśla, iż rolnik VAT-owiec jest zobowiązany do ewidencji i naliczania podatku jak każdy inny przedsiębiorca. Dlatego resort oczekuje, iż rolnik oceni wielkość plonu, który został rozdany.

Problem polega na tym, iż wiele gospodarstw nie prowadzi takich pomiarów, bo samozbiory były działaniem spontanicznym. Dlatego rolnicy pytają: jak prawidłowo ustalić podstawę opodatkowania, skoro plon nie został zważony?

Rolnicy VAT-owcy obawiają się, iż urząd skarbowy zastosuje szacowanie produkcji na podstawie powierzchni upraw i średnich plonów. Taki sposób wyliczenia podatku mógłby prowadzić do obciążeń, które nijak nie odzwierciedlają realnych strat i kosztów poniesionych przez gospodarstwo.

Jeżeli jednak zostanie zidentyfikowana potrzeba przygotowania wyjaśnień co do stosowania przepisów ustawy o VAT w przypadku samozbiorów, resort finansów jest gotów takie wyjaśnienia przygotować. Będą one miały z natury rzeczy charakter ogólny. Gdyby była potrzeba wyjaśnienia zakresu opodatkowania w poszczególnych przypadkach, to oczywiście pomoc tu niesie infolinia Krajowej Informacji Skarbowej lub bardziej sformalizowane działanie — instytucja interpretacji indywidualnej — radzi odpowiadając na pytania rolników MF.

Konsekwencje ekonomiczne i społeczne samozbiorów

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory to nie tylko pytanie podatkowe, ale także problem społeczno-ekonomiczny. Z danych GUS wynika, iż średnie dochody gospodarstw rolnych maleją, a koszty produkcji rosną. Jednocześnie branża od miesięcy walczy z niskimi cenami skupu i dużym importem z zagranicy, co drastycznie obniża opłacalność produkcji. Dlatego samozbiory były dla wielu gospodarstw ostatnią szansą na ograniczenie strat.

Eksperci podkreślają, iż minister finansów ma prawo zrezygnować z poboru podatku w wyjątkowych sytuacjach. Taka decyzja mogłaby złagodzić skutki jesiennego kryzysu na rynku owoców i warzyw. Jednak resort finansów na razie nie planuje zmian.

Związkowcy oceniają, iż państwo nie wykorzystuje narzędzi, które pozwoliłyby chronić gospodarstwa rodzinne. Dlatego rolnicy czują, iż ich sytuacja ekonomiczna ulega pogorszeniu, mimo iż działali w dobrej wierze.

Samozbiory a obowiązki wobec fiskusa

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — to pytanie wraca, ponieważ praktyczne zasady rozliczenia nie są jasne. Rolnicy chcą wiedzieć, czy mają dokonać symulacji plonu, czy urząd skarbowy sam określi podstawę opodatkowania. Według MF podstawą ma być tylko ilość wydanych produktów. Oznacza to, iż rolnik powinien ustalić, ile warzyw zostało zabranych przez odbiorców. Jednak w realnych warunkach samozbiorów nie zawsze jest to możliwe.

Resort podkreśla, iż rolnicy mogą wrócić do ryczałtu po trzech latach. Jednak dla wielu gospodarstw zmiana systemu podatkowego nie jest prostym rozwiązaniem. Dlatego najważniejsze są dalsze wyjaśnienia oraz precyzyjne zasady określenia obowiązków podatkowych w takich sytuacjach.

Zatem podsumujmy: czy muszę zapłacić VAT za samozbiory?

Czy muszę zapłacić VAT za samozbiory — według Ministerstwa Finansów odpowiedź jest jasna:

• rolnik ryczałtowy — nie płaci VAT,
• rolnik VAT-owiec — płaci VAT od wydanych plonów.

Samozbiory miały uratować plon przed zmarnowaniem, jednak fiskus uznał je za czynność opodatkowaną. W ocenie rolników i ekspertów to przykład oderwania systemu od realiów produkcji rolnej i sytuacji bieżącej. Gospodarze, którzy działali w dobrej wierze, słyszą dziś, iż powinni zapłacić podatek od „gestu serca”.