Czy transformacja sektora ciepłowniczego w Polsce jest możliwa?

Ciepło systemowe dociera do ok. 52 procent gospodarstw domowych w Polsce. Długość krajowych sieci ciepłowniczych systematycznie zwiększa się i wynosi już 22,7 tys. km. Dzięki temu Polska znajduje się wśród liderów w Europie zarówno pod względem rozwinięcia infrastruktury ciepłowniczej, jak i znaczenia ciepła systemowego w ogrzewaniu budynków. Wyzwaniem są jednak m.in. wysokie koszty unowocześniania infrastruktury.

Materiał w ramach współpracy redakcji Biznes Alert ze Studenckim Kołem Naukowym Energetyki SGH

Aby odpowiedzieć na wyzwania wynikające z restrykcji nałożonych przez Unię Europejską, w Polsce musi dokonać się dekarbonizacja tego sektora. Wymagane jest skoordynowanie działań zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym, a także zagwarantowania odpowiednich źródeł finansowania.

Do najpoważniejszych wyzwań stojących przed polskim ciepłownictwem należą wysokie koszty unowocześniania infrastruktury. Obejmują one między innymi modernizację istniejących systemów w postaci wymiany źródła ciepła, zaworów, pomp i rur oraz ich transformację w kierunku odnawialnych źródeł energii, co wiąże się z koniecznością poniesienia znaczących nakładów inwestycyjnych.

Ramy prawne w kontekście zmian

Transformacja sektora ciepłowniczego w Polsce jest w tej chwili silnie kształtowana przez ramy prawne wyznaczane zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym. Ministerstwo Klimatu i Środowiska podało do informacji, iż kierunek zmian określą trzy najważniejsze dokumenty strategiczne: Strategia dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 roku, a także zaktualizowane wersje Polityki energetycznej Polski do 2040 r. oraz Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu.

Dokumenty te mają stworzyć spójny zestaw regulacji i celów, które pozwolą przekształcić ciepłownictwo w sektor nowoczesny, efektywny i zgodny z europejskimi wymogami klimatycznymi. Istotnym elementem legislacji prawnych jest również Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności, zawierający dedykowaną pulę środków na modernizację systemów ciepłowniczych w kwocie 299,93 mln euro.

Zmiany krajowe muszą być ponadto zgodne z aktualnymi regulacjami Unii Europejskiej, w tym z rewizjami dyrektyw EU ETS, EED, RED III oraz EPBD, które wyznaczają obowiązek stopniowego odchodzenia od paliw kopalnych, poprawę efektywności energetycznej oraz wdrażania technologii niskoemisyjnych. W praktyce oznacza to konieczność stworzenia krajowych przepisów wspierających rozwój OZE, kogeneracji, elektryfikacji ciepłownictwa oraz innowacyjnych rozwiązań technicznych.

Podstawowe problemy wpływające na transformację

Dane z URE (Urzędu Regulacji Energetyki) wskazują, iż węgiel odpowiada za ponad 60% udziału w miksie wytwórczym w sektorze ciepłowniczym. Gaz ziemny i OZE stanowi niespełna 10%, co pokazuję na bardzo dużą dysproporcję. Węgiel ma stosunkowo niską wartość opałową oraz wysoką emisję dwutlenku węgla towarzyszącą jego spalaniu, co nie spełnia restrykcyjnych wymagań co do źródeł wytwórczych w Unii Europejskiej.

Dodatkowo, systemy ciepłownicze w Polsce są w większości nieefektywne, co nie pozwala optymalnie wykorzystywać ich możliwości do wytwarzania i dystrybucji ciepła do gospodarstw domowych. Główny problem krajowych systemów wynika przede wszystkim z ich zależności od węgla oraz stosowania przestarzałych technologii, w tym braku nowoczesnych jednostek kogeneracyjnych.

Taki model funkcjonowania krajowego ciepłownictwa prowadzi do dużych strat energii, wysokiej emisji CO2 oraz powoduje, iż wiele systemów nie kwalifikuje się do korzyści przewidzianych dla instalacji spełniających wymagania efektywności energetycznej. Wymienione czynniki mają również istotny wpływ na ocenę opłacalności inwestycji opartych na węglu na polskim rynku.

Możliwości do wykorzystania

Transformacja w polskim sektorze ciepłownictwa staje się koniecznością w obliczu wzrastających cen, wymagań środowiskowych oraz ekonomicznej nieopłacalności systemów opartych na paliwach kopalnych. Mimo licznych wyzwań, sektor ten posiada znaczący potencjał modernizacyjny. Wykorzystanie nowoczesnych technologii, integracja z elektroenergetyką oraz możliwości wynikające z europejskiej polityki klimatycznej mogą stworzyć fundament pod nowoczesne, efektywne i niskoemisyjne ciepłownictwo. Rozwój wysokosprawnej kogeneracji, modyfikacja miksu energetycznego bogatego w OZE oraz rozwój nowoczesnych technologii magazynowania ciepła dają szansę na poprawę efektywności i obniżenie emisji.

Dlaczego więc transformacja tego sektora jest tak ważna? Odpowiedzią na to pytanie jest fakt, iż obecny model jego funkcjonowania w Polsce opiera się głównie na paliwach węglowych, które charakteryzują się wysoką emisyjnością i rosnącymi kosztami operacyjnymi. Wzrost cen uprawnień do emisji CO₂ znacząco obciąża przedsiębiorstwa ciepłownicze, a obecny system taryf nie pozwala im w pełni pokryć tych kosztów, pogarszając ich sytuację finansową.

Co więcej, rozwój ciepłownictwa znacząco hamują mało elastyczne regulacje administracyjne oraz wymagania dotyczące uzyskania statusu efektywnego systemu ciepłowniczego. W tej sytuacji transformacja jest niezbędna, aby obniżyć emisje i dostosować sektor do wymagań polityki klimatycznej, ograniczyć rosnące koszty funkcjonowania związane z emisjami CO2 oraz poprawić stabilność i rentowność przedsiębiorstw ciepłowniczych.

Powyższe elementy muszą umożliwić modernizację i rozwój systemów ciepłowniczych w kierunku niskoemisyjnym i zrównoważonym, gdyż bez tego sektor nie będzie w stanie utrzymać stabilności finansowej ani spełnić wymagań środowiskowych, a tym samym zapewnić bezpiecznych i przystępnych cenowo dostaw ciepła dla odbiorców. Odpowiadając sobie zatem na pytanie: czy transformacja sektora ciepłowniczego w Polsce jest możliwa – można założyć odpowiedź twierdzącą, jednakże wymaga to konsekwentnych działań, jasnej strategii i współpracy państwa, samorządów, przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych.

Klaudia Wasilewska ze Studenckiego Koła Naukowego Energetyki SGH