3 dni temu
Czyste Powietrze – Nowe zasady, większe wsparcie, obowiązkowy audyt
Zmiany wprowadzone w nowej odsłonie programu mają być odpowiedzią na uwagi i doświadczenia z wcześniejszych lat jego funkcjonowania. Wiele głosów krytycznych wskazywało na zbyt złożoną procedurę aplikacyjną, ograniczoną skuteczność niektórych modernizacji oraz niedostateczną kontrolę nad realizacją inwestycji. W rezultacie pojawiały się sytuacje, w których efekty energetyczne były mniejsze niż zakładano, a wsparcie nie zawsze trafiało tam, gdzie było najbardziej potrzebne. Niestety pojawiły się też nadużycia – firmy wykonawcze przeceniały swoje możliwości i zdarzało się, iż znikały z pieniędzmi z dotacji. W efekcie NFOŚiGW musiał zawiadamiać prokuraturę.
Sprawdźmy, co się zmieniło, na co można liczyć i jak się przygotować do skorzystania z programu Czyste Powietrze.
Nowe zasady i poziomy dofinansowania
Program przewiduje trzy poziomy dofinansowania, uzależnione od dochodów gospodarstwa domowego:
- Poziom podstawowy – dla osób o dochodzie rocznym do 135 000 zł. Maksymalna kwota dotacji wynosi 68 040 zł i może pokrywać do 40% kosztów kwalifikowanych netto (bez VAT).
- Poziom podwyższony – przeznaczony dla gospodarstw z dochodem miesięcznym do 2 250 zł na osobę (lub 3 150 zł w przypadku jednoosobowych). Można uzyskać do 119 070 zł, co pokrywa do 70% kosztów.
- Poziom najwyższy – obejmuje gospodarstwa o dochodzie miesięcznym do 1 300 zł lub 1 800 zł (dla jednoosobowych) lub dotyczy osób, które mają ustalone prawo do zasiłku stałego, okresowego, rodzinnego lub opiekuńczego. Dotacja sięga aż 170 100 zł i może pokrywać 100% kwalifikowanych wydatków. Początkowe zapotrzebowanie na energię użytkową musi wynosić powyżej 140 kWh/m2/rok.
W nowej odsłonie Czystego Powietrza jest możliwość skorzystania z prefinansowania, czyli zaliczki wypłacanej jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji lub na jej wczesnym etapie. Prefinansowanie umożliwia rozpoczęcie modernizacji bez konieczności angażowania pełnej kwoty środków własnych. Kwota zaliczki może wynieść do 35% wartości całej dotacji przypadającej na konkretny zakres prac, który został określony w umowie z wykonawcą. Warunkiem skorzystania z tej formy wsparcia jest złożenie wraz z wnioskiem o dotację maksymalnie trzech umów z wykonawcami. Środki trafiają bezpośrednio na konto wykonawcy, co dodatkowo zabezpiecza beneficjenta i usprawnia realizację inwestycji. Prefinansowanie jest dostępne tylko dla beneficjentów poziomu podwyższonego i najwyższego oraz wymaga obowiązkowej współpracy z operatorem programu, który pełni rolę pośrednika i opiekuna na każdym etapie przedsięwzięcia.
Audyt i świadectwo energetyczne – dowód efektu modernizacji
Przed rozpoczęciem inwestycji, należy wykonać obowiązkowy audyt energetyczny. To dokument, który pozwala ocenić obecny stan energetyczny budynku i wskazuje, co należy poprawić, aby osiągnąć wymagany standard. Audyt wykonuje osoba z odpowiednimi uprawnieniami (należy korzystać z wykazu MRiT: https://rejestrcheb.mrit.gov.pl/rejestr-uprawnionych), a jego koszt może być pokryty z dotacji – od 480 zł do 1 200 zł w zależności od poziomu dofinansowania.
Efektem audytu jest dokument podsumowujący, który określa aktualne i docelowe zapotrzebowanie na energię, wyznacza zakres prac oraz służy jako podstawa do rozliczenia środków. Warunkiem uzyskania dotacji jest m.in. zmniejszenie zapotrzebowania na energię użytkową do ogrzewania o co najmniej 40% i do poziomu 80 lub 140 kWh/(m2*rok).
Po zakończeniu prac konieczne jest wykonanie świadectwa charakterystyki energetycznej. Ten dokument potwierdza, iż inwestycja przyniosła zakładane rezultaty energetyczne. Świadectwo, podobnie jak audyt, musi być przygotowane przez osobę wpisaną do rejestru MRiT i także może być dofinansowane (od 160 do 400 zł w zależności od poziomu).
Realizacja inwestycji – kolejność i zgodność Aby skorzystać z dofinansowania w ramach programu Czyste Powietrze, poza złożeniem poprawnie wypełnionego wniosku – równie ważne jest przeprowadzenie inwestycji zgodnie z określoną kolejnością i w zgodzie z dokumentem podsumowującym audyt energetyczny. Taka sekwencja działań zapewnia maksymalną skuteczność energetyczną i finansową przedsięwzięcia.
Proces powinien rozpoczynać się od prac termoizolacyjnych – obejmujących przede wszystkim ocieplenie ścian zewnętrznych, dachu, stropodachu oraz podłóg nad nieogrzewanymi pomieszczeniami. To one w największym stopniu odpowiadają za straty ciepła w budynku i powinny być pierwszym krokiem w każdej modernizacji.
Kolejny etap to modernizacja instalacji wewnętrznych. Dotyczy to wymiany lub ulepszenia instalacji centralnego ogrzewania (c.o.), ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), a także zastosowania wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacja), która poprawia jakość powietrza w pomieszczeniach i dodatkowo obniża zużycie energii.
Na końcu inwestor powinien wymienić źródło ciepła. Niezbędne jest przy tym trwałe wyłączenie z użytku starego kopciucha – dokument potwierdzający jego zezłomowanie lub odłączenie jest wymagany przy rozliczeniu dotacji. Nowe źródło ciepła musi być zgodne z aktualnymi wymogami programu i może to być np. pompa ciepła, kocioł zgazowujący drewno, kocioł na pellet czy inne urządzenie z listy ZUM (zielonych urządzeń i materiałów: https://lista-zum.ios.edu.pl/).
Zachowanie tej kolejności zwiększa efektywność całego przedsięwzięcia . Prace muszą być zgodne z zapisami dokumentu podsumowującego audyt – każda rozbieżność może prowadzić do uznania części kosztów za niekwalifikowane lub do wstrzymania wypłaty dotacji.
Rola operatora – kompleksowa pomoc dla potrzebujących
Dla beneficjentów podwyższonego i najwyższego poziomu wsparcia przewidziano bezpłatną pomoc operatora programu. Operatorzy to gminy lub wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Ich zadaniem jest towarzyszenie beneficjentowi na każdym etapie inwestycji – od planowania po rozliczenie.
Operatorzy mają wspierać uczestników programu w przygotowaniu wniosku, wyborze wykonawców, a także czuwają nad poprawnością działań objętych dotacją, w tym doradzają przy zawieraniu umów z wykonawcami oraz wspierają w przygotowaniu i złożeniu dokumentów niezbędnych do uzyskania zaliczki i ostatecznego rozliczenia dotacji.
W praktyce oznacza to znaczne uproszczenie całego procesu dla osób mniej obeznanych z procedurami urzędowymi czy wymogami programu. Obecność operatora zwiększa bezpieczeństwo finansowe i organizacyjne przedsięwzięcia oraz gwarantuje, iż realizacja będzie zgodna z celami programu Czyste Powietrze. Jego udział jest szczególnie istotny w przypadku prefinansowania i adekwatnego rozliczenia inwestycji.
Większe korzyści, większa odpowiedzialność
Nowa wersja programu Czyste Powietrze stawia na bardziej kompleksowe i efektywne energetycznie modernizacje budynków. Obowiązkowy audyt energetyczny i świadectwo charakterystyki energetycznej mają zapobiegać przypadkowym, nieefektywnym inwestycjom, a prefinansowanie i wsparcie operatorów zwiększają dostępność programu dla mniej zamożnych gospodarstw.
To również dodatkowe kroki organizacyjne – beneficjent powinien dobrze zaplanować inwestycję, realizować ją zgodnie z harmonogramem i uwzględniać wymagania zawarte w dokumentacji audytorskiej. Przy dobrej współpracy z operatorem, te wymagania są do przejścia, a korzyści z inwestycji mogą być znaczące – nie tylko dla domowego budżetu, ale też dla jakości powietrza.
Program pozostaje otwarty i wciąż można składać wnioski – szczegóły i pomoc techniczną można znaleźć w punktach konsultacyjnych w gminach i na stronie internetowej programu: czystepowietrze.gov.pl.
