DeSci, czyli zdecentralizowana nauka

Zdjęcie: Czym jest DeSci BIG

DeSci obiecuje naukę po nowemu. Bez biurokracji, nacisków, cenzurowania badań i zabiegania o granty. Czy dojrzeliśmy już do wdrożenia badań opartych o blockchain?

Co to znaczy DeSci?

Nauka to potęga, nie sposób się z tym nie zgodzić. Problem pojawia się, gdy zaczynamy przyglądać się jej bliżej. Nieprzejrzyste źródła finansowania, rozwlekłe procesy badawcze, nacisk instytucji, cenzura inaczej myślących… Czy ktoś pamięta kontrowersje wokół ostatniej pandemii?

Byłoby fantastycznie, gdyby naukowcy, zamiast szukać finansowania i uznania możnych, mogli po prostu rozwijać swoje pomysły, nie martwiąc się o pieniądze i naciski. Na szczęście taka alternatywa już się pojawiła.

DeSci, inaczej Decentralized Science, to sposób na wykorzystanie Web3 do rewolucji w dziedzinie badań naukowych. Opiera się na protokołach blockchain, które umożliwiają bezpośrednią współpracę między naukowcami, recenzentami i fundatorami badań.

Kluczowa jest tokenizacja własności intelektualnej, która pozwala na nowatorskie finansowanie. Smartkontrakty zapewniają przejrzystość recenzji i publikacji. Dane mogą być trwale przechowywane na platformach w rodzaju Filecoin czy Arweave, co gwarantuje ich niezmienność i dostępność.

Kłopoty nauki akademickiej

Powtórzmy to jeszcze raz – tylko ignorant kwestionuje zdobycze naukowe. Skoro jednak uważamy naukę za pożyteczną, nie powinniśmy zamykać oczu na niedomagania jej obecnego modelu. A są to:

1. Praktyczna monopolizacja wielu dziedzin nauki przez największe uniwersytety, instytuty badawcze czy laboratoria korporacji. To one mają władzę nad wytyczaniem kierunku prowadzonych badań.
2. Uzależnienie naukowców od finansowania. Departamenty rządowe, prywatne fundacje lub sponsorzy płacą, a więc wymagają. Może podważać rzetelność prowadzonych obserwacji.
3. Podstawową metodą udostępniania wyników jest ich publikacja w uznanych czasopismach naukowych. Niestety, proces recenzji przed drukiem jest nieprzejrzysty i może trwać miesiącami, a sam druk jest zwykle płatny.
4. Dostęp do wyników prac jest zwykle ograniczony do pracowników naukowych. Szersze grono odbiorców nie ma możliwości ich poznać.
5. Awans zawodowy badaczy w dużej mierze zależy od publikacji, cytowań i uznania prestiżowych instytucji. Skoro stawką są ich kariery, mogą być oni podatni na “tuning” wyników, aby lepiej pasowały one do przyjętej koncepcji.
6. Zarządzanie własnością intelektualną jest skomplikowane, a naukowcy często nie mają prawa do monetyzacji własnych badań. Brak im zatem jasnej motywacji finansowej.
7. Często występuje problem znany jako “kryzys replikacji”. Opublikowane eksperymenty nie mogą zostać powtórzone z powodu utrzymywaniu w tajemnicy niektórych istotnych warunków badań.

Co zmienia DeSci

Dzięki wykorzystaniu blockchain oraz rozproszeniu danych, DeSci pozwala ulepszyć proces naukowy. Kluczem jest rozbicie monopolu wielkich instytucji akademickich. Powstaje ekosystem oparty na faktycznej wartości badań, a nie prestiżu prowadzącej je instytucji.

Przełomem jest też finansowanie społecznościowe. Zamiast czekać na granty, naukowcy mogą zainteresować badaniami użytkowników. DeSci pozwala na mikro-inwestycje w innowacyjne projekty, które w innym modelu mogłyby zostać pominięte jako ryzykowne.

Zaletą jest otwarty dostęp do danych. Badacze mogą natychmiast udostępniać swoje odkrycia całemu światu. Zapis danych w łańcuchu sprawia, iż udowodnienie ich pierwszeństwa nie jest trudne, eliminuje także ryzyko manipulacji lub ukrywania niewygodnych wyników.

Dane są obiektywne, wkład każdego w sukces przedsięwzięcia może zostać zmierzony i nagrodzony. Jest to atrakcyjne dla młodych naukowców, mających ograniczone możliwości zaistnienia w świecie akademickim.

Przypisane do konkretnych projektów tokeny jednoznacznie rozstrzygają też kwestię praw autorskich oraz pozwalają na monetyzację odkryć. Nie ma ryzyka sporów sądowych co do wartości wkładu poszczególnych naukowców i inwestorów.

Jak to działa

DeSci zwykle opiera się o zdecentralizowane organizacje – DAO, zarządzające projektami poprzez zbiorowo podejmowane decyzje.

Naukowcy zgłaszają swoje projekty, a skupiona wokół danej platformy społeczność decyduje, czy zamierza w nich uczestniczyć. Jeśli wystarczająca ilość użytkowników zdecyduje się zainwestować w zakup tokenów projektu, tym samym zapewniając mu finansowanie, przedsięwzięcie rusza.

Ponieważ DAO opierają się na głosowaniu i smartkontraktach, przydzielają one finansowanie na podstawie przejrzystych kryteriów. Zmniejsza to stronniczość i wzmacnia uczciwość procesu. Ponieważ zaś uczestnicy ryzykują własnymi pieniędzmi, dbają oni, by były one adekwatnie wydatkowane.

Oprócz finansowania, problemem niezależnych badań jest trudność pozyskania i wysoki koszt recenzji eksperckich. Publikacja w czasopismach naukowych jest kosztowna, to one też decydują, które wyniki są publikowane.

DeSci rozwiązuje ten problem. Tworzenie zdecentralizowanych repozytoriów pozwala na weryfikację danych i wyników badań przez recenzentów z każdego zakątka świata.

Wykorzystanie rozproszonych systemów przechowywania (np. IPFS) pozwala na ciągłe zapisywanie surowych danych, protokołów laboratoryjnych i wyników. Tworzy to niepodważalny zapis historii badań.

Słabości zdecentralizowanej nauki

Na tym świecie nie ma rzeczy idealnych i DeSci nie jest wyjątkiem od reguły. Obok wielu wspaniałych adekwatności, ma także swoje problemy i słabe strony.

1. Problem z jakością badań. O ich kierunku decydują właściciele tokenów. Trudno wymagać, aby potrafili rozróżnić obiecujące innowacje od zwykłych śmieci, tyle iż efektownie przedstawionych.
2. Weryfikacja projektów nie jest łatwa. Proces naukowy jest bardzo wyspecjalizowany. Powoduje to, iż liczba wiarygodnych recenzentów jest ograniczona – ilu na świecie jest, powiedzmy, wybitnych endokrynologów?
3. Zbyt mały prestiż. Publikacje w czołowych pismach jak Nature są bardzo cenne, ponieważ istnieje bardzo ostra selekcja i tylko niektórzy dostępują tego zaszczytu. DeSci znacznie obniża te wymagania, a więc i prestiż.
4. Niechęć tradycyjnej nauki. Jest zrozumiała, ale tworzy realne problemy. Szacowne akademie lekceważą DeSci lub choćby o niej nie wiedzą, tymczasem większość specjalistów wciąż jest związana z nauką akademicką.
5. Brak kompatybilności. Blockchain, kryptowaluty czy DAO pozostają tajemniczą krainą dla większości i naukowcy nie są tu wyjątkiem. Są skupieni na swojej specjalności i niekoniecznie zamierzają odkrywać zupełnie nowy świat.
6. Zbyt małe fundusze. Przeprowadzenie badań na dużą skalę potrafi kosztować wiele milionów dolarów. kilka platform DeSci potrafi zapewnić badaczom tak ogromne środki.
7. Nadmierna monetyzacja. Członkowie społeczności często wybierają te badania, które obiecują sukces finansowy. Może to oznaczać zaniedbanie dziedzin ważniejszych, ale nie tak zyskownych i medialnych.
8. Kwestia odbiorców. Dla kogo adekwatnie jest DeSci? Topowych naukowców czy szerokiej publiczności? w tej chwili wiele platform miesza te funkcje, co nie sprzyja ich rozwojowi.

Poznanie tych zagrożeń powinno nas jednak nie tyle zniechęcać do DeSci, co zapewnić adekwatną perspektywę.

Największe projekty DeSci

Bio Protocol (BIO)

Zdecentralizowany ekosystem, wspierający zwłaszcza projekty związane z biotechnologią. Umożliwia naukowcom udostępnianie swoich eksperymentalnych protokołów i pozwala na powtarzanie eksperymentów. Token BIO służy jako mechanizm nagradzania twórców tych rozwiązań, zaś użytkownikom pozwala na inwestycje poprzez launchpad.

AxonDAO (AXGT)

Skupia się na prowadzeniu badań w obszarze neurobiologii oraz pomaga tworzyć sieć naukowców specjalizujących się w tej dziedzinie. Społeczność decyduje o tym, które badania mają największy potencjał i wartość. Token AXGT służy do głosowania nad finansowaniem konkretnych projektów oraz kierunkiem rozwoju ekosystemu.

ResearchHub (RSC)

Określany jako GitHub dla nauki, założony przez Briana Armstronga z Coinbase. Ma na celu stworzenie przestrzeni współpracy, gdzie naukowcy mogą dzielić się swoimi badaniami. Obecnie hostuje ponad 10 000 publikacji naukowych. Wykorzystuje token RSC do nagradzania naukowców za ich publikacje, recenzje i komentarze. Daje możliwość wymiany tokenów na fundusze służące badaniom.

Hippocrat (HPO)

Projekt skupiony na zastosowaniu blockchain w obszarze zdrowia publicznego i telemedycyny. Oferuje narzędzia do zarządzania danymi pacjentów i analizy epidemiologicznej. Anonimowo udostępnia dane badaczom. Projekt wykorzystuje token HPO do nagradzania użytkowników za udostępnianie danych, finansowania badań oraz zarządzania platformą poprzez DAO.

VitaDAO (VITA)

Pionierski projekt w dziedzinie gerontologii i długowieczności. Skupia się na finansowaniu badań nad molekułami przeciwdziałającymi procesom starzenia się. Społeczność decyduje, które badania zostaną sfinansowane oraz czy ich wyniki zostaną skomercjalizowane czy udostępnione jako open-source. Posiadacze tokena VITA mogą głosować nad alokacją funduszy i kierunkiem badań.

HairDAO (HAIR)

HairDAO skupia się na badaniach przyczyn wypadania oraz regeneracji włosów. Jego celem jest przyspieszenie rozwoju innowacyjnych metod leczenia łysienia. Choć temat może wydawać się mało istotny, ma duży potencjał komercyjny i naukowy. Token HAIR daje możliwość głosowania nad finansowaniem projektów oraz zarządzania uzyskaną własnością intelektualną.

LabDAO (LabDAO)

Hub naukowy, zbudowany przez członków zespołu VitaDAO. Koncentruje się na świadczeniu usług laboratoryjnych w zakresie badań i rozwoju. Łączy badaczy laboratoriów “mokrych” (ciecze, chemikalia, materiały biologiczne) i “suchych” (bioinformatyka, fizyka, inżynieria). Wzajemnie uzupełniają oni swoją wiedzę, prowadząc proces naukowy od A do Z. Token LabDAO istnieje, jest jednak rzadko używany.

Molecule (-)

Jeden z ważniejszych projektów DeSci w dziedzinach takich jak biotechnologia, farmacja i medycyna. Działa jako platforma łącząca naukowców, inwestorów i organizacje badawcze, pozwalając na tokenizację badań. Umożliwia tworzenie DAO dedykowanych konkretnym projektom badawczym. Choć nie ma własnego tokena, zapewnia udział w projektach poprzez swoją platformę.

Listę projektów DeSci emitujących własne tokeny bez problemu znajdziesz na stronie CoinGecko.

Szczególnym przypadkiem jest Sci-Hub (SCIHUB) – platforma zapewniająca bezpłatny dostęp do 90 milionów artykułów naukowych. Serwis jest krytykowany przez wydawców za naruszenia praw autorskich, ale jednocześnie wspierany przez naukowców na całym świecie.

Irytujące rodzeństwo: DeSci memecoins

Obok monet poważnych platform wspierających naukowców, na rynku usadowiły się także memecoiny DeSci. Podobnie jak inne meme w rodzaju Dogecoin, łączą one w sobie elementy humoru i relacji społecznościowych, dorzucając do tego koktajlu tematykę nauki.

Ich celem jest nie tyle finansowanie badań naukowych, co stworzenie atrakcyjnego produktu dla fanów nauki i technologii. Funkcjonalność tokenów jest ograniczona, zaś wpływ na rozwój nauki niewielki. Choć mogą wzmacniać świadomość o DeSci, rzadko są bezpośrednio zaangażowane w finansowanie badań naukowych.

Przykłady memecoinów DeSci:

• Kekius Maximus (KEKIUS) – parodia tokenów DeSci, jednocześnie promująca edukację w dziedzinie badań naukowych
• DrPepe.ai (BRYAN) – projekt łączący AI z tematyką medycyny i nauki. Inspirowany popularnym memem “Pepe the Frog”
• Transhuman Coin (THC) – kryptowaluta związana z ruchem transhumanizmu, nieco poważniejsza od pozostałych memecoinów

Podsumowując, takie memecoiny mogą służyć jako „bramka” do DeSci, zachęcając użytkowników do dalszego zaangażowania w naukę. Z drugiej strony, brak ich faktycznego zastosowania często prowadzi do krytyki ze strony poważnych projektów.

Co przyniesie przyszłość ?

Choć DeSci może wydawać się kolejną sezonową modą, ma ono szanse na dłużej zagościć na rynku. Przyczyna jest prosta – mimo swoich ograniczeń, rozwiązuje ono część faktycznych problemów tradycyjnej nauki. Nie jest zatem pustym konceptem, ale potrzebną innowacją.

Co więcej, nowy trend zdobył poparcie najważniejszych osób świata krypto. Na ostatniej konferencji Devcon, Vitalik Buterin zaprezentował produkt VitaDAO, służący długowieczności preparat VD001.

Również ex-szef Binance, CZ wyraził swój entuzjazm, wyrażając nadzieję na żywiołowy rozwój DeSci w roku 2025. Kiedy dorzucimy do tego wsparcie Briana Armstronga, jasne staje się poparcie nowego trendu przez szefów tego interesu.

Jeśli zaś pomysł chwyci, perspektywy inwestycyjne mogą być oszałamiające.

Obecnie cały sektor DeSci, przynajmniej ten notowany przez Coingecko, warty jest około 1 miliarda dolarów. Dla porównania, sektor NFT to 20 miliardów, DePin 22 mld zaś DeFi 110 miliardów.

To wszystko traci jednak znaczenie, jeżeli spojrzymy na wydatki na naukę (700 mld) i medycynę (4,3 bln) w samych Stanach Zjednoczonych. Jeśli DeSci byłoby w stanie przechwycić tylko 1% tych wydatków, oznaczałoby to kapitalizację sektora na poziomie 50 miliardów dolarów.

Wszystko wskazuje na to, iż sektor DeSci ma ogromną przyszłość. Choć bessa na rynku krypto uderzy w wszystkie projekty, może to być jeden z głównych graczy następnej hossy. Projekty z tej kategorii zdecydowanie warto wrzucić do kategorii obserwowanych.