Integrowana Produkcja ziemniaka. 16 najważniejszych zagadnień

Zdjęcie: integrowana produkcja ziemniaka

Integrowana produkcja ziemniaka zajęła obszar 13570 ha w 2024 r. Jako uprawa warzywna, ziemniak kwalifikuje się do wyższych stawek płatności. Przedstawiamy w 16 punktach wykaz wymagań z syntetycznym opisem najważniejszych zagadnień.

Integrowana Produkcja ziemniaka – metodyka dla plantatorów

Producent chcąc uzyskać dopłaty w ramach ekoschematu, musi spełnić kilka wymagań wykraczających nieco poza obowiązkową od lat dla wszystkich profesjonalnych producentów integrowaną ochronę. Płatności w ramach ekoschematu są przyznawane, o ile rolnik prowadzi uprawy roślin zgodnie z metodykami IP zatwierdzonymi przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa (w tym roku planowana jest aktualizacja metodyki dla ziemniaka). Zawierają one m.in. listę zabiegów i czynności obligatoryjnych z wymagalnością wszystkich punktów. Poniżej znajduje się ich wykaz z syntetycznym opisem najważniejszych zagadnień. Realizację wszystkich wymagań z listy obligatoryjnych czynności i zabiegów w systemie IP należy udokumentować w notatniku integrowanej produkcji roślin.

Stosowanie co najmniej 3-letniej przerwy w uprawie ziemniaka w płodozmianie

Płodozmian to jeden z najważniejszych elementów IP – szczególnie istotny w uprawie ziemniaka. Ziemniak jest podatny na wiele chorób, zwłaszcza na zarazę ziemniaka i parcha zwykłego. Płodozmian pomaga przerwać cykl życiowy patogenów i ogranicza presję chorób oraz szkodników glebowych, takich jak mątwik ziemniaczany. Częsta uprawa ziemniaka na tym samym polu może prowadzić do wyczerpania składników pokarmowych. Płodozmian pozwala na odbudowę struktury i żyzności gleby, szczególnie poprzez włączenie roślin motylkowych, które wzbogacają glebę w azot.

Integrowana Produkcja buraka cukrowego. 10 kluczowych zasad [SPRAWDŹ!]

Stosowanie odpowiedniego płodozmianu – wykorzystując przedplony wskazane w metodyce oraz unikanie roślin z rodziny psiankowatych

Wiele chorób, a także szkodników ma ścisły związek z przedplonami. Dzięki odpowiedniemu płodozmianowi poprawia się zdrowotność roślin, co przekłada się na wyższy i lepszy jakościowo plon bulw. W uprawie ziemniaków bardzo ważne jest staranne przygotowanie stanowiska, dlatego korzystne jest zakładanie plantacji po roślinach gwałtownie schodzących z pola, zyskując odpowiednio długi okres na przygotowanie stanowiska. Równie ważnym czynnikiem jest przydatność poszczególnych przedplonów, co pozwala na maksymalne wykorzystanie potencjału plonotwórczego ziemniaków przeznaczonych na różne cele. W IP należy stosować przedplony określane jako bardzo dobre (lub najlepsze) oraz dobre. Są one wyszczególnione w metodyce IP ziemniaka.

Stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego

Stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego to jeden z podstawowych elementów dobrej praktyki rolniczej, a także ważna zasada w IP. Ma bezpośredni wpływ na zdrowotność, jakość oraz wysokość plonu ziemniaka. Kwalifikowany materiał sadzeniakowy to większa zdrowotność roślin (ograniczenie patogenów mogących przenosić się z bulwami), gwarancja wyższego plonu, wyrównane wschody i wielkość bulw oraz większa odporność na stresy środowiskowe.

Zalecenia doboru odmian w Integrowanej Produkcji

Dobór odmian o zwiększonej odporności/tolerancji na sprawców chorób, np. zarazę ziemniaka

Dobór odmian ziemniaka w zależności od kierunku użytkowania i o zwiększonej odporności lub tolerancji na choroby – zwłaszcza zarazę ziemniaka (Phytophthora infestans), wirusy Y, M oraz liściozwój ziemniaka – to bardzo istotny element integrowanej produkcji (IP) i ochrony roślin. Pozwala ograniczyć chemiczną ochronę, zmniejszyć koszty i ryzyko strat w plonie. W zakresie wymagań dotyczących doboru odmian ziemniaka do uprawy w systemie IP należy stosować zalecenia podane na stronie COBORU w zakładce „Dobór odmian do integrowanej produkcji roślin”. Podobnie jak w przypadku innych gatunków, dopuszczone jest także stosowanie odmian z katalogu CCA po uzasadnieniu wyboru danej odmiany zgodnie z celami IP.

Odmiany ziemniaka należy dobierać pod kątem odporności czy tolerancji na choroby. fot. M.Piśny

Udokumentowane wykonanie badania pH gleby i zawartości głównych składników pokarmowych (NPK)

Obok odczynu gleby bardzo ważnym warunkiem, którego spełnienie jest konieczne do optymalnego wzrostu i rozwoju roślin, jest ocena stanu zasobności gleby w przyswajalne składniki mineralne. Polega ona na pobraniu reprezentatywnej próbki z pola i przeprowadzeniu analizy zasobności składników mineralnych w Stacjach Chemiczno-Rolniczych lub innych akredytowanych jednostkach. W IP badanie gleby przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 4 lata (i potwierdza dokumentami).

Stosowanie w odpowiednich terminach i dawkach nawożenia makro- i mikroelementami w zależności od typu i pH gleby po uprzednim przeprowadzeniu bilansu składników pokarmowych

Nawożenie ziemniaka to jeden z ważniejszych elementów uprawy tej rośliny. Aby uzyskać satysfakcjonujący plon, roślinom trzeba zapewnić odpowiednią ilość makro- i mikroelementów. Ze względu na płytki system korzeniowy ziemniaka oraz jego wysokie wymagania pokarmowe odpowiednio dobrane i zbilansowane nawożenie jest niezbędne do osiągnięcia dobrych wyników produkcyjnych. Prawidłowe nawożenie zapewnia odpowiedni wzrost, liczbę i wielkość bulw oraz ich skład chemiczny. Rośliny dobrze odżywione lepiej znoszą stresy środowiskowe i są mniej podatne na choroby. Zrównoważone nawożenie wspomaga też efektywną fotosyntezę i rozwój systemu korzeniowego oraz poprawia trwałość bulw w warunkach przechowalniczych. Szczegółowe informacje dotyczące nawożenia zawarte są w metodyce.

Sadzenie bulw we właściwym dla danego rejonu terminie, zgodnie z normą uwzględniającą kierunek użytkowania

Na sadzenie ziemniaków składa się kilka elementów istotnie wpływających na wielkość plonu oraz jego jakość. Zaliczamy do nich: wybór materiału sadzeniakowego, pobudzenie i podkiełkowywanie sadzeniaków, termin umieszczania bulw w glebie, odpowiednią ich obsadę na jednostce powierzchni oraz technikę sadzenia. Sadzenie ziemniaka danej odmiany we właściwym terminie to najważniejszy element agrotechniki. Termin sadzenia powinien być dostosowany do warunków klimatycznych danego rejonu, a także do kierunku użytkowania ziemniaków (konsumpcyjne, przemysłowe, sadzeniaki, skrobiowe). Dokładne wytyczne z tego zakresu znajdują się w metodyce.

Bulwy należy wysadzać zgodnie z przyjętymi terminami dla regionu. fot. M.Piśny

Ograniczanie zachwaszczenia w pierwszej kolejności metodą agrotechniczną, a w przypadku użycia herbicydów przestrzeganie zaleconych dawek dostosowanych do poziomu wrażliwości występujących na polu chwastów

Ze względu na długi okres od posadzenia do zakrycia międzyrzędzi ziemniak jest w znacznym stopniu narażony na zachwaszczenie. Chwasty, konkurując z rośliną uprawną o wodę, światło i substancje pokarmowe, mogą istotnie oddziaływać na jego rozwój. Ponadto ograniczając cyrkulację powietrza w łanie, przyczyniają się do występowania sprzyjających warunków do infekcji ziemniaka powodowanych przez patogeny. Metody agrotechniczne (w tym profilaktyczne) są podstawowym narzędziem w integrowanej ochronie i produkcji. adekwatny płodozmian, uprawa przedsiewna, międzyplony oraz mechaniczne zwalczanie chwastów – jak obsypywanie czy pielniki (szczególnie skuteczne do fazy zwarcia międzyrzędzi) – to podstawowe niechemiczne metody regulujące poziom zachwaszczenia. Program chemicznej ochrony ziemniaka przed chwastami uwzględnia stosowanie herbicydów przed wschodami ziemniaka, po ostatecznym uformowaniu redlin oraz po wschodach.

Monitorowanie od wschodów do uschnięcia łęcin, minimum raz w tygodniu, występowania chorób (zaraza ziemniaka, alternarioza, rizoktonioza, czarna nóżka i inne).

Ziemniak jest rośliną rozmnażaną wegetatywnie i dlatego szczególnie narażoną na porażenie przez patogeny. Wiedza o pierwotnych źródłach infekcji, czyli miejscach zimowania patogenów oraz o warunkach sprzyjających ich rozwojowi, stanowi fundament ochrony roślin w IP. Kluczowym elementem ochrony roślin jest prawidłowe i możliwie wczesne zidentyfikowanie zaobserwowanych objawów chorobowych. Trafna diagnoza chorób warunkuje bowiem podjęcie skutecznych metod zaradczych lub interwencyjnych. W IP ziemniaka wymagane jest prowadzenie od momentu wschodów systematycznego monitoringu występowania chorób przynajmniej 1 raz w tygodniu. Szczegółowe informacje z tego zakresu (główne choroby, źródła infekcji, warunki sprzyjające rozwojowi poszczególnych chorób oraz ich cechy diagnostyczne) opisane są szczegółowo w metodyce.

Monitorowanie od wschodów do uschnięcia łęcin, minimum raz w tygodniu, występowania szkodników (stonka ziemniaczana, mszyce i inne)

Monitoring szkodników ma podstawowe znaczenie w określeniu składu gatunkowego i nasilenia na plantacji. Systematyczna obserwacja uprawy umożliwia bieżącą ocenę sytuacji i w razie konieczności pozwala na szybką reakcję. Monitoring jest podstawą do wyznaczenia progów ekonomicznej szkodliwości, czyli kluczowego elementu ochrony chemicznej. Ważne jest stosowanie adekwatnych metod i narzędzi do monitorowania konkretnych gatunków szkodników. W integrowanej produkcji ziemniaka wymagane jest prowadzenie od momentu wschodów systematycznego monitoringu występowania szkodników (czy powodowanych uszkodzeń) przynajmniej 1 raz w tygodniu. Szczegółowe informacje dotyczące terminów i sposobów ich monitorowania znajdują się w metodyce.

Monitoring plantacji pozwala na szybkie wykrycie zagrożenia i wykonanie ochrony. fot. M.Piśny

Stosowanie środków ochrony roślin po przekroczeniu wartości progów ekonomicznej szkodliwości dla chorób i szkodników z wykorzystaniem systemu prognozowania i/lub Platformy Sygnalizacji Agrofagów

Decyzja o zastosowaniu chemicznej metody zwalczania agrofagów musi być podjęta wyłącznie po przekroczeniu progu szkodliwości, ustalonego na podstawie systematycznego monitoringu. Dlatego niezbędna jest znajomość morfologii agrofagów, ich potencjalnych terminów występowania oraz powodowanych objawów i uszkodzeń. Należy (i warto) w tym celu korzystać z dostępnych systemów wspomagania decyzji, jak np. Platforma Sygnalizacji Agrofagów, eDWIN i innych. Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z aktualnym programem ochrony ziemniaka w IP.

Wykaz dopuszczonych w Polsce środków ochrony roślin jest publikowany w rejestrze środków ochrony roślin. Informacje o zakresie stosowania pestycydów w poszczególnych uprawach zamieszczane są w etykietach. Z kolei wykaz dopuszczonych do IP środków ochrony roślin jest dostępny na Platformie Sygnalizacji Agrofagów. Przed zastosowaniem danego środka koniecznie należy zapoznać się z etykietą jego stosowania.

Wykaz środków ochrony roślin dopuszczonych do Integrowanej Produkcji

Rotacyjne stosowanie substancji czynnych środków ochrony roślin z różnych grup chemicznych w celu zapobiegania zjawisku uodparniania się agrofagów (chwastów, szkodników i patogenów) z uwzględnieniem zakresu ochrony w poprzednich sezonach

Problem występowania odporności agrofagów obserwowany jest corocznie i z czasem się nasila – co w oczywisty sposób obniża efektywność zwalczania. Głównym powodem takiej sytuacji jest jednostronne stosowanie s.cz. należących do tej samej grupy chemicznej o identycznym (lub zbliżonym) mechanizmie działania. W związku z tym należy stosować je przemiennie, biorąc pod uwagę s.cz. stosowane w poprzednich kilku latach.

Stosowanie środków w sposób bezpieczny dla organizmów pożytecznych

Stosowanie środków ochrony roślin w sposób bezpieczny dla organizmów pożytecznych to jeden z kluczowych elementów integrowanej ochrony i produkcji roślin. Celem jest ochrona bioróżnorodności, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko oraz wspieranie naturalnych wrogów szkodników i zapylaczy. Dlatego zabiegi ochronne należy wykonywać wyłącznie po przekroczeniu ustalonego dla danego agrofaga progu szkodliwości, w miarę możliwości stosując środki selektywne w godzinach zmniejszonej aktywności owadów zapylających.

Wykonanie przynajmniej jednego zabiegu przy użyciu biologicznych środków ochrony roślin

W IP istnieje obowiązek jednorazowego zastosowania biologicznego środka ochrony, a w przypadku ziemniaka takie środki znajdują się w rejestrze MRiRW. Wymóg zostanie też spełniony w przypadku zastosowania biologicznej zaprawy nasiennej lub zastosowania środka w trakcie sadzenia. Istotne są także działania w kierunku poprawy bioróżnorodności w danym gospodarstwie przez np. pasy kwietne czy zadrzewienia śródpolne.

Czyszczenie maszyn i sprzętu wykorzystywanego w uprawie roślin

Czyszczenie maszyn i sprzętu po zbiorze ziemniaków to istotny – choć często niedoceniany – element dobrej praktyki rolniczej. Ma najważniejsze znaczenie dla zdrowotności plantacji w kolejnych sezonach, bezpieczeństwa fitosanitarnego oraz sprawności technicznej sprzętu. Ograniczone zostaje rozprzestrzenianie się chorób i szkodników – w ziemi i resztkach organicznych mogą znajdować się przetrwalniki patogenów (np. Phytophthora infestans, Rhizoctonia solani) oraz jaja szkodników (np. nicienie, drutowce), a także chwastów i patogenów między polami.

Podejmowanie działań ukierunkowanych na zwiększenie liczebności ptaków drapieżnych, tj. ustawianie tyczek spoczynkowych w ilości przynajmniej 1 na 5 ha, a w przypadku większych plantacji – kilku sztuk

W ograniczaniu drobnych ssaków (gryzoni, zajęcy) oraz ptaków skuteczne są ptaki drapieżne bytujące w pobliżu plantacji. Aby umożliwić im obserwację, należy wzdłuż plantacji, co kilkadziesiąt metrów rozmieścić tyczki spoczynkowe o wysokości minimum 3 m. Jest to wymóg obowiązkowy, pomimo występowania w pobliżu plantacji np. naturalnych wzniesień, drzew, słupów energetycznych, itp. Tyczki muszą być umieszczone na certyfikowanej plantacji – oczywiście w miejscu nieutrudniającym prowadzenia czynności i zabiegów.

UWAGI:

W odróżnieniu od innych metodyk, w IP ziemniaka nie ma w tej chwili wymogu umieszczania na certyfikowanej plantacji domków dla murarek lub kopców dla trzmieli – w trosce o zwiększenie bioróżnorodności w całej otaczającej agrocenozie. Prawdopodobnie po aktualizacji metodyki taki wymóg się pojawi (pomimo faktu, iż ziemniak nie stanowi atrakcyjnego pożytku dla pszczół).