Polskie winnice przeżywają prawdziwy rozkwit, a krajowe wina zdobywają uznanie zarówno wśród koneserów, jak i na międzynarodowych konkursach. Jednak winiarstwo w naszym klimacie wiąże się z wieloma wyzwaniami, a jednym z największych są przymrozki – zwłaszcza te wiosenne, które mogą zniweczyć całoroczną pracę winiarzy w ciągu jednej nocy.
Czym są przymrozki?
Zjawiska meteorologiczne zwane przymrozkami pojawiają się, gdy temperatura powietrza spada poniżej 0°C – powoduje to zamarznięcie wody w glebie i na powierzchni roślin. Przymrozki występują najczęściej w okresie wiosennym oraz późnojesiennym. Wczesnowiosenne zagrażają przede wszystkim nowym pędom, które są szczególnie wrażliwe na niskie temperatury, zaś późnojesienne mogą zniszczyć niedojrzałe owoce, wpływając negatywnie na jakość w przypadku win.
Przyczyny występowania przymrozków
Przymrozki występują najczęściej w nocy, przy bezchmurnym niebie, co umożliwia szybkie wypromieniowanie ciepła z powierzchni ziemi. Niżej położone regiony – doliny – są przy tym bardziej narażone na przymrozki, ponieważ zimne powietrze gromadzi się właśnie na takich terenach. Występowaniu przymrozków sprzyjają także wieczorne opady deszczu oraz wysoka wilgotność.
Wpływ przymrozków na winnice
Przymrozki mają poważne konsekwencje dla upraw winorośli. Niskie temperatury mogą uszkodzić młode pędy, kwiaty i owoce, co prowadzi do zmniejszenia plonów oraz obniżenia jakości winogron. W przypadku wczesnowiosennych przymrozków winorośle, które gwałtownie wypuszczają nowe liście, mogą być szczególnie narażone na uszkodzenia. Straty bywają znaczne, a niekiedy mogą dotknąć całość upraw, co ma widoczny negatywny wpływ na dochody producentów wina.
Sposoby ochrony winnic przed przymrozkami
Winiarze stosują różne metody ochrony winnic przed przymrozkami:
- Osłony: użycie folii, agrowłókniny czy specjalnych siatek w celu ochrony młodych pędów przed zimnym powietrzem.
- Nawadnianie: technika ta, zwana „mrożeniem”, polega na spryskiwaniu winorośli wodą, która zamarza na pędach, tworząc warstwę izolacyjną.
- Systemy wentylacyjne: wykorzystanie wentylatorów do częściowego mieszania ciepłego powietrza z chłodnym, co może pomóc w podniesieniu temperatury wokół roślin.
Przypadki z przeszłości
Przymrozki miały katastrofalne skutki dla wielu regionów winiarskich. Na przykład w Bordeaux, w 1991 roku, ostre przymrozki zniszczyły znaczną część plonów, co miało wpływ na ceny wina. Podobnie w Napa Valley, w Kalifornii, przymrozki w latach 2000-2001 doprowadziły do dużych strat w lokalnych uprawach. Analiza tych przypadków obejmuje nie tylko szkody materialne, ale również zmiany w metodach produkcji i planowaniu upraw.
Przymrozki są również istotnym problemem dla polskich winnic, których znaczenie w europejskim świecie winiarskim wyraźnie wzrosło w ostatnich latach. Rosnące zainteresowanie produkcją win oraz zmiany klimatyczne sprawiają, iż zrozumienie wpływu przymrozków na uprawy winorośli staje się najważniejsze dla sukcesu polskich producentów wina.
Przyczyny występowania przymrozków w Polsce
W Polsce przymrozki występują głównie w okresach przejściowych, takich jak wczesna wiosna i późna jesień. Najczęściej zjawisko to ma miejsce w bezchmurne noce, gdy powierzchnia ziemi gwałtownie traci ciepło. Regiony górzyste oraz doliny są bardziej narażone na przymrozki, ponieważ zimne powietrze opada w dół, kumulując się w tych obszarach. W polskich winnicach, które są w fazie rozwoju, przymrozki mogą prowadzić do znacznych strat finansowych, zachwiania stabilności gospodarstw oraz obniżenia reputacji regionu. Ponieważ w naszym klimacie trudno je dokładnie przewidzieć, winiarze muszą zachować czujność.
Strategie ochrony winnic przed przymrozkami
Polscy winiarze wykorzystują różne metody ochrony swoich upraw przed przymrozkami. Oprócz już wymienionych (osłony, nawadnianie, systemy wentylacyjne), kolejnym sposobem w niektórych przypadkach jest przesadzanie, czyli przenoszenie winorośli na miejsca mniej narażone na przymrozki.
Przypadki z przeszłości
W latach 2010–2024 polskie regiony winiarskie, takie jak Małopolska, Dolny Śląsk czy Lubuskie, wielokrotnie doświadczały skutków przymrozków – miały one istotny wpływ na plony i jakość winogron. Wiosną 2014 roku na Dolnym Śląsku i w Lubuskiem wskutek kwietniowych przymrozków zbiory spadły o 40–60%, podobnie w 2017 i 2024 roku spowodowały one znaczne straty w wielu polskich winnicach. Przykładowo, oszacowano, iż na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej uszkodzeniu uległo około 20–30% winorośli, z różnym stopniem uszkodzeń w zależności od odmiany. Kwietniowe przymrozki wpłynęły również na jakość i obfitość zbiorów z winnic na Ponidziu.
Aby chronić się przed przymrozkami, producenci win stosowali różne metody, takie jak palenie ognisk, rozstawianie świec czy zraszanie wodą, działania te okazały się jednak niewystarczające w przypadku silnych mrozów. We wszystkich takich przypadkach odnotowano nie tylko straty finansowe, ale również długofalowe negatywne skutki dla jakości i reputacji produkowanych win. Skłoniło to wielu winiarzy do przeanalizowania stosowanych strategii ochrony przed przymrozkami.
Oto kilka metod walki z przymrozkami stosowanych w winnicach.
Metody aktywne (interwencyjne):
Stosowane, gdy temperatura spada do krytycznego poziomu.
–Zraszanie wodą – metoda polegająca na rozpylaniu drobnej mgły wodnej na rośliny, co powoduje powstawanie lodu, który oddaje ciepło i chroni tkanki roślin przed przemarznięciem.
–Ogrzewanie winnicy – wykorzystanie piecyków węglowych, gazowych lub parafinowych (tzw. świec przeciwprzymrozkowych), które podnoszą temperaturę wśród krzewów.
–Generatory ciepłego powietrza – specjalne wentylatory i nagrzewnice rozmieszczone w winnicy pomagają ogrzać powietrze i zapobiegać osiadaniu zimnego powietrza przy glebie.
–Helikoptery lub drony – używane w dużych winnicach do mieszania warstw powietrza i zapobiegania gromadzeniu się zimnego powietrza przy ziemi.
Metody pasywne (profilaktyczne):
Stosowane w dłuższym okresie, aby zmniejszyć ryzyko związane z występowaniem przymrozków.
–Dobór odpowiedniego stanowiska – sadzenie winorośli na zboczach (zimne powietrze spływa w dół), unikanie zagłębień terenu.
–Późniejsze przycinanie krzewów – opóźnia rozwój pąków i zmniejsza ryzyko uszkodzeń.
–Utrzymywanie wilgotnej gleby – magazynuje więcej ciepła niż sucha i oddaje je nocą, podnosząc temperaturę w pobliżu roślin.
–Osłony i agrowłókniny – przykrywanie winorośli wrażliwych na przymrozki.
Wnioski
Przymrozki to poważne zagrożenie dla winnic, wpływające na produkcję wina w wielu regionach. Świadomość ich skutków oraz wdrażanie odpowiednich strategii ochrony jest najważniejsze dla utrzymania jakości i ilości plonów. W kontekście zmian klimatycznych winiarze muszą coraz lepiej dostosowywać metody upraw do zmiennych pogodowych, aby zapewnić stabilność plonów.
Najskuteczniejsze strategie walki z przymrozkami często łączą jednocześnie kilka metod, dostosowanych do specyfiki lokalnego klimatu i możliwości technicznych winnicy.
