Jaką częścią portfela zajmować pozycje na rynku?

Trading to nie tylko sztuka trafnego przewidywania kierunku rynku, ale przede wszystkim umiejętne zarządzanie kapitałem. Wielu początkujących inwestorów zadaje pytanie: „Ile zainwestować w tę jedną pozycję?” Nie ma niestety jednej prostej odpowiedzi. Wszystko zależy od kontekstu – od charakteru okazji rynkowej, przez zmienność instrumentu, aż po ogólną strategię zarządzania ryzykiem.

Zmienność pozycji = zmienność ryzyka

Na początek wyjaśnijmy pojęcie koncentracji portfela, czyli sytuacji, gdy znaczna część kapitału ulokowana jest w jednej pozycji. Im większą część portfela stanowi pojedyncza transakcja, tym większy wpływ jej wynik (zysk lub strata) ma na cały portfel. Prosta matematyka dobrze to obrazuje: jeżeli połowę swojego portfela ulokujesz w jednej pozycji (50% kapitału) i ta pozycja spadnie o 10% na wartości, Twój cały portfel straci około 5%. Analogicznie, gdyby ta sama pozycja wzrosła o 10%, zysk wyniósłby +5% portfela. Im większa pojedyncza pozycja, tym większa zmienność wartości całego portfela. Potencjalne zyski kuszą, ale ewentualne straty mogą mocno zaboleć.

Wyobraź sobie teraz skrajny scenariusz: inwestujesz 100% kapitału w jeden walor. Gwałtowny spadek tego waloru o 50% oznacza utratę połowy majątku. Taki brak dywersyfikacji to ogromne ryzyko. Nawet doświadczeni traderzy rzadko kiedy angażują cały portfel w jedną transakcję. Dlaczego? Bo po pierwsze negatywny obrót spraw może zniweczyć lata wypracowanych zysków, a po drugie utrata całości lub zdecydowanej większości kapitału sprawia, iż inwestowanie na giełdzie albo staje się niemożliwe (trader nie ma już pieniędzy, więc za co ma grać?), albo zwyczajnie może stracić sens, bo choćby duże zyski procentowe, generowane z małej nominalnej kwoty, mogą nie być dla tradra wystarczające do pokrycia bieżących wydatków lub kosztu alternatywnego wykorzystania czasu (zarobienia pieniędzy gdzie indziej.

Nie każda okazja na giełdzie jest równa

Skoro duża pozycja to duże ryzyko, czy zawsze należy ograniczać wielkość transakcji do minimum? Niekoniecznie. Kluczem jest zrozumienie, że nie wszystkie sygnały rynkowe i okazje inwestycyjne są sobie równe. Innymi słowy, każda potencjalna transakcja ma inną jakość i prawdopodobieństwo sukcesu. Dlatego podejście do wielkości pozycji warto uzależnić od tego, jak mocno przekonani jesteśmy do danej okazji.

Przykład praktyczny:

Załóżmy, iż dostrzegasz dwa różne sygnały. Pierwszy to spółka, która właśnie przebiła istotny poziom oporu na wykresie, potwierdzony wysokim wolumenem i pozytywnymi danymi finansowymi – sytuacja wydaje się klarowna i poparta mocnymi przesłankami technicznymi oraz fundamentalnymi. Drugi sygnał to czysto spekulacyjna zagrywka pod zasłyszaną plotkę, iż jakaś firma „może” ogłosić przełomowy projekt. Żadnego potwierdzenia na wykresie ani pewnych informacji, spore ryzyko iż to fałszywy alarm. Czy oba te przypadki zasługują na takie samo zaangażowanie kapitału? Oczywiście, iż nie. Rozsądny trader w pierwszej, bardziej pewnej sytuacji, może zdecydować się zagrać większą pozycją, aby zmaksymalizować potencjalny zysk. W drugim przypadku, niejasnym i ryzykownym, podejdzie ostrożnie i jeżeli w ogóle wejdzie, to minimalną stawką, traktując to bardziej jako eksperyment lub lottery ticket (raz na jakiś czas plotki się sprawdzają, a cena gwałtownie dostosowuje się do nowej rzeczywistości).

Tę zasadę stosują również zawodowcy. Najlepsze okazje zasługują na większą pozycję, a słabsze sygnały, na mniejszą. Również Warren Buffett wielokrotnie podkreślał, iż szeroka dywersyfikacja (czyli po równo w wiele inwestycji) jest potrzebna głównie tym, którzy nie są pewni swoich wyborów. jeżeli znajdziesz kilka naprawdę świetnych okazji, koncentracja na nich może dać lepsze efekty niż rozpraszanie kapitału. Oczywiście należy to robić z głową, ale przekaz jest jasny: sygnały o najwyższej jakości usprawiedliwiają większe zaangażowanie kapitału. Nie każda transakcja powinna automatycznie otrzymywać ten sam „przydział” z portfela, bo nie każda ma takie samo prawdopodobieństwo i potencjał zysku.

“Dywersyfikacja może chronić majątek, ale to koncentracja go buduje” – Warren Buffett

Ryzyko w handlu na giełdzie można kontrolować

Ważnym pocieszeniem jest fakt, iż ryzyko choćby dużej pozycji można w pewnym stopniu kontrolować. Podstawowym narzędziem kontroli ryzyka pozycji w tradingu jest stop-loss. Ustawienie zlecenia obronnego stop loss oznacza z góry akceptację maksymalnej straty na pojedynczej pozycji. Dzięki temu choćby przy większym zaangażowaniu kapitału w jedną transakcję, masz pewność, iż nie stracisz więcej niż x% portfela na tej konkretnej zagrywce. Przykładowo, jeżeli akceptujesz stratę 5% portfela na danej pozycji i zaangażujesz w tę pozycję 25% kapitału, to przy 20% spadku stop loss “wytnie” transakcję automatycznie, gdy jej strata osiągnie ten próg. Brak stop lossa (choćby tego “mentalnego”) to proszenie się o kłopoty. Profesjonalni traderzy zawsze wiedzą, gdzie wyjdą z pozycji, jeżeli rynek pójdzie w złą stronę.

Innym aspektem zarządzania ryzykiem pozycji w handlu na giełdzie jest dostosowanie zaangażowania do zmienności instrumentu. Zasada jest prosta: im bardziej ryzykowny lub zmienny instrument, tym mniejszą część portfela w niego wkładamy. Oczywiście zmienność działa w dwie strony i jeżeli trader akceptuje owe ryzyko, to zagranie na takim instrumencie może gwałtownie przynieść wspaniałe zyski. Powyższa logika jednak wychodzi przede wszystkim z perspektywy ochrony kapitału i często ma dużo sensu przy budowie portfela inwestycyjnego, gdzie relatywnie mała alokacja w zmienne aktywo może przynieść nieproporcjonalnie duże zyski w skali całego portfela. Z drugiej strony, jeżeli alokacja ta się nie sprawdzi, to w skali całego portfela strata maksymalnie może wynieść “jedynie” 5%.

Również temat dywersyfikacji i korelacji jest istotny z perspektywy zarządzania ryzykiem w tradingu. Choć mówimy tu głównie o pojedynczej pozycji, ponownie, nie można zapomnieć o szerszym kontekście portfela. Ryzyko portfela zależy nie tylko od wielkości poszczególnych pozycji, ale też od ich wzajemnej korelacji. jeżeli dwie duże pozycje są mocno dodatnio skorelowane (to znaczy w określonym przedziale czasowym poruszają się podobnie), to tak jakby trader zajął dwa razy większą pozycję niż by chciał. W przypadku niepożądanego scenariusza bowiem, skorelowane spółki zachowają się podobnie, ale wbrew przewidywaniom tradera, co skończy się utratą pieniędzy. Dlatego świadome zarządzanie ryzykiem to nie tylko pilnowanie wielkości jednej pozycji, ale również unikanie „nakładania się” ryzyka. Czasem lepiej zaangażować większy procent kapitału w jedną pozycję i mieć resztę portfela w zupełnie innych aktywach, niż mieć kilka średnich pozycji, które wszystkie spadną jednocześnie pod wpływem jednego czynnika. Innymi słowy: dywersyfikuj, ale z głową. Mieszaj ze sobą aktywa o różnej charakterystyce, aby jedna zła decyzja czy jedno nieprzewidziane zdarzenie nie pogrążyło całego portfela. Warto jednak mieć również na uwadze, iż to, iż dane aktywa należą do tej samej kategorii nie oznacza, iż będą ze sobą skorelowane. Łatwo można sobie bowiem wyobrazić sytuację, w której jedne akcje na rynku rosną w czasie gdy inne znajdują się w trendzie bocznym lub choćby spadkowym. Ta sama logika ma również zastosowanie na innych rynkach. Należy jednak pamiętać, iż korelacja jest zmienna w czasie i warto ją regularnie obserwować, aby nie popadać w dogmatyzm.

Bardziej zaawansowani gracze czasem decydują się na zabezpieczenie dużej pozycji poprzez zajęcie innej, przeciwstawnej pozycji. Na przykład, jeżeli masz bardzo dużą pozycję long na akcjach spółki technologicznej, możesz zabezpieczyć część ryzyka, otwierając jednocześnie krótką pozycję na indeksie Nasdaq lub kupując opcję put na ten indeks. W ten sposób, choćby jeżeli cały sektor technologiczny niespodziewanie zanurkuje, Twoja krótka pozycja lub opcja częściowo zrekompensuje straty. Hedging to jednak temat na osobny artykuł – warto wspomnieć tylko, iż istnieje taka możliwość ograniczania ryzyka przy większych pozycjach.

Reasumując, większe zaangażowanie kapitału w jedną pozycję nie musi oznaczać automatycznie większego ryzyka straty, o ile wprowadzimy odpowiednie mechanizmy kontrolne. Z reguły każdy szanujący się (i swój czas i kapitał) trader ustala plan awaryjny i określa punkt wyjścia (stop loss), dobiera wielkość pozycji do zmienności rynku, sprawdza korelacje i ewentualnie zabezpiecza się przed czarnymi scenariuszami. Dzięki temu choćby odważne zagrania mogą być zarządzane w profesjonalny sposób, zamiast przypominać ruletkę.

Dlaczego „stała część portfela na pozycję” nie ma sensu

Często spotyka się podejście typu: „wkładam 5% kapitału w każdą kolejną inwestycję, bez względu na okoliczności”. Na pierwszy rzut oka brzmi to rozsądnie – narzucamy sobie dyscyplinę i unikamy zbytniej koncentracji. Niestety, taka sztywna reguła ma poważne wady.

Po pierwsze, brak elastyczności. Jak wspomnieliśmy wyżej, nie wszystkie okazje rynkowe są równie atrakcyjne czy pewne. Trzymając się kurczowo stałego procentu (np. zawsze 5% portfela na pozycję), ignorujemy fakt, iż czasem trafia się wyjątkowa sytuacja inwestycyjna, w której aż prosi się zagrać nieco grubiej. Sztywna reguła „zawsze 5%” mogłaby sprawić, iż nie wykorzystamy w pełni dużych okazji. Słynny przykład to zagranie George’a Sorosa i Stan’a Druckenmillera na marce niemieckiej, gdzie Panowie zainwestowali 100% portfela w jedną pozycję! Oczywiście była to wyjątkowa sytuacja i z reguły taka koncentracja byłaby niedopuszczalna, ale jednak dobrze obrazuje pewną logikę. Raz na jakiś czas bowiem rynek prezentuje wyjątkowe okazje, które wręcz trzeba wykorzystać, i zasada, aby zawsze inwestować 5% portfela jest w takich momentach choćby nie tylko zbyteczna, jest wręcz przeszkadzająca.

Po drugie, pomijanie zróżnicowania ryzyka instrumentów. Stały procent portfela na pozycję zakłada, iż każda inwestycja ma podobny profil ryzyka. A tak przecież nie jest. Przykładowo, angażowanie 5% kapitału w obligacje skarbowe to zupełnie co innego niż 5% w opcje na kryptowaluty. jeżeli ktoś mechanicznie pakuje identyczny ułamek kapitału w każdą ideę, może nieświadomie przeinwestować w ryzykowne walory i niedoinwestować w te bezpieczniejsze. W efekcie portfel przestaje być optymalny – potencjalny zysk z „pewniaków” nie jest w pełni wykorzystany, a straty na ryzykownych pomysłach mogą ważyć zbyt dużo. Sztywne równanie wag ignoruje zmienność poszczególnych aktywów i ich korelacje, o których była mowa wcześniej.

Po trzecie, nie każdy okres rynkowy jest taki sam. Czasem rynki są spokojne i przewidywalne i wtedy można pozwolić sobie na względnie większe pozycje. Kiedy indziej szaleje zmienność (choćby w czasach kryzysu czy paniki), rozsądny trader ograniczy zaangażowanie w pojedyncze transakcje, żeby nie wpaść w nieproszone tarapaty. Strategia „zawsze 5%” tego nie uwzględnia, a przecież elastyczność to jedna z przewag doświadczonego tradera.

Innymi słowy, stały procent portfela na pozycję to zbyt toporne rozwiązanie, by optymalnie zarządzać kapitałem. Może sprawdzać się dla zupełnych nowicjuszy jako ochrona przed przesadą (np. by nie postawili od razu połowy oszczędności na jedną kartę), ale wraz z nabraniem doświadczenia warto tę regułę uelastycznić. Rynki się zmieniają, okazje bywają różne, a my musimy umieć dostosować wielkość pozycji do konkretnej sytuacji. Sztywne ramy czasem chronią przed błędem, ale innym razem mogą nas ograniczać w działaniu tam, gdzie właśnie lepiej byłoby zareagować niestandardowo.

Jaką częścią portfela handlować? – propozycja podejścia

Skoro wiemy już, iż zarówno nadmierna koncentracja jak i zbyt sztywna dywersyfikacja mogą być zgubne, to jak w praktyce podejść do kwestii wielkości pozycji? Oto propozycja podejścia, które łączy ocenę jakości okazji, analizę ryzyka i elastyczne zarządzanie kapitałem:

1. Ocena jakości sygnału/okazji

Zanim określisz, jak dużą pozycję zająć, zadaj sobie pytanie: Jak mocne mam przesłanki, iż ta transakcja się powiedzie? Weź pod uwagę zarówno analizę techniczną (np. formacje, trend, wolumen), jak i fundamentalną (np. wyniki spółki, sytuacja makro) oraz inne czynniki (wiadomości, sentyment rynku). Im więcej nakładających się na siebie sygnałów potwierdzających Twoją tezę inwestycyjną, tym większe prawdopodobieństwo, iż się ona sprawdzi. Oceń subiektywnie, czy jest to sytuacja typu A (bardzo klarowna), typ B (średnia), czy typ C (słaba, dużo niewiadomych). To oczywiście pewne uproszczenie, ale chodzi o zasadę: im wyżej oceniasz jakość sygnału, tym większą część portfela możesz zaangażować. Przy ocenie jakości sygnału pomóc może prowadzenie dziennika handlu. Będąc na rynku i zapisując jak historycznie wyglądały te najlepsze z najlepszych okazji, łatwiej jest później wykryć następne w czasie rzeczywistym. jeżeli chodzi natomiast już o suche liczby, czyli ile ostatecznie zaangażować w zależności od typu sytuacji? Przy okazjach typu A niektórzy traderzy ryzykują około 10-15% kapitału, podczas gdy przy okazjach typu C może to być zaledwie 1-3%. Przykładem modelu może być: pozycje najwyższej jakości (A) – zaangażowanie rzędu 8-15% portfela; pozycje średnie (B) – np. 4-7% portfela; pozycje eksperymentalne (C) – minimalne stawki 1-3% portfela. Taki schemat pozwala „dociążyć” portfel w momentach, gdy mamy ku temu dobre powody, a ograniczać ekspozycję, gdy gramy bardziej w ciemno. Warto jednak mieć na uwadze, iż model ten można dostosować do własnych potrzeb i preferencji. Można na przykład kierować się logiką zwiększania zaangażowania w pozycję przy okreslonej sytuacji (A, B lub C) w zależności od tego jak czujemy się z jej wielkością. Innymi słowy, gdy dosłownie “źle się czujemy” z alokacją 20% w daną pozycję, to znaczy ciągle sprawdzamy kurs choć nie musimy, jesteśmy zestresowani itp., to może lepiej zająć mniejszą pozycję? Z kolei jeżeli czujemy FOMO i boli nas nasza mała ekspozycja, może lepiej ją trochę zwiększyć? Oczywiście wszystko w granicach rozsądku i przemyślanego systemu zarządzania ryzykiem.

2. Ocena zmienności i ryzyka instrumentu

Niezależnie od jakości sygnału, zawsze uwzględniaj naturę instrumentu, którym handlujesz. jeżeli coś jest z definicji ryzykowne (np. kontrakty terminowe z dużą dźwignią, opcje, waluty egzotyczne, akcje małych spółek biotech bez przychodu), staraj się mieć tendencję do skalowania pozycji w dół, w myśl “najważniejszej” zasady rynkowej – “Po pierwsze – nie trać”. Z kolei przy instrumentach stabilnych (np. duże spółki dywidendowe, obligacje) możesz pozwolić sobie na nieco większe zaangażowanie, bo ich wahania procentowe są mniejsze.

3. Uwzględnienie korelacji z resztą portfela

Zanim wciśniesz przycisk „Kup/Sprzedaj”, pomyśl, jak nowa pozycja wpisze się w Twój istniejący portfel. Czy przypadkiem nie dubluje ryzyka, które już masz? Na przykład, jeżeli Twój portfel składa się głównie z akcji spółek technologicznych i planujesz kolejną pozycję na NASDAQ, to tak naprawdę zwiększasz ekspozycję na ten sam rynek. Może zamiast pakować kolejnych 10% w podobną spółkę, zdecydujesz się na mniejszą pozycję, albo poszukasz okazji w innej branży dla dywersyfikacji? jeżeli nowa pozycja jest mocno skorelowana z tym, co już masz, rozważ mniejsze zaangażowanie albo pozbycie się jednej spółki na rzecz innej, lepszej.

Podsumowanie

Pytanie „jaką część portfela zajmować jedną pozycją?” nie ma uniwersalnej, prostej odpowiedzi i to jest chyba najważniejszy wniosek. Wielkość pozycji powinna być wynikiem świadomego zarządzania ryzykiem, a nie sztywną zasadą stosowaną bezrefleksyjnie do każdej transakcji.

Najlepsi traderzy i inwestorzy są elastyczni: potrafią postawić więcej na naprawdę świetne okazje, ale jednocześnie chronią kapitał poprzez ograniczanie ryzyka i stosowanie systemu zarządzania nim. Zamiast kierować się jedynie chciwością potencjalnego zysku, zawsze kalkulują też potencjalną stratę. Dzięki temu wiedzą ile mogą zaryzykować i nie dopuszczają do sytuacji, w której jeden zły trade wykosi ich z rynku.

Ustalanie wielkości transakcji to proces złożony, który powinien uwzględniać wiele czynników jednocześnie, takich jak jakość sygnału, zmienność rynku czy bieżące zaangażowanie kapitału w inne pozycje. Zbyt duże pozycje niosą ze sobą ryzyko znacznych wahań wartości całego portfela, jednak ryzyko to można skutecznie ograniczać. Duża pozycja nie musi oznaczać katastrofy, pod warunkiem, iż zarządza się nią w sposób profesjonalny i przemyślany.

Z kolei zbyt małe i zawsze jednakowe pozycje mogą prowadzić do pozornego poczucia bezpieczeństwa, a w rzeczywistości utrudniać pełne wykorzystanie najlepszych okazji. Co więcej, wiele niewielkich, ale silnie skorelowanych pozycji może w praktyce generować skumulowane ryzyko, które będzie większe, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Sztywne reguły, takie jak „zawsze 5% portfela na pozycję”, choć mogą być wygodne, często okazują się niewystarczające i nieoptymalne w dynamicznym środowisku rynkowym.

Dlatego trader powinien wypracować własny system zarządzania kapitałem – taki, który będzie z jednej strony wystarczająco restrykcyjny, by chronić portfel przed nadmiernymi stratami, a z drugiej na tyle elastyczny, by umożliwić pełne wykorzystanie naprawdę atrakcyjnych okazji rynkowych. najważniejsze jest również, by zawsze mieć na uwadze podstawową zasadę: w tradingu przetrwanie ma pierwszeństwo przed spektakularnym zyskiem. Lepiej zarobić mniej, ale mieć możliwość powrotu do gry kolejnego dnia, niż przeszarżować i wyczyścić konto jednym nietrafionym zagraniem. Dlatego zanim zajmiesz pozycję, zastanów się, jaką maksymalną stratę jesteś gotów zaakceptować i czy Twój portfel jest w stanie ją udźwignąć bez utraty równowagi.

Wiele statystyk rynkowych jasno wskazuje, iż na giełdzie wygrywa nie ten, kto szuka jednorazowego jackpotu, ale ten, kto konsekwentnie myśli w kategoriach prawdopodobieństw, relacji zysku do ryzyka i długoterminowego przetrwania. Zarządzanie wielkością pozycji to jedno z najważniejszych narzędzi w arsenale tradera. Warto nauczyć się korzystać z niego świadomie, bo to właśnie ono w dużej mierze decyduje o sukcesie na rynku.