Kara za azbest. Nowe obowiązki i wysokie sankcje dla właścicieli i rolników

Kara za azbest stanie się realnym narzędziem egzekwowania nowych obowiązków wobec właścicieli nieruchomości. Projekt ustawy o wyrobach zawierających azbest (UC60) wdraża przepisy dyrektywy 2009/148/WE oraz jej nowelizacji z 2023 r., ponieważ państwo musi dostosować ochronę zdrowia pracowników do aktualnych standardów unijnych. Nowe prawo porządkuje przepisy dotyczące inwentaryzacji, zabezpieczenia i usuwania wyrobów zawierających azbest, ponieważ dotychczas funkcjonowały one w wielu aktach i często powodowały niejasności. Regulacje obejmą właścicieli domów, rolników oraz wykonawców prac specjalistycznych.

Kara za azbest – podstawy prawne i powód zmian

Polska musi wdrożyć zaktualizowane unijne przepisy dotyczące ochrony pracowników narażonych na działanie włókien azbestowych.

Dyrektywa 2009/148/WE określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa podczas prac związanych z azbestem. Dokument wskazuje podstawowe standardy ochrony zdrowia pracowników i wymaga stosowania adekwatnych metod pracy. Ponadto dyrektywa definiuje obowiązek oceny ryzyka oraz stosowania środków ochrony indywidualnej. Dzięki temu państwa członkowskie muszą zapewnić jednolity poziom ochrony w sektorach narażonych na kontakt z azbestem.

Natomiast dyrektywa 2023/2668 znacząco rozszerza zakres obowiązkowych szkoleń. W praktyce oznacza to, iż pracownicy muszą być przygotowani do identyfikacji zagrożeń i do bezpiecznego prowadzenia prac. Dodatkowo dokument obniża dopuszczalne poziomy narażenia na włókna azbestowe. Dlatego pracodawcy będą musieli stosować bardziej zaawansowane metody kontroli emisji i skuteczniejsze rozwiązania techniczne.

Co więcej, dyrektywa wprowadza szczegółowe zasady prowadzenia biotestów i monitoringu narażenia. W efekcie państwa muszą rozbudować systemy pomiarowe i kontrolne. Dzięki temu możliwe będzie stałe ocenianie, czy środowisko pracy spełnia nowe standardy bezpieczeństwa przy azbeście. (dyrektywa w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy 2009/148/WE; dyrektywa 2023/2668; dyrektywa azbestowa, ochrona pracowników przed azbestem, standardy bezpieczeństwa azbest)

Projekt ustawy o wyrobach zawierających azbest UC60 zbiera w jednym akcie przepisy, które dziś są rozproszone pomiędzy kilka ustaw i liczne rozporządzenia. Dokument zakłada:

• uporządkowanie obowiązków właścicieli,
• wprowadzenie rejestru wykonawców prac przy azbeście,
• utworzenie rejestru jednostek szkoleniowych,
• rozszerzenie zakresu szkoleń pracowników,
• aktualizację funkcjonowania Bazy Azbestowej.

Ujednolicenie przepisów było konieczne, ponieważ obecne regulacje nie uwzględniają nowych standardów bezpieczeństwa. Dodatkowo państwo musi wykazać postęp w oczyszczaniu kraju z azbestu, którego usunięcie zakładano już w Krajowym Programie, ale proces przebiega zbyt wolno. (źródło: uzasadnienie projektu ustawy o wyrobach zawierających azbest).

Kara za azbest – obowiązki właścicieli, w tym rolników

Nowe przepisy wprowadzają jednolity system obowiązków dla właścicieli nieruchomości. Mają one zapewnić adekwatne zarządzanie materiałami niebezpiecznymi oraz zmniejszyć ryzyko narażenia pracowników. Obowiązki dotyczą zarówno właścicieli domów, jak i gospodarstw rolnych. Dlatego kara za azbest może objąć każdego, kto nie wypełni określonych wymogów.

Deklaracja wyrobów zawierających azbest

Właściciel musi zgłosić wszystkie wyroby zawierające azbest. Należy określić ich lokalizację, rodzaj oraz stan techniczny. Jest to konieczne, ponieważ państwo potrzebuje pełnych danych do skutecznego nadzoru nad materiałami niebezpiecznymi. Dzięki temu instytucje mogą ocenić ryzyko i zaplanować odpowiednie działania ochronne.

Dlatego deklaracja stanie się podstawowym dokumentem, który trafi do systemu nadzoru sanitarnego i środowiskowego. W ten sposób organy zyskują możliwość oceny skali zagrożenia w danej gminie lub powiecie. Co ważne, deklaracja azbestowa zastąpi dotychczasowe coroczne raporty. Było to konieczne, ponieważ wcześniejsze rozwiązania były uciążliwe i generowały niepotrzebne obciążenia administracyjne.

Budynek z pokryciem zawierającym azbest, który wymaga ujęcia w deklaracji i zgłoszenia zgodnie z projektem ustawy.

fot. agrofoto tomek826

W efekcie właściciel będzie musiał aktualizować dokument tylko wtedy, gdy nastąpi zmiana liczby, lokalizacji lub stanu technicznego wyrobów zawierających azbest. Takie rozwiązanie ogranicza zbędną biurokrację. Jednocześnie usprawnia proces wymiany danych między właścicielem a organami nadzoru. Ponadto zwiększa odpowiedzialność właścicieli za prawidłowe zarządzanie wyrobami zawierającymi azbest, ponieważ każda zmiana musi być zgłoszona. (źródło: projekt ustawy UC60 – Ustawa o wyrobach zawierających azbest – obowiązki właścicieli azbest; deklaracja azbestowa)

Aktualizacja deklaracji

Zmiana stanu wyrobu, jego usunięcie lub uszkodzenie wymaga zgłoszenia. Obowiązek ten ma zapewnić, iż państwo dysponuje wiarygodnymi danymi o ilości azbestu w kraju. (źródło: projekt ustawy UC60 – aktualizacja danych)

Oznakowanie miejsc i instalacji zawierających azbest

Właściciel musi odpowiednio oznakować pomieszczenia lub instalacje, w których występują wyroby zawierające azbest. Oznakowanie chroni pracowników i osoby postronne przed przypadkowym narażeniem. (źródło: projekt ustawy UC60 – przepisy BHP)

Zabezpieczenie wyrobów

Do momentu usunięcia materiał musi być zabezpieczony w sposób trwały i zgodny z zasadami technicznymi, ponieważ adekwatne zabezpieczenie ogranicza ryzyko uwalniania włókien azbestowych do środowiska. Dlatego ustawodawca wymaga, aby właściciel podjął działania, które stabilizują wyrób i uniemożliwią jego dalszą degradację. Chodzi o to, aby choćby w przypadku uszkodzenia pokrycia czy elementu konstrukcyjnego nie doszło do zagrożenia zdrowia pracowników lub mieszkańców.

W wyjątkowych przypadkach ustawa umożliwia trwałe zabezpieczenie bez konieczności usuwania, ponieważ niektóre wyroby są trwale związane z konstrukcją budynku i ich demontaż mógłby powodować większe ryzyko niż pozostawienie ich w niezmienionym stanie. Dotyczy to szczególnie instalacji podziemnych, płyt warstwowych wbudowanych w ściany czy elementów konstrukcyjnych, które są integralną częścią obiektu. W takich sytuacjach właściciel może zastosować trwałe zabezpieczenie, pod warunkiem iż spełnia ono wymagania techniczne i zapewnia pełne odizolowanie materiału od otoczenia. (źródło: projekt ustawy UC60 – odstępstwa i zasady zabezpieczenia azbestu)

Zgłoszenie zamiaru prac

Każde usuwanie lub zabezpieczanie azbestu wymaga zgłoszenia adekwatnym organom, ponieważ prace przy wyrobach niebezpiecznych muszą odbywać się pod nadzorem sanitarnym i budowlanym. Dzięki temu instytucje kontrolne mogą ocenić, czy wykonawca posiada odpowiednie zezwolenia, a także czy prace prowadzone są w sposób, który nie naraża pracowników i osób postronnych na kontakt z włóknami azbestowymi. Jednocześnie obowiązek zgłoszenia ogranicza ryzyko nielegalnych działań, ponieważ organy mogą reagować na potencjalne naruszenia w czasie rzeczywistym.
(źródło: projekt ustawy UC60 – art. 60; Biznes.gov.pl zgłoszenie prac przy azbeście)

Dla rolników obowiązki są identyczne jak dla właścicieli domów jednorodzinnych lub budynków usługowych, gdyż ustawa przypisuje obowiązki do posiadania nieruchomości, a nie do rodzaju prowadzonej działalności. Oznacza to, iż rolnik jako właściciel budynku z azbestem musi złożyć deklarację, oznakować wyrób, zabezpieczyć materiał i zgłaszać prace, niezależnie od tego, czy wykonuje je samodzielnie czy z udziałem wyspecjalizowanej firmy. W rezultacie kara za azbest może objąć również właścicieli gospodarstw rolnych, jeżeli nie wypełnią oni obowiązków określonych w ustawie. (źródło: projekt ustawy UC60 – grupy adresatów; azbest w gospodarstwie rolnym)

Kara za azbest – szczegółowy katalog projektowanych sankcji

Projekt ustawy przewiduje kary administracyjne, które zależą od rodzaju naruszenia. Ustawodawca rozdziela sankcje nakładane na właścicieli nieruchomości od sankcji dla wykonawców i jednostek szkoleniowych.

Kara za brak zgłoszenia prac – art. 60

Właściciel, który rozpocznie prace usuwania lub zabezpieczania azbestu bez wymaganego zgłoszenia, podlega karze: 500–1 000 zł. Kara ma charakter prewencyjny i ma zapewnić, iż organy kontrolne będą wiedziały o rozpoczęciu prac. (źródło: projekt ustawy UC60 – art. 60)

Kary za naruszenia formalno-organizacyjne – art. 61

Dotyczą głównie profesjonalistów, ale mogą objąć także właściciela, jeżeli samodzielnie wykonuje prace bez uprawnień. Naruszenia obejmują:

• prowadzenie prac bez zezwolenia,
• brak oceny ryzyka,
• brak szkoleń pracowników,
• dopuszczenie do pracy osób nieprzeszkolonych,
• prowadzenie szkoleń bez wpisu do rejestru jednostek szkoleniowych.

Wysokość kar: 1 000–20 000 zł (źródło: projekt ustawy UC60 – art. 61)

Kary za naruszenia zasad bezpieczeństwa – art. 62

Najbardziej rozbudowana kategoria sankcji za azbest. Obejmuje m.in.:

• brak oznakowania miejsc z azbestem,
• brak ogrodzenia i wygrodzenia miejsca prac,
• nieprzygotowanie planu prac,
• prowadzenie prac metodą naruszającą bezpieczeństwo,
• niewłaściwe pakowanie i zabezpieczanie odpadów.

Wysokość kar: 1 000–10 000 zł, a podczas jednej kontroli możliwe jest nałożenie kar łącznych do: 100 000 zł. (źródło: projekt ustawy UC60 – art. 62; OSR – katalog sankcji)

Ta kategoria dotyczy przede wszystkim wykonawców, ale właściciel może zostać ukarany za brak oznakowania lub brak zabezpieczenia wyrobu na swojej posesji.

Kto nakłada kary – art. 63

Uprawnienia do nakładania kar będą mieli:

• państwowi inspektorzy sanitarni,
• inspektorzy pracy,
• organy nadzoru budowlanego,
• organy MON w odniesieniu do obiektów wojskowych. (źródło: projekt ustawy UC60 – art. 63)

Kara za azbest a wyjątek dla rolników

Ministerstwo Rolnictwa wydłużyło termin wymiany pokryć dachowych wykonanych z materiałów zawierających azbest w gospodarstwach rolnych korzystających z programów wsparcia do 31 marca 2026 r. (źródło: komunikat MRiRW – Rolnicy mają wydłużony czas na wymianę dachów zawierających azbest)

Co oznacza ta zmiana dla rolników?

• Rolnik korzystający z programu nie poniesie konsekwencji za niewykonanie wymiany pokrycia w 2025 r., jeżeli realizuje harmonogram programu.
• Przedłużenie dotyczy tylko budynków objętych programem i nie znosi obowiązków wynikających z ustawy.
• Rolnik przez cały czas musi prowadzić inwentaryzację, aktualizację deklaracji i oznakowanie wyrobów.

Jak uniknąć kary za azbest – praktyczne wskazówki

Krótko mówiąc, aby uniknąć sankcji z art. 60–62, właściciel powinien:

• przede wszystkim zinwentaryzować wszystkie elementy zawierające azbest,
• złożyć deklarację i aktualizować ją przy zmianach,
• oznakować miejsca, gdzie występują wyroby,
• korzystać wyłącznie z wykonawców posiadających zezwolenie,
• zgłosić zamiar prac usuwania lub zabezpieczania,
• na koniec zabezpieczyć wyroby do czasu ich usunięcia. (źródło: projekt ustawy UC60 – obowiązki właścicieli)

Sankcje za brak zgłoszenia azbestu

Podsumowując, kara za azbest będzie pełnić kluczową rolę w nowym systemie nadzoru nad wyrobami zawierającymi azbest, ponieważ ustawodawca dąży do zwiększenia bezpieczeństwa zdrowotnego i uporządkowania procesu usuwania materiałów niebezpiecznych. Dlatego projekt UC60 przewiduje zróżnicowane sankcje – od 500 zł dla właścicieli za brak zgłoszenia prac, aż po 100 000 zł dla wykonawców naruszających zasady bezpieczeństwa podczas jednej kontroli. Ponadto ustawodawca oparł konstrukcję przepisów na dyrektywach 2009/148/WE i 2023/2668, które wymagają dostosowania krajowego systemu ochrony pracowników do podwyższonych standardów unijnych. W efekcie krajowe przepisy zostaną rozszerzone o nowe obowiązki, a system kontroli i egzekwowania prawa będzie spójniejszy niż dotychczas.

Źródła: Biznes.gov.pl, legislacja.gov.pl,