2 godzin temu
Na ogórku, szczególnie w przypadku sezonów z częstymi opadami deszczu, powszechnym patogenem jest mączniak rzekomy. Drugą, najczęstszą chorobą ogórków uprawianych w polu jest bakteryjna kanciasta plamistość. Aby skutecznie chronić rośliny przed tymi chorobami, wymagane jest prawidłowe określenie ich sprawców. Pobieżna diagnostyka nie gwarantuje pełnej ochrony ogórka, zwłaszcza iż w obu przypadkach początkowe stadium tych chorób może jedynie pozornie wskazywać na ich obecność.
Mączniak rzekomy dyniowatych
Jest to poważna choroba w uprawie ogórków, która może ujawnić się w najmniej spodziewanym okresie. Sprawcą choroby jest organizm grzybopodobny Pseudoperonospora cubensis. Jest to pasożyt obligatoryjny – nie przeżywa na resztkach roślinnych, tylko na żywych gospodarzach.
Na trzonkach konidialnych tworzą się zarodniki sporangialne, które dokonują infekcji wtórnej za pośrednictwem prądów powietrza. Infekcja roślin zachodzi poprzez wrastanie strzępek kiełkowych do tkanek rośliny przez szparki oddechowe liści. W sprzyjających warunkach rozwój patogenu następuje dosyć gwałtownie – już po 5–7 dniach od infekcji wytwarzane są zarodniki.
Objawy mącznika rzekomego na górnej stronie liści, fot.: J. SobolewskiPonieważ patogen wywodzi się ze środowiska wodnego, zarodniki te w obecności wody przekształcają się w zarodnie pływkowe, w których tworzy się 5–15 pływek.
Zarodnikowanie mączniaka rzekomego – dolna strona liści, fot.: J. SobolewskiŹródłem pierwotnym choroby w Polsce są ogórki porażone przez P. cubensis, uprawiane w cyklu całorocznym pod osłonami. Mączniaka rzekomego głównie rozwlekają zarodnie sprawcy, przenoszone z wiatrem z chorych ogórków rosnących w południowych krajach Europy. Wykazały to badania prowadzone w latach 80., kiedy choroba po raz pierwszy pojawiła się w Polsce. W tym czasie autor przypadkowo wykrył mączniaka rzekomego na ogórkach w tunelu foliowym w rejonie Skierniewic. Analiza mikrobiologiczna potwierdziła trafność diagnozy.
Mączniak rzekomy na górnej stronie liścia ogórkaAnaliza mikroskopowa, wykrywająca obecność grzybni lub zarodnikujących trzonków konidialnych, jest najbardziej pewnym działaniem diagnostycznym obecności sprawcy mączniaka rzekomego na ogórku.
Bakteryjna kanciasta plamistość liści ogórka
Chorobę powoduje gatunek bakterii Pseudomonas syringae pv. lachrymans. Źródłem pierwotnej infekcji są porażone nasiona oraz resztki roślinne. Infekcja roślin następuje przez zranienia mechaniczne, miejsca uszkodzone przez szkodniki, a także przez przetchlinki i naturalne spękania.
Bakteryjna kanciasta plamistość liści – objawy na górnej stronie liścia, fot.: J. SobolewskiWektorami choroby mogą być owady, aktualnie będące szkodnikami ogórka. Najczęściej infekcje roślin następują w godzinach porannych, kiedy liście są zwilżone rosą.
Dolna strona liścia porażonego przez bakteryjną kanciastą plamistość, fot.: J. SobolewskiPorażeniu ulegają wszystkie nadziemne części rośliny w ciągu całego okresu uprawy. Bakteryjna kanciasta plamistość ogórka występuje we wszystkich rejonach Polski, a szczególnie obserwowana jest na terenie województwa podkarpackiego i wielkopolskiego, zarówno na ogórkach, jak i innych roślinach dyniowatych, np. dyni i melonie.
Owoc ogórka z objawami bakteriozyObjawy mączniaka rzekomego i bakteryjnej kanciastej plamistości
W początkowym stadium chorób trudno ustalić sprawcę, gdyż pierwsze plamki na pojedynczych liściach – będące oznaką opanowania roślin przez chorobę – mogą być spowodowane także przez inne czynniki, na przykład nieinfekcyjne.
Sugeruje się unikanie obserwacji objawów chorobowych przy pełnym nasłonecznieniu, a raczej prowadzenie lustracji przy świetle rozproszonym, co ułatwia zauważenie subtelnych zmian na liściach.
Porównanie cech objawowych mączniaka rzekomego i bakteryjnej kanciastej plamistości ogórków
| Zainfekowane części roślin | Mączniak rzekomy | Bakteryjna kanciasta plamistość ogórków |
| Początkowe objawy na liściach | plamki nieco jaśniejsze od barwy blaszki liściowej; nalot trzonków konidialnych na spodniej stronie liści praktycznie niewidoczny | już na liścieniach mogą pojawić się pierwsze objawy w postaci uwodnionych, nieregularnych plam; na liściach i ogonkach liściowych starszych roślin obserwuje się jaśniejsze plamki otoczone żółtobiałą lub brązową obwódką (tzw. halo) wokół plam |
| Grzybnia sprawcy | widoczne pod mikroskopem wewnątrz tkanek roślin strzępki grzybni, które są bez przegród poprzecznych z widoczną ziarnistością | w obrazie mikroskopu brak grzybni, jedynie widoczne kolonie bakterii |
| Objawy choroby w zaawansowanej fazie wzrostu roślin | na górnej stronie blaszki liściowej żółte lub brązowe plamki ograniczone nerwami; w tej strefie na spodniej stronie liści szarofioletowy nalot zarodnikującego organizmu, sprawcy choroby; w uprawie pod osłonami symptomy choroby są wyraźniejsze, z powodu wzmożonego ruchu powietrza; wiatry wiejące na polu zdmuchują warstwę zarodnikującą, która jest mniej widoczna | Z czasem plamy powiększają się i stają się i przybierają kanciasty kształt ograniczony przez nerwy. Przy wysokiej wilgotności powietrza na dolnej stronie liści w miejscu powstałych plam niekiedy może tworzyć się mętny i śluzowaty wyciek bakterii. |
| Nasilenie choroby w pełnej i końcowej fazie wzrostu roślin | porażony liść jest pokryty w 80–100% zasychającą tkanką; w większości liście zasychają | zainfekowana tkanka brązowieje i łatwo wykrusza się, w rezultacie na liściach tworzą się dziury |
| Owoce | owoce nie są porażane | na owocach ogórka mogą powstawać okrągłe, uwodnione plamy; w miejscu pęknięć tkanki również można dostrzec żółte lub szarawe śluzowate wycieki bakteryjne |
Porównanie zwalczania mączniaka rzekomego i bakteryjnej kanciastej plamistości na ogórkach w gruncie
| Elementy ochrony ogórka przed chorobami | Mączniak rzekomy | Bakteryjna kanciasta plamistość ogórków |
| Odmiany odporne na choroby | np. Sonate, Atomic F1, Zefir F1, Atlantis F1 | brak odmian odpornych |
| Agrotechnika ograniczająca rozwój patogenów | ważne są zasady stosowania prawidłowego zagęszczenia roślin i ich pielęgnacji | |
| niewymagana jest przerwa w uprawie ogórka z uwagi na brak zimowania sprawcy choroby w podłożu czy resztkach roślinnych | wskazana jest 2–3-letnia przerwa w uprawie ogórka oraz pozyskiwanie zdrowych nasion;
zwalczanie szkodników, wektorów choroby |
|
| Fungicydy dopuszczone do zwalczania patogenów | Siarkol 80 WG, Infinito 687 SC, Orondis Evo, Biosept Active, Champion 50 WG, Cuprablau Z35 WP, Cuproxat 345 SC, Azuleo, Ranman Top, Mag 50 WG, Miedzian 50 WP | Serenade ASO, Biosept Active, Miedzian 50 WP, Miedzian Extra 350 SC, Cuprablau Z35 WP |
Wskazania od zwalczania chemicznego
- Choroby te występują na ogórkach zarówno w polu, jak i pod osłonami, dlatego też informacja o obecności którejkolwiek z nich pod osłonami staje się sygnałem do rozpoczęcia ochrony ogórków uprawianych pod osłonami. Nie należy ich lekceważyć, ponieważ choć nieczęsto obserwowane w uprawach osłonowych, mogą wywołać ogromne straty.
- Precyzyjne określenie sprawcy choroby znacząco zwiększa szansę skutecznej ochrony, pozwala również uniknąć nietrafionych zabiegów środkami grzybobójczymi. W związku z tym sugeruje się, by plantatorzy, którym trudno postawić jednoznaczną diagnozę, przekazali próbki do profesjonalnych placówek laboratoryjnych zajmujących się diagnostyką chorób roślin.
- Zgodnie z sygnalizacją zagrożenia lub z chwilą pojawienia się pierwszych symptomów choroby, należy niezwłocznie rozpocząć intensywne zwalczanie chemiczne, wykorzystując aktualnie dopuszczone środki ochrony roślin (fungicydy).
- Najczęściej pierwsze informacje o występowaniu mączniaka rzekomego pojawiają się w południowej i centralnej części Polski pod koniec trzeciej dekady czerwca.
- Chorób tych można się spodziewać w optymalnych warunkach temperatury i wilgotności powietrza, co powinno być istotnym sygnałem ostrzegawczym dla plantatora.
- Dla mączniaka rzekomego (P. cubensis):
- temperatura nocna: 10–16°C,
- temperatura dzienna: 23–25°C,
- wysoka wilgotność powietrza.
- Dla bakteryjnej kanciastej plamistości:
- temperatura: 24–27°C,
- częste, intensywne nawadnianie roślin sprzyja rozwojowi choroby.
- Dla mączniaka rzekomego (P. cubensis):
Ważne
Zarówno mączniak rzekomy, jak i bakteryjna kanciasta plamistość ogórka, należą do chorób, których obecność w uprawie wymaga szybkiej i precyzyjnej reakcji. Kluczem do skutecznej ochrony jest wczesna diagnostyka, znajomość warunków sprzyjających infekcji oraz regularne lustracje plantacji.
Nawet pojedyncze ogniska mogą przerodzić się w poważne zagrożenie ekonomiczne. Stąd potrzeba czujności, fachowego podejścia i współpracy z laboratoriami, które pomogą ustalić sprawcę i dobrać odpowiednią strategię ochrony.
Autor: dr Jan Sobolewski, Skierniewice
Artykuł pochodzi z numeru 6/2025 czasopisma “Warzywa”
