Łukasz Madej: Jakich środków finansowych – krajowych i unijnych – może spodziewać się branża wodno-kanalizacyjna w najbliższych latach? Które programy NFOŚiGW będą najważniejsze dla przedsiębiorstw wod.-kan. oraz samorządów?
Robert Gajda: Podstawowym źródłem wsparcia dla branży wodno-ściekowej w najbliższych latach będą środki przyznane Polsce w ramach Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) oraz środki krajowe pozostające w dyspozycji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Te pieniądze w dużej mierze przeznaczone zostaną na realizację celu nadrzędnego, jakim w bieżącej perspektywie finansowej jest wypełnienie wymagań tzw. dyrektywy „ściekowej” 91/271/EWG. Chodzi o to, aby wszystkie aglomeracje, które dotąd nie spełniły obowiązków w zakresie odpowiedniego poziomu zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych, nadrobiły zaległości.
NFOŚiGW przygotował również programy pożyczkowe dla tych gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, które doprowadziły już systemy gospodarki ściekowej do poziomu zgodnego z dyrektywą ściekową oraz dla podmiotów, które odpowiadają za systemy ściekowe na obszarach poza aglomeracjami. Dzięki częściowo umarzalnym pożyczkom podmioty te mogą rozbudowywać i modernizować należące do nich sieci i obiekty.
Ł.M.: Czy wraz z pełnym uruchomieniem KPO i funduszy europejskich 2021–2027 możemy oczekiwać zwiększenia alokacji na modernizację infrastruktury wodno-kanalizacyjnej?
R.G.: Środki z Krajowego Planu Odbudowy (KPO) przeznaczone na gospodarkę wodno-ściekową zostały już rozdysponowane na projekty realizowane na terenach wiejskich. Co prawda IV rewizja KPO przewiduje zwiększenie budżetu na inwestycje wodno-kanalizacyjne, ale przez cały czas będą to projekty na terenach o rozproszonej, wiejskiej zabudowie. jeżeli chodzi o środki z pozostałych funduszy europejskich to liczymy na dodatkowy budżet w obecnej perspektywie, zwłaszcza iż Polska nie wdrożyła przez cały czas założeń dyrektywy ściekowej. Mam nadzieję, iż większe wsparcie pojawi się również w kolejnej perspektywie w związku z nową dyrektywą ściekową, która nałoży na aglomeracje dodatkowe, często bardzo kosztowne obowiązki.
Ł.M.: Jak ocenia Pan obecne zainteresowanie programami dedykowanymi branży wod.-kan.? Czy to zainteresowanie rośnie, a może widoczne są bariery, które hamują składanie wniosków?
R.G.: Potrzeby inwestycyjne w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej są przez cały czas bardzo duże. Dotyczy to zarówno uzupełniania braku odpowiedniej infrastruktury wodno-kanalizacyjnej w aglomeracjach, jak i na obszarach podległych urbanizacji, które w przyszłości mają zostać włączone do aglomeracji. Bardzo duże potrzeby inwestycyjne występują również na obszarach o zabudowie rozproszonej, na których stosuje się indywidualne systemy gospodarki ściekowej. Dlatego zainteresowanie pozyskaniem środków na przedsięwzięcia wodno-ściekowe przez cały czas utrzymuje się na wysokim poziomie, przy czym szczególne zainteresowanie skupia się na środkach dotacyjnych.
Miasta, które nie mogą w krótkim czasie zrealizować pełnej przebudowy systemu kanalizacyjnego, przez cały czas mają możliwość uzyskania wsparcia na modernizację istniejącej infrastruktury
Ł.M.: Jak Fundusz postrzega technologie bezwykopową w kontekście ograniczania wpływu inwestycji na środowisko? Czy w planowanych programach przewidywane są preferencje lub wyższa punktacja dla projektów realizowanych metodami bezwykopowymi?
R.G.: NFOŚiGW oczekuje, iż inwestycje podejmowane w celu ochrony wód przed zanieczyszczeniem będą jak najmniej uciążliwe dla środowiska zarówno w trakcie ich wykonywania, jak i podczas wieloletniej eksploatacji. Z całą pewnością metody bezwykopowe pozwalają na znaczne ograniczenie ingerencji w środowisko w trakcie wykonywania czy remontowania sieci wodociągowych i kanalizacyjnych niż ma to miejsce w przypadku metod tradycyjnych. Zasady wyboru przedsięwzięć planowanych do dofinansowania nie mogą zostać jednak ograniczone jedynie do oceny wpływu przedsięwzięcia na środowisko w okresie realizacji. Pełna ocena obejmuje analizę aspektów technicznych, technologicznych, ekologicznych i finansowych. Taką ocenę na etapie wniosku o dofinansowanie ma obowiązek wykonać podmiot ubiegający się o dofinansowanie i na podstawie takiej analizy wybrać racjonalne rozwiązanie.
Ł.M.: Czy w dotychczasowych naborach obserwują Państwo zwiększone zainteresowanie inwestycjami bezwykopowymi po stronie miast i przedsiębiorstw komunalnych?
R.G.: NFOŚiGW nie prowadzi tego rodzaju analizy. Jednak nie wydaje się, żeby w sposób istotny wzrosła liczba projektów zakładających budowę lub renowację sieci metodami bezwykopowymi. Nie oznacza to, iż przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne nie są zainteresowane tymi technologiami. Wynika to raczej z faktu, iż w tej chwili w ramach głównej działalności NFOŚiGW obejmującej inwestycje w aglomeracjach możliwości uzyskania środków na modernizację sieci kanalizacyjnych są bardzo ograniczone. Modernizacja może być wspierana tylko wtedy, gdy jest niezbędna do dalszej rozbudowy sieci.
Ł.M.: W wielu polskich miastach – zwłaszcza ich starych centrach, przez cały czas funkcjonuje kanalizacja ogólnospławna. Jak NFOŚiGW podchodzi do finansowania modernizacji takich systemów?
R.G.: Wszelkie kwestie związane z siecią ogólnospławną są bardzo złożone z uwagi na liczbę takich systemów oraz ich lokalizację w centrach miast i to często na obszarach starej i bardzo cennej zabudowy. W takich przypadkach nie ma możliwości znalezienia jednego uniwersalnego sposobu postępowania. Każdorazowo wymagana jest szczegółowa analiza. o ile doprowadzi ona do wniosku, iż nie ma technicznej możliwości rozdzielenia systemu i jedynym sposobem postępowania jest renowacja istniejących rurociągów, to nie wydaje się, żeby NFOŚiGW kwestionował takie rozwiązanie.
Potrzeby inwestycyjne w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej są przez cały czas bardzo duże. Dotyczy to zarówno uzupełniania braku odpowiedniej infrastruktury wod-kan w aglomeracjach, jak i na obszarach podległych urbanizacji, które w przyszłości mają zostać włączone do aglomeracji
Ł.M.: Czy możliwe jest zwiększenie wsparcia renowacji istniejących kanałów ogólnospławnych oraz budowy nowych odcinków tam, gdzie takie rozwiązanie jest przez cały czas konieczne funkcjonalnie?
R.G.: Już teraz istnieje możliwość pozyskania wsparcia finansowego na modernizację sieci kanalizacyjnych. Z programu priorytetowego „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach - Część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” można ubiegać się o wsparcie pożyczkowe sięgające choćby 100% kosztów takiego przedsięwzięcia. Warunkiem uzyskania wsparcia jest osiągnięcie określonego efektu ekologicznego.
Ł.M.: Jakie instrumenty finansowe mogą otrzymać miasta, które nie są w stanie gwałtownie przejść na system rozdzielczy, a jednocześnie muszą spełniać coraz bardziej rygorystyczne normy środowiskowe?
R.G.: Miasta, które nie mogą w krótkim czasie zrealizować pełnej przebudowy systemu kanalizacyjnego, przez cały czas mają możliwość uzyskania wsparcia na modernizację istniejącej infrastruktury. Z programu priorytetowego „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach – Część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” dostępne są pożyczki, które mogą pokryć choćby 100% kosztów inwestycji. Kluczowym warunkiem jest osiągnięcie wymaganego efektu ekologicznego, co pozwala dostosować sieci do coraz bardziej restrykcyjnych norm środowiskowych.
Ł.M.: Czy programy NFOŚiGW mogą wspierać inwestycje ograniczające przelewy burzowe i zrzuty w systemach ogólnospławnych?
R.G.: Likwidacja lub ograniczenie zrzutów ścieków poprzez przelewy burzowe to najbardziej oczekiwane przez NFOŚiGW rezultaty realizacji projektów polegających na modernizacji ogólnospławnych systemów kanalizacyjnych. Dlatego z programu priorytetowego „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach - Część 1) Gospodarka ściekowa w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych” możliwe jest uzyskanie finansowania na budowę systemów retencyjnych na sieciach i/lub na terenach oczyszczalni ścieków, na wykorzystanie retencji kanałowej oraz na wykonywanie systemów zarządzania systemami retencjonowania ścieków ogólnospławnych.
Ł.M.: Jakie priorytety inwestycyjne – z perspektywy NFOŚiGW – powinny dominować w najbliższych latach w sektorze wodno-kanalizacyjnym?
R.G.: Budowa systemów gospodarki ściekowej to proces, który w praktyce nigdy się nie kończy. Postępująca urbanizacja wymusza budowę nowych sieci kanalizacyjnych, a w konsekwencji rozbudowę oraz modernizację oczyszczalni ścieków. Coraz większym wyzwaniem staje się również zagospodarowanie rosnącej ilości komunalnych osadów ściekowych. Do tego dochodzą nowe zagrożenia środowiska wodnego, takie jak zanieczyszczanie wód farmaceutykami i tworzywami sztucznymi, które wywierają negatywny wpływ na florę i faunę, a których usunięcie z wód wymaga zastosowania skomplikowanych i bardzo kosztownych procesów. Dlatego trudno wskazać jeden priorytet inwestycyjny na najbliższe lata. Powinno się raczej mówić o kontynuowaniu procesu budowy systemów gospodarki ściekowej i o źródłach finansowania umożliwiających realizację tego procesu.
Budowa systemów gospodarki ściekowej to proces, który w praktyce nigdy się nie kończy. Postępująca urbanizacja wymusza budowę nowych sieci kanalizacyjnych, a w konsekwencji rozbudowę oraz modernizację oczyszczalni ścieków
Ł.M.: Czy możliwe jest finansowanie działań związanych z adaptacją infrastruktury drogowej do zmian klimatu, takich jak poprawa odwodnienia, retencja czy zabezpieczenia przeciw osuwiskowe?
R.G.: W ramach Funduszy Europejskich zarówno dla FEnIKS (działanie 2.4 i 1.2) jak również dla FEPW (działanie 2.2) jest możliwość finansowania zadań dotyczących infrastruktury drogowej, jednakże pod pewnymi warunkami.
Takie działania muszą być realizowane na obszarze miasta i powinny rozwiązywać problem zagospodarowania wód opadowych w zlewniach miejskich. Od takich inwestycji oczekuje się, iż w wyniku ich realizacji: powstaną systemy mające za zadanie zapobieganie podtopieniom i zalaniom oraz nastąpi ograniczanie skutków tych zjawisk, zwiększona zostanie retencja oraz absorbcja wody w gruncie. Dodatkowo nastąpi spowolnienie odpływu wód opadowych i retencjonowanie wody opadowej wraz z systemami jej dystrybucji podczas suszy. Jest to związane głównie z budową zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi (w tym roztopowymi) z udziałem zieleni lub zielono-niebieskiej infrastruktury oraz rozwiązań opartych na przyrodzie. Takie działania muszą być też wsparte rozwojem powierzchni pokrytych zielenią w miastach z udziałem rozwiązań z zakresu niebieskiej infrastruktury.
Ł.M.: Jakie typy inwestycji drogowych mogą być w kolejnych latach wspierane przez NFOŚiGW i fundusze europejskie?
R.G.: jeżeli chodzi o wykorzystanie funduszy europejskich w tym zakresie, to pytanie należy skierować do instytucji odpowiedzialnych za inwestycje drogowe. Natomiast wkład NFOŚiGW w rozwój drogownictwa jest od paru lat znaczący, ponieważ Narodowy Fundusz ma obowiązek przekazywania do Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg kwotę 1,4 mld zł rocznie. Mamy nadzieję, iż w kolejnych latach obowiązek ten zostanie zniesiony lub przynajmniej częściowo zredukowany. Dzięki temu możliwe byłoby przeznaczenie dodatkowych środków na inne najważniejsze zadania, w tym na budowę i modernizację sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Każda złotówka uwolniona z obowiązkowych wpłat na drogi mogłaby realnie przyspieszyć inwestycje w ochronę środowiska i poprawę jakości życia mieszkańców – a to jest równie ważne jak nowe kilometry asfaltu.
Ł.M.: Dziękuję za rozmowę.
