Patenty AI: Europa gra w inną grę

Zdjęcie: Patenty, wykres

Współczesna rewolucja technologiczna ma swoje epicentrum, a jest nim bez wątpienia sztuczna inteligencja. To nie tylko kolejna innowacja; to fundamentalna siła przekształcająca globalną gospodarkę, strategię militarną i tkankę społeczną.

W tej nowej erze, naznaczonej bezprecedensowym tempem zmian, patenty stały się odpowiednikiem roszczeń terytorialnych w czasach gorączki złota. Są one twardym, mierzalnym wskaźnikiem narodowej strategii, zdolności innowacyjnej i, co najważniejsze, przyszłej potęgi gospodarczej. Przywództwo w dziedzinie AI jest postrzegane jako warunek konieczny dla zapewnienia konkurencyjności, bezpieczeństwa i dobrobytu w XXI wieku, a technologia ta rewolucjonizuje każdy sektor, od opieki zdrowotnej po obronność.

Globalna scena jest zdominowana przez dwóch hegemonów: Stany Zjednoczone, z ich potęgą kapitałową i dominacją w tworzeniu fundamentalnych modeli, oraz Chiny, które realizują monumentalną, państwową strategię osiągnięcia przewagi ilościowej. W tym dwubiegunowym układzie sił pojawia się najważniejsze pytanie o pozycję Europy. Czy Stary Kontynent jest jedynie odległym, trzecim graczem, skazanym na obserwowanie rywalizacji gigantów z boku? A może, wbrew powszechnym narracjom, buduje własną, unikalną ścieżkę do technologicznej suwerenności i konkurencyjności? Czy Europa realnie nadrabia zaległości?

Niniejsza analiza, opierając się na twardych danych z wiodących światowych organizacji własności intelektualnej – Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) i Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) – oraz na dogłębnych raportach czołowych instytucji badawczych, takich jak Stanford Institute for Human-Centered AI (HAI) i OECD, ma na celu oddzielenie faktów od medialnego szumu. Prześledzimy dynamikę zgłoszeń patentowych, zbadamy jakość i strategiczne ukierunkowanie innowacji oraz umieścimy te dane w szerszym kontekście geopolitycznym, aby udzielić zniuansowanej odpowiedzi na pytanie o przyszłość Europy w globalnym wyścigu AI.

Globalna arena patentowa AI: gra liczb i gwałtowny wzrost

Analiza globalnych trendów patentowych w dziedzinie sztucznej inteligencji ukazuje obraz bezprecedensowej dynamiki. Skala i tempo wzrostu w tej dziedzinie przyćmiewają poprzednie cykle innowacyjne, sygnalizując fundamentalną zmianę technologiczną. W ciągu nieco ponad dekady świat był świadkiem eksplozji aktywności patentowej, która na nowo zdefiniowała mapę globalnej innowacji.

Bezprecedensowa fala innowacji

Dane są jednoznaczne: liczba przyznanych patentów związanych z AI wzrosła w skali globalnej ponad 31-krotnie od 2010 roku. W 2010 roku na całym świecie przyznano zaledwie 3,833 patenty w tej dziedzinie. Do 2023 roku liczba ta wzrosła do oszałamiających 122,511, co oznacza wzrost o 29.6% tylko w stosunku do roku poprzedniego. Ten wykładniczy wzrost świadczy o intensywnych i stale przyspieszających inwestycjach w badania i rozwój AI na całym świecie.

Trójbiegunowy układ sił

Kiedy przyjrzymy się geograficznemu rozkładowi tych patentów, wyłania się wyraźny, trójwarstwowy krajobraz, w którym poszczególni gracze operują w zupełnie różnych skalach.

• Ilościowa supremacja Chin: Chiny są niekwestionowanym liderem pod względem wolumenu, odpowiadając za przytłaczające 69.7% wszystkich patentów AI przyznanych na świecie w 2023 roku. Ten udział dramatycznie wzrósł w ciągu ostatniej dekady, cementując pozycję Chin jako najbardziej płodnego innowatora pod względem liczby zgłoszeń. Już w 2022 roku Chiny uzyskały więcej patentów AI (około 40,000) niż reszta świata razem wzięta, podczas gdy Stany Zjednoczone, na drugim miejscu, uzyskały ich około 9,000..
• Pozycja USA i Europy: Stany Zjednoczone plasują się na odległym drugim miejscu z udziałem 14.16% w 2023 roku, a Europa zajmuje trzecią pozycję z udziałem 13.00%. Te liczby jednoznacznie wskazują, iż pod względem czystej liczby patentów Europa nie tylko nie dogania USA, ale oba te regiony są zdominowane przez skalę chińskiej aktywności.

Skala chińskiej dominacji ilościowej jest tak ogromna, iż sugeruje coś więcej niż tylko organiczny, rynkowy wzrost innowacji. Historycznie, w globalnie konkurencyjnych dziedzinach technologii, tak gwałtowna i zmasowana akumulacja własności intelektualnej w jednym kraju jest zjawiskiem niezwykłym. Dane potwierdzają, iż jest to efekt świadomej strategii narodowej, wspieranej przez ogromne fundusze rządowe i odgórne dyrektywy. Oznacza to, iż chińskich statystyk patentowych nie można interpretować wyłącznie jako miary komercyjnej innowacyjności w zachodnim rozumieniu. Są one również wskaźnikiem realizacji państwowej polityki przemysłowej, której celem jest zadeklarowanie technologicznej obecności i zbudowanie potężnego, krajowego portfolio IP. To fundamentalnie zmienia kontekst porównania – nie jest to już tylko wyścig o najlepsze pomysły, ale dla Chin, również wyścig o samą objętość jako cel strategiczny.

Europejski front innowacji: analiza danych z EPO

Globalne statystyki, choć imponujące, opowiadają tylko część historii. Aby rzetelnie ocenić konkurencyjność Europy, należy przenieść analizę na jej “własne podwórko” – Europejski Urząd Patentowy (EPO). Dane z EPO odzwierciedlają bowiem realną walkę o lukratywny i zaawansowany technologicznie rynek europejski, a te rzucają zupełnie nowe światło na pozycję kontynentu.

AI jako nowy motor europejskiej innowacji

Raport EPO Patent Index 2024 przynosi przełomową informację: po raz pierwszy w historii technologia komputerowa (Computer Technology), kategoria obejmująca sztuczną inteligencję, stała się wiodącym polem technologicznym pod względem liczby zgłoszeń patentowych w EPO, osiągając 16,815 wniosków. To dowód na to, iż AI znajduje się w samym sercu najbardziej zaawansowanych prac badawczo-rozwojowych ukierunkowanych na rynek europejski.

Głównym motorem napędowym tego wzrostu w ciągu ostatnich pięciu lat były wynalazki bezpośrednio związane z AI – takie jak uczenie maszynowe, rozpoznawanie wzorców i sieci neuronowe. Wnioski w tych podkategoriach rosły w średnim rocznym tempie 28% od 2019 roku. Tylko w 2024 roku liczba zgłoszeń związanych z AI w EPO wzrosła o 10.6% w porównaniu z rokiem poprzednim, co potwierdza niesłabnącą dynamikę w tym obszarze.

Europejscy innowatorzy liderami na własnym rynku

Co najważniejsze, dane EPO pokazują, iż w kluczowym obszarze wynalazków związanych z AI, to właśnie “wnioskodawcy z państw członkowskich EPO utrzymywali wiodącą pozycję przez cały ten okres [ostatnich pięciu lat]”. Chociaż w szerszej kategorii “technologii komputerowej” liderem są podmioty z USA (z udziałem 34.4% w porównaniu do 29.5% dla państw EPO), to w węższej, ale strategicznie kluczowej dziedzinie AI, Europa jest na czele.

Wzrost liczby zgłoszeń z państw EPO w technologii komputerowej był w 2024 roku bardzo solidny i wyniósł +5.9%, napędzany przez znaczące skoki innowacyjności z Niemiec (+12.7%), Szwajcarii (+37.4%) i Wielkiej Brytanii (+12.4%). To wskazuje na istnienie w Europie prężnego i dynamicznie rozwijającego się ekosystemu innowacji.

Analiza danych z EPO prowadzi do istotnego wniosku. Złożenie wniosku patentowego, zwłaszcza w tak rygorystycznym i kosztownym urzędzie jak EPO, jest znaczącą inwestycją strategiczną. Firmy nie podejmują takich kroków bez głębokiego przekonania o komercyjnym potencjale swoich wynalazków. Wysoki poziom zgłoszeń do EPO ze wszystkich regionów – USA, Azji i Europy – świadczy o powszechnym postrzeganiu rynku europejskiego jako kluczowego i wysoce rentownego. Fakt, iż to europejskie podmioty przodują w zgłoszeniach dotyczących specyficznie AI w swoim własnym urzędzie patentowym, sugeruje, iż nie tylko prowadzą one zaawansowane badania, ale są strategicznie skoncentrowane na ochronie i komercjalizacji tych innowacji w swojej macierzystej strefie ekonomicznej. Globalne statystyki mogą odzwierciedlać szeroką aktywność badawczą i strategie narodowe, ale dane z EPO są znacznie lepszym wskaźnikiem realnego, komercyjnego wyścigu o Europę. A w tym wyścigu Europa nie jest tylko uczestnikiem – jest liderem. To całkowicie zmienia narrację o “nadrabianiu zaległości”.

Jakość vs. ilość: głębsze spojrzenie na strategie patentowe

Sama liczba patentów jest niedoskonałą miarą siły innowacyjnej. Aby w pełni zrozumieć globalną dynamikę, konieczne jest wprowadzenie wymiaru jakości, wpływu i strategicznego celu, który stoi za portfelami patentowymi. Analiza tych czynników ujawnia, iż Stany Zjednoczone, Chiny i Europa nie biorą udziału w jednym, ale w trzech odrębnych wyścigach, z których każdy ma inne zasady i cele.

Strategia USA: Modele fundamentalne i własność intelektualna o wysokim wpływie

Stany Zjednoczone wyraźnie koncentrują się na jakości i fundamentalnym znaczeniu swoich innowacji. Najlepszym tego dowodem jest wskaźnik cytowań – amerykańskie patenty AI są cytowane niemal siedem razy częściej niż chińskie, co wskazuje, iż stanowią one podstawę dla późniejszych wynalazków na całym świecie.

Co więcej, USA absolutnie dominują w tworzeniu “znaczących modeli AI” (notable AI models) – systemów, które reprezentują najważniejsze przełomy technologiczne. W 2024 roku amerykańskie instytucje stworzyły 40 takich modeli, podczas gdy Chiny – 15, a Europa – zaledwie 3.

To przywództwo jest napędzane przez korporacyjnych gigantów, takich jak Google, Microsoft i IBM, którzy inwestują miliardy w badania podstawowe.

Strategia Chin: Wolumen, zastosowania i innowacje akademickie

Chińska strategia opiera się na masowej skali. Jednak jakość tego portfolio jest przedmiotem debaty; wskaźnik przyznawalności (grant ratio) dla patentów AI w Chinach jest szacowany na zaledwie 32%. Ponadto, zdecydowana większość tych patentów jest zgłaszana wyłącznie na rynku krajowym, co sugeruje koncentrację na wewnętrznym rynku i budowanie obronnego muru własności intelektualnej.

Kluczowym wyróżnikiem jest źródło innowacji. W Chinach aż 65 ze 100 czołowych organizacji patentujących w dziedzinie widzenia komputerowego to uniwersytety. W USA liczba ta wynosi zaledwie trzy. Ukazuje to model napędzany przez państwo i sektor akademicki, w przeciwieństwie do amerykańskiego modelu, który jest zorientowany komercyjnie i zdominowany przez sektor prywatny.

Model europejski: Integracja przemysłowa i AI stosowana

Czołowi europejscy wnioskodawcy patentowi odzwierciedlają siłę przemysłową kontynentu. Firmy takie jak Siemens i Bosch z Niemiec są kluczowymi graczami, koncentrującymi się na zastosowaniu AI w automatyzacji przemysłu, produkcji i transporcie.

Sugeruje to strategię polegającą na integrowaniu najnowocześniejszej sztucznej inteligencji z już istniejącymi, wysoko rozwiniętymi sektorami gospodarki, zamiast konkurowania wprost w tworzeniu modeli fundamentalnych.

Dane patentowe nie pokazują jednego wyścigu, ale trzy równoległe, strategicznie odmienne przedsięwzięcia. Ekosystem amerykański, napędzany ogromnym kapitałem prywatnym, dąży do stworzenia i posiadania fundamentalnych platform – “łopatek i kilofów” ery AI – na których inni będą budować swoje rozwiązania. Jego strategia patentowa jest selektywna i nastawiona na maksymalny wpływ. Ekosystem chiński, sterowany przez państwo, koncentruje się na szybkiej i szerokiej adopcji, samowystarczalności technologicznej i osiągnięciu dominacji w konkretnych obszarach zastosowań, takich jak widzenie komputerowe. Jego strategia patentowa to gra o wolumen i kontrolę nad rynkiem krajowym. Wreszcie, ekosystem europejski to dojrzała gospodarka przemysłowa, która adaptuje AI w celu wzmocnienia swoich istniejących przewag konkurencyjnych. Jego strategia patentowa skupia się na ochronie wysoko wyspecjalizowanych, wartościowych zastosowań w kluczowych sektorach. Pytanie, czy Europa “dogania” USA, jest więc jak pytanie, czy zespół Formuły 1 “dogania” firmę z branży lotniczej. Obie konkurują w dziedzinie inżynierii, ale w zupełnie różnych dyscyplinach i z różnymi celami.

Za liczbami: kontekst strategiczny i geopolityczny

Trendy patentowe nie istnieją w próżni. Są one bezpośrednim odzwierciedleniem głębszych strategii narodowych, realiów inwestycyjnych i strukturalnych uwarunkowań. Analiza tego kontekstu jest kluczowa dla zrozumienia prawdziwej pozycji Europy w globalnym wyścigu AI.

Dylemat Europy: Pionier regulacji, maruder inwestycji

Unia Europejska przyjęła proaktywne, zorientowane na regulacje podejście, czego zwieńczeniem jest AI Act. Celem jest ustanowienie globalnego standardu dla “godnej zaufania” sztucznej inteligencji, co ma być wizytówką europejskiego modelu. Tej ambitnej wizji regulacyjnej towarzyszy jednak potężna luka inwestycyjna. W 2024 roku prywatne inwestycje w AI w USA osiągnęły poziom 109.1 mld USD. To niemal 12 razy więcej niż w Chinach (9.3 mld USD) i znacznie więcej niż w Unii Europejskiej, gdzie szacunki wskazują na około 8 mld USD. Europejskie inicjatywy strategiczne, takie jak program “AI Factories” (z budżetem 20 mld EUR) czy “Apply AI Strategy” (1 mld EUR), są próbą odpowiedzi na to wyzwanie. Jednak ich skala blednie w porównaniu nie tylko z całością amerykańskich inwestycji prywatnych, ale choćby z pojedynczymi projektami korporacyjnymi, takimi jak Stargate firmy OpenAI.

Luka infrastrukturalna – pięta achillesowa Europy

Największą strukturalną słabością Europy jest jej krytyczna zależność od zagranicznej infrastruktury technologicznej. Szacuje się, iż około 70% europejskich usług cyfrowych działa w oparciu o chmury obliczeniowe trzech amerykańskich gigantów (tzw. hyperscalerów). Jednocześnie europejski sektor produkcji półprzewodników odpowiada za mniej niż 10% globalnej produkcji, co czyni kontynent zależnym od chipów projektowanych w USA i wytwarzanych w Azji. Ta fundamentalna słabość stanowi bezpośrednie zagrożenie dla strategicznego celu UE, jakim jest osiągnięcie “cyfrowej suwerenności”.p

Poniższa tabela syntetyzuje najważniejsze różnice między trzema ekosystemami, stanowiąc podsumowanie strategicznego krajobrazu AI.

WskaźnikEuropaUSAChiny

Prywatne Inwestycje w AI (2024)	ok. 8 mld USD	109,1 mld USD	9,3 mld USD
Filozofia Regulacyjna	Proaktywna, oparta na ryzyku, horyzontalna (AI Act)	Reaktywna, wolnorynkowa, dobrowolne ramy	Sterowana przez państwo, kontrola informacji, regulacje sektorowe
Kluczowi Gracze	Firmy przemysłowe (Siemens, Bosch), startupy (Mistral)	Giganci technologiczni (Google, Microsoft, OpenAI), fundusze VC	Giganci technologiczni (Baidu, Alibaba, Tencent), uniwersytety, państwo
Strategia Patentowa	Jakościowa, skoncentrowana na zastosowaniach przemysłowych	Jakościowa, skoncentrowana na modelach fundamentalnych i wysokim wpływie	Ilościowa, skoncentrowana na rynku krajowym i szerokim spektrum zastosowań
Główne Atuty	Silna baza przemysłowa, lider w AI stosowanej, wysokie standardy regulacyjne	Dominacja w kapitale, przywództwo w badaniach podstawowych, globalne platformy	Ogromna skala, szybka adopcja, wsparcie państwa, dominacja w danych
Główne Słabości	Luka inwestycyjna, zależność infrastrukturalna (chmura, chipy), fragmentacja rynku	Potencjalne ryzyko braku regulacji, koncentracja władzy w rękach kilku firm	Kwestie jakości i międzynarodowego uznania patentów, bariery polityczne

Jaka przyszłość czeka Europę w wyścigu AI?

Po dogłębnej analizie danych patentowych i kontekstu strategicznego, odpowiedź na pytanie o pozycję Europy w globalnym wyścigu AI staje się jasna, choć wielowymiarowa.

Po pierwsze, pod względem czystej liczby patentów, Europa nie dogania i prawdopodobnie nigdy nie dogoni Chin. Skala państwowej strategii Pekinu sprawia, iż wolumen jest dla Europy nieadekwatną i mylącą miarą sukcesu.

Po drugie, w dziedzinie rozwoju modeli fundamentalnych i pozyskiwania kapitału wysokiego ryzyka, Europa znacząco ustępuje Stanom Zjednoczonym. Siła finansowa i apetyt na ryzyko amerykańskiego ekosystemu są w tej chwili poza zasięgiem.

Jednakże, kluczowym wnioskiem tej analizy jest to, iż sukcesu Europy nie należy mierzyć jej zdolnością do kopiowania modeli amerykańskiego czy chińskiego. Przeciwnie, jej przyszłość leży w umiejętnym wykorzystaniu unikalnych atutów. Europa nie jest maruderem, ale liderem w wyścigu o wysokowartościową, przemysłową i stosowaną sztuczną inteligencję. Jej siła tkwi w głębokiej integracji AI z światowej klasy sektorami produkcyjnym, motoryzacyjnym, medycznym i zielonych technologii. Dane z Europejskiego Urzędu Patentowego jednoznacznie potwierdzają, iż na swoim własnym, kluczowym rynku, Europa wygrywa wyścig innowacji.

Przyszła konkurencyjność kontynentu będzie zależeć od dwóch krytycznych czynników:

• Zniwelowanie luki infrastrukturalnej i inwestycyjnej: Powodzenie inicjatyw takich jak AI Factories jest absolutnie kluczowe. Bez suwerennej mocy obliczeniowej i silniejszego ekosystemu venture capital, Europa zawsze będzie budować swoje innowacyjne aplikacje na fundamentach należących do zagranicznych potęg.
• Strategiczne wykorzystanie regulacji: Europa musi skutecznie przedstawić swój AI Act nie jako barierę dla innowacji, ale jako globalną przewagę konkurencyjną. Celem jest stworzenie rynku premium dla “godnych zaufania”, bezpiecznych i skoncentrowanych na człowieku systemów AI, których coraz częściej będą domagać się klienci korporacyjni i obywatele na całym świecie.

Europa może nie wygrać sprintu o liczbę patentów, ale jest doskonale przygotowana do rywalizacji w maratonie o zrównoważoną, wartościową i godną zaufania integrację AI z realną gospodarką. Wyścig jest daleki od zakończenia, a Europa biegnie w nim własną, odrębną i dobrze przemyślaną ścieżką.