Pominięto cię w testamencie? Możesz dostać spore pieniądze

Zdjęcie: Polsat News


Testament może nie uwzględniać wszystkich spadkobierców, ale nie przekreśla ich praw do dziedziczenia. Polskie prawo spadkowe przewiduje instytucję zachowku, która pozwala najbliższym krewnym dochodzić części majątku po zmarłym. Wyjaśniamy, komu należy się zachowek, ile wynosi i kto nie ma do niego prawa.





Komu należy się zachowek?


Zachowek stanowi formę ochrony dla najbliższych członków rodziny, którzy zostali pominięci w testamencie. Zgodnie z art. 991 §1 Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku przysługuje:
zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi spadkodawcy, rodzicom spadkodawcy, jeżeli nie żyją zstępni.


Instytucja zachowku zabezpiecza najbliższych przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. choćby jeżeli spadkodawca zdecyduje się przekazać majątek osobom spoza rodziny, prawo gwarantuje minimum udziału dla krewnych ustawowych. Osoba uprawniona do zachowku może najpierw zwrócić się do spadkobierców testamentowych z pisemnym wezwaniem do zapłaty. jeżeli nie dojdzie do ugody, może dochodzić swoich praw na drodze sądowej, składając pozew o zachowek.Reklama

Ile wynosi zachowek?


Według art. 991 §1 zd. 2 Kodeksu cywilnego, zachowek to połowa udziału, jaki przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku małoletnich zstępnych oraz osób trwale niezdolnych do pracy jego wysokość wynosi dwie trzecie. Najpierw ustala się tzw. substrat zachowku: czystą wartość spadku (aktywa minus długi spadkowe, bez długów ściśle osobistych), powiększoną o określone darowizny i zapisy windykacyjne. Wyliczoną w ten sposób podstawę mnoży się przez adekwatny ułamek (1/2 lub 2/3), a następnie porównuje z tym, co uprawniony już otrzymał po zmarłym (np. w spadku, z tytułu zapisów) - różnica stanowi należny zachowek. Roszczenie ma charakter pieniężny i kieruje się je do spadkobierców, jeżeli jednak to rozwiązanie jest niewystarczające, ustawa przewiduje odpowiedzialność zapisobiorców windykacyjnych i obdarowanych - w granicach ich wzbogacenia.


Do substratu dolicza się wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku - bez względu na datę ich dokonania; na rzecz innych osób dolicza się darowizny z ostatnich 10 lat przed śmiercią. Nie dolicza się drobnych, zwyczajowo przyjętych darowizn ani świadczeń o charakterze alimentacyjnym. Wartość darowizny liczy się według stanu z chwili jej dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku; zapisy windykacyjne dolicza się analogicznie, według stanu na dzień śmierci.
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat: przy testamencie licząc od jego ogłoszenia, a przy dziedziczeniu ustawowym - od śmierci spadkodawcy. W wyjątkowych wypadkach sąd może odroczyć termin zapłaty, rozłożyć zachowek na raty lub choćby go obniżyć, jeżeli wymagają tego względy słuszności i istotny interes uprawnionego albo zobowiązanego (np. gdy jedynym istotnym składnikiem spadku jest przedsiębiorstwo lub gospodarstwo). Ciężar wykazania składu i wartości majątku oraz darowizn spoczywa na uprawnionym, dlatego koniecznie jest przedstawienie dowodów: wycen, umów darowizn, odpisów ksiąg wieczystych i dokumentów finansowych.

Kiedy nie dostaje się zachowku?


W polskim prawie istnieją wyraźnie określone sytuacje, w których prawo do zachowku nie przysługuje, mimo iż z założenia ma ono chronić interesy najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Jednym z kluczowych przypadków jest wydziedziczenie, czyli formalne pozbawienie prawa do dziedziczenia przez spadkodawcę, wyrażone w testamencie. Jednakże, aby wydziedziczenie było skuteczne, muszą istnieć określone przyczyny w postaci rażącej niewdzięczności czy popełnienia przestępstwa wobec zmarłego. Nie jest to decyzja arbitralna, ale poważna sankcja za naruszenie podstawowych norm moralnych i społecznych.
Prawo do zachowku nie przysługuje także osobom, które:
dobrowolnie zrzekły się dziedziczenia w formie aktu notarialnego, skutecznie odrzuciły spadek, zostały uznane za niegodne dziedziczenia, otrzymały od spadkodawcy darowiznę lub zapis windykacyjny, które w pełni pokrywają wartość ich udziału w spadku.
Z wyjątkiem sytuacji przewidzianych w ustawie, osoby te traktowane są, jakby nie dożyły otwarcia spadku. Warto jednak pamiętać, iż jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie żyje lub nie może dziedziczyć, w jej miejsce wchodzą jej zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), którzy dziedziczą roszczenie o zachowek w ramach tzw. reprezentacji.

Co z zachowkiem, gdy jest testament?


Choć testament pozwala spadkodawcy swobodnie rozporządzać majątkiem, nie oznacza to, iż może on całkowicie pominąć najbliższych. Zachowek to instytucja chroniąca interesy zstępnych, małżonka i rodziców - choćby jeżeli nie zostali uwzględnieni w testamencie lub otrzymali mniej niż wynosi ich udział ustawowy. W takiej sytuacji mają prawo domagać się wyrównania różnicy od spadkobierców testamentowych.
Jeśli testament przyznaje uprawnionemu mniej niż wynosi jego zachowek, może on wystąpić z roszczeniem pieniężnym wobec osób, które otrzymały większą część spadku. To roszczenie nie dotyczy samego majątku, ale jego wartości - zachowek jest świadczeniem pieniężnym, a nie udziałem w rzeczach. W praktyce oznacza to, iż choćby pominięty w testamencie krewny może dochodzić swoich praw, o ile należy do kręgu osób uprawnionych.
Zdarza się, iż spadkodawcy próbują obejść przepisy o zachowku, przekazując majątek wybranym osobom jeszcze za życia. Prawo jednak przewiduje mechanizmy zabezpieczające - możliwe jest żądanie zwrotu darowizn lub ich równowartości, jeżeli naruszają one prawa osób uprawnionych do zachowku.
Przeczytaj również:
Jak wygląda podział spadku po rodzicach? Kto ma do niego prawo?
Prawo do spadku po samotnym wujku. W tych przypadkach dostaniesz jego majątek
Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie. Czy żona dostanie coś po mężu?