Regulacje ERTMS w IV pakiecie kolejowym

Nowelizacja ustawy o transporcie kolejowym, która polegała na wdrożeniu przepisów filaru technicznego IV pakietu kolejowego miała miejsce w lipcu 2021 r. Po upływie roku warto przyjrzeć się kilku zmianom, które zostały wprowadzone, w tym dotyczącym systemu zarządzania ruchem kolejowym (ERTMS), gdyż jego znaczenie zostało w ostatnich latach istotnie podniesione.

Jednolity europejski obszar kolejowy

Idea, która przyświeca UE w zakresie transportu kolejowego polega na stworzeniu jednolitego europejskiego obszaru kolejowego. W tym celu, w pierwszej kolejności, zostały przyjęte rozwiązania regulacyjne, wynikające m.in. z dyrektyw 2012/34/UE oraz 2016/2370/UE. Mówiąc ogólnie, funkcjonowanie jednolitego europejskiego obszaru kolejowego ma polegać na większej swobodzie świadczenia usług, szerokiego dostępu do rynku, większej konkurencyjności, w tym w zakresie przewozów kolejowych.

Następnie przygotowano tzw. filar techniczny IV pakietu kolejowego, który obejmuje m.in. dyrektywę 2017/797/UE, dyrektywę 2016/798/UE oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/796/UE. Na podstawie tych przepisów wprowadzono spójne zasady dotyczące:

• jednolitych certyfikatów bezpieczeństwa,
• wprowadzania pojazdów kolejowych do obrotu (dopuszczeń do eksploatacji) oraz
• zatwierdzania rozwiązań obejmujących sterowanie ruchem kolejowym, w szczególności system ERTMS.

Kluczowe znaczenie ma wspominane rozporządzenie 2016/796, które nadało nowy status Agencji Kolejowej UE. Stała się ona podmiotem odpowiedzialnym za wydawanie jednolitych certyfikatów bezpieczeństwa i zezwoleń dla pojazdów kolejowych (choć jest to odpowiedzialność dzielona z krajowymi organami bezpieczeństwa), natomiast w zakresie systemu ERTMS stała się ona podmiotem odpowiedzialnym za zharmonizowane wdrażanie tego systemu w Unii. Przepisy rozporządzenia 2016/796 określają Agencję Kolejową UE organem systemowym. Agencja zapewnia skoordynowany rozwój ERTMS w Unii, tworzy przepisy regulujące funkcjonowanie monitoruje przestrzeganie przepisów w zakresie ERTMS, tworzy oraz monitoruje te przepisy.

Jak to wygląda od strony przepisów

Z rozporządzenia 2016/796 wynika, iż system ERTMS odgrywa najważniejsze znaczenie dla sprawnego rozwoju jednolitego europejskiego obszaru kolejowego i w związku z tym, aby zapewnić równomierny rozwój tego systemu, koordynacja jego wdrażania powinna być wzmocniona na szczeblu unijnym. Oznacza to, iż Agencja posiadając największe doświadczenie w tej dziedzinie powinna ogrywać kluczową rolę. Generalny zamysł polega na zapewnieniu, aby system ERTMS był w pełni interoperacyjny, a ewentualne przeszkody, które utrudniłyby osiągnięcie interoperacyjności zostaną przez Agencję usunięte, ewentualnie wskazane, a ich usunięciem zajmie się np. zarządca infrastruktury.
To zadanie dotyczy urządzeń przytorowych ERTMS. W ramach IV pakietu kolejowego przewidziano nową procedurę polegającą na zatwierdzaniu przez Agencję proponowanych rozwiązań dotyczących urządzeń przytorowych ERTMS. Procedura polega na poddaniu weryfikacji przez Agencję czy proponowane rozwiązania w ramach systemu ERTMS są w pełni spójne z aktualnie obowiązującymi TSI, a co za tym idzie, interoperacyjne.

Dyrektywa 2016/797 w sprawie interoperacyjności przewiduje, iż podsystemy:

• sterowanie – urządzenia przytorowe,
• infrastruktura i
• energia

mogą zostać dopuszczone do eksplotacji jedynie wtedy, gdy zostały zaprojektowane, skonstruowane i zamontowane w taki sposób, iż spełniają zasadnicze wymagania interoperacyjności. o ile chodzi o podsystemy infrastruktura i energia, to zezwolenie na dopuszczenie do eksploatacji jest wydawane przez krajowy organ bezpieczeństwa. W zakresie systemu ERTMS – urządzenia przytorowe, organ krajowy może wydać takie zezwolenie, jedynie po weryfikacji czy Agencja Kolejowa UE pozytywnie zatwierdziła proponowane przez wnioskodawcę rozwiązania.

Przepisy krajowe dotyczące ERTMS

Warto wspomnieć o pewnej rozbieżności pomiędzy treścią dyrektywy a ustawą o transporcie kolejowym. W zakresie systemu ERTMS wnioskodawcą, zgodnie dyrektywą 2016/797 może być każda osoba fizyczna lub prawna, która zwraca się do Agencji o decyzję w sprawie zatwierdzenia rozwiązań technicznych przewidzianych na potrzeby projektów dotyczących przytorowych urządzeń ERTMS.
Natomiast polskie przepisy (art. 25ea ustawy o transporcie kolejowym) przewidują, iż z wnioskiem mogą wystąpić:

• zarządca infrastruktury kolejowej;
• przewoźnik kolejowy;
• użytkownik bocznicy kolejowej;
• inwestor.

Można przyjąć, iż inwestorem będzie każda osoba fizyczna lub prawna, jednak moim zdaniem mogą pojawić się pewne wątpliwości interpretacyjne w tej kwestii. Samo pojęcie inwestora nie zostało wprost zdefiniowane w ustawie, jednak odnosząc się do definicji zarządcy infrastruktury kolejowej widzimy, iż sam inwestor staje się zarządcą w momencie, gdy przystępuje do budowy nowej infrastruktury kolejowej.

zarządca infrastruktury – podmiot odpowiedzialny za zarządzanie infrastrukturą kolejową, jej eksploatację, utrzymanie, odnowienie lub udział w rozwoju tej infrastruktury, a w przypadku budowy nowej infrastruktury, podmiot, który przystąpił do jej budowy w charakterze inwestora;

Wobec tego, przepisy ustawy są bardziej restrykcyjne niż przepisy unijne.

Co powinien zawierać wniosek skierowany do Agencji Kolejowej UE

Wniosek skierowany do Agencji powinien zawierać:

1. 1. 1. projekt specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub opis przewidywanych rozwiązań technicznych;

      2. dokumenty potwierdzające warunki konieczne do technicznej i eksploatacyjnej zgodności podsystemu z pojazdami kolejowymi, które mają być eksploatowane na objętych danym projektem inwestycyjnym: linii kolejowej lub jej fragmencie, kilku liniach kolejowych lub sieci kolejowej, na której pojazd kolejowy ma być użytkowany;

      3. dokumenty potwierdzające zgodność przewidywanych rozwiązań technicznych z odpowiednimi TSI;

      4. inne stosowne dokumenty, w tym opinię Prezesa UTK w zakresie planowanych do zastosowania rozwiązań technicznych urządzeń przytorowych ERTMS, deklaracje weryfikacji WE lub certyfikaty zgodności WE.

Poddanie weryfikacji przez Agencję powinno nastąpić na jak najwcześniejszym etapie, tj. jeszcze przed ogłoszeniem przetargu, ale już po opracowaniu dokumentacji obejmującej opis przedmiotu zamówienia. To zadanie zostało sprecyzowane w art. 19 rozporządzenia 2016/796, zgodnie z którym Agencja wydaje decyzję w sprawie zatwierdzenia przed wszelkimi zaproszeniami do składania ofert dotyczącymi przytorowych urządzeń ERTMS, tak aby zapewnić zharmonizowane wdrażanie ERTMS w Unii. Jednocześnie należy spojrzeć na art. 19 dyrektywy 2016/797, który opisuję procedurę zatwierdzania urządzeń przytorowych ERTMS. Warto dodać, iż procedura postępowania przed Agencją, dotyczącego urządzeń przytorowych ERTMS została wyjaśniona w zaleceniach Komisji UE w sprawie wytycznych dotyczących zharmonizowanego wdrożenia europejskiego systemu zarządzania ruchem kolejowym w Unii.

Rewizja TSI 2022 Digital Rail & Green Freight

Przepisy dyrektywy, rozporządzenia oraz ustawy stanowią ramy prawne, w których poruszają się wnioskodawca i Agencja. To co jest najbardziej istotne wynika jednak z przepisów TSI. o ile chodzi o te przepisy to w tej chwili toczą się prace legislacyjne nad ich nowym brzmieniem. Na podstawie decyzji Komisji uzupełniającej dyrektywę 2016/797 w odniesieniu do szczegółowych celów dotyczących opracowania, przyjęcia i przeglądu technicznych specyfikacji interoperacyjności zostały podjęte prace legislacyjne ukierunkowane na cyfryzację kolei oraz ekologiczne przewozy towarowe (TSI Revision 2022. Digital Rail and Green Freight). Zmiany TSI zawsze stanowiły problem z punktu widzenia prowadzonych i planowanych inwestycji, zwłaszcza o ile proponowane lub projektowane rozwiązania przestawały być zgodne z ich treścią, co wpływało na uzyskanie zezwolenia na dopuszczenie do eksplotacji.