3 dni temu
Ustawa antylichwiarska to jedna z najważniejszych zmian na polskim rynku finansowym ostatnich lat. Od 1 stycznia 2024 roku rynek pożyczek w Polsce wygląda zupełnie inaczej – jest bardziej bezpieczny dla klientów, ale też bardziej restrykcyjny dla firm pożyczkowych.
Czym jest ustawa antylichwiarska?
Ustawa antylichwiarska to potoczna nazwa ustawy z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie. To kompleksowy pakiet przepisów, który ma chronić Polaków przed nadmiernymi kosztami pożyczek i nieuczciwymi praktykami firm pozabankowych.
Główne założenia ustawy antylichwiarskiej to:
- Ograniczenie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych pożyczek
- Wprowadzenie obowiązku badania zdolności kredytowej przed każdą pożyczką
- Objęcie instytucji pożyczkowych nadzorem KNF
- Zakaz „rolowania” kredytów
- Zaostrzenie wymagań dla firm pożyczkowych
Warto pamiętać, iż ustawa antylichwiarska nie działa wstecz – nowe przepisy dotyczą tylko umów zawartych po ich wejściu w życie.
Jakie limity kosztów wprowadza ustawa?
To jedna z najważniejszych zmian dla wszystkich, kto rozważa wzięcie pożyczki pozabankowej. Maksymalne koszty pozaodsetkowe zostały drastycznie obniżone:
Dla chwilówek (pożyczki do 30 dni):
- Koszty pozaodsetkowe: maksymalnie 5% kwoty pożyczki
- Przykład: pożyczka 1000 zł = max 50 zł kosztów dodatkowych
Dla pożyczek dłuższych (powyżej 30 dni):
- Koszty pozaodsetkowe: maksymalnie 20% kwoty pożyczki rocznie
- W całym okresie spłaty: maksymalnie 45% kwoty pożyczki
- Maksymalny limit odsetek pozostał na poziomie 20,5% w skali roku
Jeszcze niedawno koszty pozaodsetkowe mogły sięgać choćby kilkuset procent kwoty pożyczki. Dziś firma pożyczkowa, która przekroczy te limity, łamie prawo i grozi jej surowa kara.
Kiedy weszła w życie ostatnia nowelizacja?
Nowe przepisy wchodziły w życie stopniowo:
- 18 grudnia 2022 r. – limity kosztów pozaodsetkowych
- 18 maja 2023 r. – obowiązek badania zdolności kredytowej
- 31 grudnia 2023 r. – deadline na dostosowanie się firm do nowych wymagań kapitałowych
- 1 stycznia 2024 r. – pełne wejście w życie wraz z nadzorem KNF
Oznacza to, iż od początku 2024 r. ustawa antylichwiarska funkcjonuje w pełnym zakresie.
Jak ustawa chroni konsumentów?
Badanie zdolności kredytowej
Każda instytucja pożyczkowa musi teraz sprawdzić Twoją zdolność kredytową na podstawie analizy danych udostępnianych przez zaufanych dostawców gromadzących i przetwarzających dane – głównie BIK i Biura Informacji Gospodarczej. Nie możesz już dostać pożyczki „na słowo”.
Zakaz rolowania kredytów
Skończyły się czasy, gdy firma mogła Ci zaproponować nową pożyczką na spłatę starej. To prowadziło do spirali zadłużenia, gdzie ludzie musieli zaciągać kolejne zobowiązania, żeby spłacić poprzednie.
Ograniczone zabezpieczenia
Wysokość sumy pieniężnej, do której dłużnik poddaje się egzekucji, nie może przekraczać sumy kwoty pożyczki powiększonej o wysokość odsetek maksymalnych. Koniec z sytuacjami, gdy za pożyczkę 5000 zł można było stracić mieszkanie warte 300 000 zł.
Prawo do wcześniejszej spłaty
Jeśli spłacisz pożyczkę wcześniej, masz prawo do proporcjonalnego zwrotu kosztów pozaodsetkowych za pozostały okres spłaty.
Jakie sankcje grożą firmom łamiącym przepisy?
Komisja Nadzoru Finansowego może nałożyć surowe kary:
- Na firmę pożyczkową: do 15 000 000 zł
- Na członka zarządu odpowiedzialnego za nieprawidłowości: do 150 000 zł
- Wykreślenie z rejestru instytucji pożyczkowych (co oznacza koniec działalności)
- Zawieszenie członka zarządu
- Żądanie odwołania członka zarządu
Te sankcje to nie tylko teoria. Obecnie w Rejestrze Instytucji Pożyczkowych prowadzonym przez KNF status „Wykreślony” ma 429 podmiotów, które nie spełniły wymagań ustawy antylichwiarskiej. Tylko 106 firm ma status „Wpisany”.
Czy ustawa obejmuje kredyty bankowe?
Nie, ustawa antylichwiarska nie dotyczy kredytów bankowych. Banki już wcześniej podlegały restrykcyjnym regulacjom i nadzorowi KNF. Ustawa antylichwiarska odnosi się głównie do instytucji pożyczkowych – firm pozabankowych oferujących chwilówki czy pożyczki ratalne.
Co więcej, zmiany nie są stosowane do umów kredytu i pożyczki pieniężnej udzielanej przez bank – w tym zakresie przez cały czas obowiązuje prawo bankowe.
Wpływ na rynek chwilówek i firm pozabankowych
Konsolidacja rynku
Wejście w życie ustawy antylichwiarskiej spowodowało, iż na rynku pozostały tylko duże firmy udzielające pożyczek pozabankowych. Mniejsze podmioty nie były w stanie spełnić nowych wymagań dotyczących:
- Kapitału zakładowego minimum 1 mln zł (wcześniej 200 tys. zł)
- Formy prawnej – tylko spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z radą nadzorczą lub spółka akcyjna
- Ograniczeń w finansowaniu działalności
- Obowiązków sprawozdawczych wobec KNF
Pozytywne wyniki dla branży
Pomimo obaw o załamanie się rynku, dane pokazują coś innego. Z danych Biura Informacji Kredytowej wynika, iż w roku 2023 wartość pożyczek pozabankowych wyniosła 14,6 mld zł i była wyższa o 58% niż rok wcześniej. W pierwszym półroczu 2024 r. wartość była jeszcze wyższa – 10,2 mld zł, co oznacza wzrost o 86,2% rok do roku.
Zmiany dla dłużników
Co się zmieniło na lepsze:
- Przejrzyste i znacznie niższe koszty pożyczek
- Obowiązek jasnego informowania o wszystkich kosztach przed podpisaniem umowy
- Lepsze zabezpieczenie przed utratą majątku
- Nadzór KNF gwarantuje większe bezpieczeństwo
Ważne ograniczenia:
- Trudniejszy dostęp do pożyczek dla osób z problemami kredytowymi (np. pożyczek dla zadłużonych)
- Mniej firm na rynku = mniejszy wybór
- Bardziej rygorystyczne sprawdzanie zdolności kredytowej
Instytucje kontrolujące przestrzeganie przepisów
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF)
Od 1 stycznia 2024 roku to główny nadzorca rynku pożyczek pozabankowych. Nadzór KNF obejmuje:
- Kontrolę zgodności z ustawą o kredycie konsumenckim
- Nadzorowanie bezpieczeństwa działania firm
- Ochronę konsumentów
- Nakładanie kar i sankcji
Instytucje pożyczkowe mają obowiązek przekazywania do KNF kwartalnych i rocznych sprawozdań z działalności.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK)
Nadal może interweniować w przypadkach naruszenia zbiorowych interesów konsumentów i nakładać kary za nieuczciwe praktyki rynkowe.
Rzecznik Finansowy
Pomaga konsumentom w sporach z instytucjami finansowymi i może występować z inicjatywami legislacyjnymi..
Najczęściej zadawane pytania
Czy mogę dostać pożyczkę mając zadłużenie w BIK?
Tak, możesz otrzymać pożyczkę bez BIK, ale będzie to trudniejsze i droższe. Firmy pożyczkowe oceniają nie tylko sam fakt zadłużenia, ale jego wysokość, źródło i czy regularnie spłacasz bieżące zobowiązania. Niektóre firmy specjalizują się w pożyczkach dla osób z zadłużeniem.
Ile kosztuje wcześniejsza spłata pożyczki?
Zgodnie z nową ustawą antylichwiarską, przy wcześniejszej spłacie przysługuje Ci proporcjonalny zwrot kosztów pozaodsetkowych za okres pozostały do zakończenia umowy. To znaczy, iż wcześniejsza spłata jest teraz znacznie bardziej opłacalna.
Co się stanie jeżeli firma pożyczkowa złamie limity kosztów?
Firma może zostać ukarana przez KNF grzywną do 15 mln zł, a w skrajnych przypadkach wykreślona z rejestru. Ty jako klient możesz również dochodzić swoich praw, w tym zwrotu nadmiernie pobranych opłat.
Czy nowa ustawa antylichwiarska dotyczy pożyczek od rodziny?
Tak, jeżeli pożyczka od członka rodziny przewiduje odsetki i koszty pozaodsetkowe przekraczające ustawowe limity, może być uznana za lichwiarska. W praktyce dotyczy to głównie sytuacji, gdy ktoś zajmuje się pożyczaniem pieniędzy zawodowo.
Jak długo bank może windykować dług po ustawie antylichwiarskiej?
Ustawa antylichwiarska nie zmieniła przepisów dotyczących przedawnienia długów. przez cały czas obowiązują standardowe terminy przedawnienia – zwykle 3 lata od dnia wymagalności długu, chyba iż dłużnik potwierdzi zadłużenie na piśmie.
Czy ustawa antylichwiarska chroni przed wszystkimi rodzajami lichwy?
Ustawa skutecznie chroni przed lichwą w przypadku pożyczek udzielanych przez zarejestrowane instytucje finansowe. Problem może wystąpić z nielegalnymi pożyczkodawcami działającymi poza systemem, dlatego zawsze sprawdzaj czy firma ma wpis w rejestrze KNF.
Co zrobić jeżeli padłem ofiarą lichwy przed wejściem ustawy w życie?
Nawet jeżeli zaciągnąłeś pożyczkę przed 1 stycznia 2024 r., możesz dochodzić swoich praw na podstawie poprzednich przepisów. Skonsultuj się z prawnikiem lub Rzecznikiem Finansowym – często można skutecznie kwestionować wygórowane koszty pożyczki.
Jak sprawdzić czy firma pożyczkowa działa legalnie?
Sprawdź czy firma figuruje w Rejestrze Instytucji Pożyczkowych prowadzonym przez KNF. Rejestr jest dostępny na stronie internetowej KNF. Firma musi mieć status „Wpisany”, żeby mogła legalnie udzielać pożyczek.
Źródła:
- Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz.U. 2022 poz. 2339)
- Art. 359 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, 1237 z późn. zm.)
- Art. 304 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 17, 1222 z późn. zm.)
- https://www.knf.gov.pl/dla_konsumenta/rejestry – Rejestr Instytucji Pożyczkowych prowadzony przez KNF
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – komunikaty Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczące ustawy antylichwiarskiej
- Biuro Informacji Kredytowej – raporty o rynku pożyczek pozabankowych za 2023 i 2024 r.
