Czy kontakt z naturą w codziennym życiu może poprawić nasze zdrowie i samopoczucie? Biofilia – idea zakładająca, iż ludzie mają wrodzoną potrzebę obcowania z przyrodą – staje się kluczowym elementem współczesnego projektowania architektonicznego. Przestrzenie inspirowane naturą mają pozytywny wpływ na nasze zdrowie i emocje, przywracając równowagę w zurbanizowanym świecie.
Termin „biofilia”, z greckiego oznaczający „miłość do życia”, został zaproponowany przez filozofa Ericha Fromma w 1973 r., a następnie rozwinięty przez biologa Edwarda O. Wilsona w jego książce Biophilia z 1984 r., w której opisał ją jako wrodzoną tendencję człowieka do poszukiwania więzi z naturą i innymi formami życia. Według Wilsona kontakt z naturą jest nieodłącznym elementem ludzkiego funkcjonowania, ukształtowanym przez proces ewolucji. Ta intuicyjna więź z przyrodą, choć ZDROWIEw przeszłości kluczowa dla przetrwania, wciąż wpływa na nasze emocje, zdrowie i zachowanie, choćby w silnie zurbanizowanym świecie.
Jednym z konceptów tłumaczących tę więź jest hipoteza sawanny. Zgodnie z tą teorią nasze estetyczne preferencje wobec krajobrazu wywodzą się z przestrzeni, które sprzyjały przetrwaniu naszych przodków. Sawanny afrykańskie – z ich rozległymi widokami, punktami wodnymi i pojedynczymi rozłożystymi drzewami – były miejscami, w których znajdowano pożywienie, wodę oraz schronienie. Stąd ludzie instynktownie odczuwają komfort w przestrzeniach, które łączą widoczność i bezpieczeństwo, choćby jeżeli dzieje się to na poziomie podświadomym.
Natura jako lekarstwo: jak wpływa na zdrowie?
Współczesna nauka dostarcza licznych dowodów na to, iż kontakt z naturą ma pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Teoria redukcji stresu (ang. stress recovery theory, SRT) wskazuje, iż już kilka minut spędzonych w otoczeniu zieleni zmniejsza poziom stresu, obniża ciśnienie krwi i pomaga odzyskać równowagę emocjonalną. Badania przeprowadzone w Berlinie w 2016 r. wykazały, iż osoby mieszkające w otoczeniu drzew miały niższe poziomy kortyzolu – hormonu stresu – niż mieszkańcy betonowych osiedli.
Natura wpływa również na pracę naszego umysłu, co opisuje teoria odbudowy uwagi (ang. attention restoration theory, ART). Zgodnie z nią środowisko naturalne wspiera odnowę psychiczną, tak potrzebną w świecie pełnym bodźców i presji. Przyroda w sposób bezwysiłkowy przyciąga uwagę, co poprawia koncentrację, pobudza kreatywność i pomaga zredukować zmęczenie psychiczne.
Kontakt z naturą nie pozostaje bez wpływu na nasze zachowania. Badania wskazują, iż kontakt z naturą sprzyja zwiększeniu umiejętności samokontroli – według naukowców obcowanie z przyrodą uczy cierpliwości i pomaga odraczać gratyfikację, co ma najważniejsze znaczenie dla zdrowia psychicznego oraz prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
Nie zawsze potrzebujemy dużych zielonych przestrzeni, by odczuć korzyści natury. Słynne badanie Rogera Ulricha, opublikowane w „Science” w 1984 r., wykazało, iż pacjenci szpitalni, którzy mieli widok na elementy natury, szybciej wracali do zdrowia w porównaniu z tymi, których okna wychodziły na ściany innego budynku. Inne badania dowodzą, iż choćby obrazy lub zdjęcia inspirowane przyrodą mogą mieć pozytywny wpływ na regenerację psychiczną i fizyczną.
Biofiliczne projektowanie: natura w przestrzeniach
Biofiliczne projektowanie, inspirowane głęboką ludzką więzią z naturą, zmienia sposób, w jaki tworzymy i postrzegamy środowisko zbudowane. Dzięki niemu architektura staje się nie tylko funkcjonalna, ale ma również walor terapeutyczny, wprowadzając elementy przyrody, które wspierają zdrowie psychiczne i fizyczne użytkowników. Kluczowym modelem w tym nurcie projektowania są wzorce opracowane przez firmę Terrapin Bright Green, które dzielą projektowanie biofiliczne na takie trzy główne filary jak: natura w przestrzeni, naturalne analogie i natura przestrzeni. Wzorce te zostały wypracowane przez zespół badaczy na podstawie przeglądu dostępnej literatury i publikacji naukowych, co nadaje im solidne podstawy teoretyczne i praktyczne.
Natura w przestrzeni: bezpośredni kontakt z przyrodą temperatury i przepływu powietrza w pomieszczeniach, które naśladują naturalne środowisko, poprawiają komfort fizyczny. Te wzorce mają też wymiar wielozmysłowy – dźwięki, zapachy i tekstury natury sprzyjają równowadze i regeneracji w miejskiej rzeczywistości.
Naturalne analogie: inspiracje naturą w formie i materiale
Wzorce należące do tej grupy opierają się na subtelnych nawiązaniach do natury poprzez kształty, materiały i tekstury. Biomorficzne formy, jak zakrzywione linie, oddziałują na podświadomość człowieka, obniżając poziom stresu i uspokajając umysł. Fraktalne wzory, inspirowane strukturami liści czy gałęzi, aktywują obszary mózgu związane z przyjemnością i relaksem.
Naturalne materiały, takie jak drewno czy kamień, oprócz walorów estetycznych wpływają pozytywnie na fizjologię człowieka. Badania wykazały, iż obecność drewna w przestrzeni sprzyja relaksacji. Wprowadzenie takich elementów sprawia, iż przestrzeń staje się bardziej przyjazna, komfortowa i zdrowa.
Natura przestrzeni: konfiguracja inspirowana przyrodą
Ten filar dotyczy sposobu, w jaki projektujemy przestrzenie, by wzbudzać w użytkownikach poczucie bezpieczeństwa, ciekawości i inspiracji. Otwarta perspektywa, umożliwiająca obserwację otoczenia, daje poczucie kontroli, podczas gdy intymne schronienia, jak nisze czy wnęki, zapewniają wyciszenie i regenerację.
Wprowadzenie elementu tajemnicy, na przykład poprzez projektowanie przestrzeni w sposób, który odsłania jej elementy krok po kroku, stymuluje ciekawość i zachęca do eksploracji, co wzbogaca doświadczenie użytkownika. Kontrolowane ryzyko – takie jak mosty o przejrzystych podłogach czy instalacje wysokościowe – wywołuje ekscytację i pozytywne emocje, jednocześnie nie naruszając poczucia bezpieczeństwa.
Złożoność wdrażania wzorców
Stosowanie wzorców biofilicznych wymaga jednak głębokiej wiedzy i zrozumienia. Każdy projekt, zależnie od swojego kontekstu, celów i charakteru użytkowników, wymaga indywidualnego doboru rozwiązań. Poszczególne wzorce mają różnorodny wpływ na psychologię i fizjologię – to, co działa w przestrzeni biurowej, może być mniej skuteczne w szpitalach czy szkołach. najważniejsze jest zrozumienie potrzeb użytkowników i harmonijne połączenie elementów biofilicznych z architektoniczną funkcją przestrzeni. Odpowiednie wykorzystanie wzorców to zatem proces wymagający współpracy z ekspertami, którzy dzięki swojej wiedzy pomagają projektantom osiągnąć zamierzony efekt i maksymalizować pozytywny wpływ przestrzeni na zdrowie i dobrostan człowieka.
Korzyści płynące z biofilicznego projektowania
Biofiliczne projektowanie przynosi wymierne korzyści psychologiczne i zdrowotne przez wpływ na różne aspekty ludzkiego życia: od pracy, przez edukację, po opiekę zdrowotną.
W miejscach pracy kontakt z naturą redukuje objawy wypalenia zawodowego. Badania wskazują, iż pracownicy otoczeni zielenią są mniej zestresowani i bardziej produktywni. Już sama
Ten filar opiera się na wprowadzaniu do wnętrz elementów przyrody w sposób, który pozwala na fizyczny i sensoryczny kontakt z naturą. Zielone ściany, roślinność, naturalne światło czy obecność wody to przykłady rozwiązań, które łączą nas z otoczeniem naturalnym. Badania wskazują, iż takie elementy pomagają redukować stres, obniżać poziom kortyzolu i poprawiać nastrój.
Dynamiczne światło dzienne, zmieniające się w ciągu dnia, wspiera regulację rytmów okołodobowych, co przekłada się na lepszy sen i większą energię w ciągu dnia. Z kolei subtelne zmiany obecność naturalnego światła wspiera regulację rytmu dobowego, co przekłada się na lepszy sen i większą czujność w ciągu dnia.
W placówkach edukacyjnych elementy natury, takie jak roślinność i światło dzienne, wspomagają zdolności poznawcze. Dzieci uczące się w takich środowiskach wykazują większą koncentrację, szybsze tempo przyswajania wiedzy i mniejsze zmęczenie. Jest to szczególnie istotne w erze przesycenia bodźcami cyfrowymi, które mogą obciążać układ nerwowy.
W kontekście opieki zdrowotnej biofiliczne przestrzenie przyczyniają się do szybszej rekonwalescencji pacjentów. Przyroda w szpitalach działa jak naturalne wsparcie procesu leczenia, obniżając poziom stresu i poprawiając nastrój pacjentów.
Nie można również zapomnieć o ogólnym wpływie biofilicznych przestrzeni na zdrowie psychiczne. Redukcja poziomu kortyzolu i wspomaganie regeneracji przekładają się na lepszy nastrój oraz poprawę relacji interpersonalnych, ponieważ, jak dowodzą badania, przebywanie w otoczeniu natury zwiększa zdolność do empatii.
Case study 1
Maggie’s Centre w Leeds, zaprojektowane przez studio Thomasa Heatherwicka, to przestrzeń wspierająca pacjentów onkologicznych, w której biofilia pełni kluczową funkcję. Budynek otacza bujna roślinność, harmonijnie łącząc naturę z architekturą. Rozległe przeszklenia zapewniają widok na otaczającą zieleń, a obecność naturalnych materiałów we wnętrzach sprzyja regeneracji psychicznej i fizycznej pacjentów.
Case study 2
Lotnisko Jewel Changi w Singapurze to ikoniczny przykład integracji natury z przestrzenią publiczną. Centralnym punktem jest 40-metrowy wodospad otoczony wewnętrznym tropikalnym lasem, który zapewnia pasażerom kontakt z przyrodą w sercu jednego z najbardziej zurbanizowanych miejsc na świecie. Dynamiczne światło dzienne, naturalne dźwięki wody i bujna roślinność tworzą środowisko, które zmniejsza stres podróżnych i podkreśla wizję lotniska jako miejsca doświadczeń, a nie tylko transportu. N
O autorach:
AGATA BOLESTA – psycholożka środowiskowa. Studiowała psychologię na Aberystwyth University i psychologię środowiskową na University of Surrey w Wielkiej Brytanii. W pracach dyplomowych badała wpływ różnych środowisk (z użyciem wirtualnej rzeczywistości) na mechanizm skupiania uwagi oraz percepcję czasu, a także koncepcję „ulubionego miejsca” i jego wpływu na długofalowy dobrostan. Od ponad 2,5 roku współpracuje z firmą IMPRONTA, firmą badawczo-konsultingową, której misją jest projektowanie dla zdrowia i dobrostanu. W wielu wspólnych projektach odpowiadała za opracowanieoraz wdrożenie metod badawczych i analizę danych. W swojej pracy lubi czerpać z wielu dziedzin psychologii – jest także terapeutką traumy. Interesują ją zagadnienia dotyczące układu nerwowego i psychofizjologii. Wierzy w to, iż przestrzenie mają istotny wpływ na stan zdrowia ludzi i ogromny terapeutyczny potencjał.
NATALIA OLSZEWSKA – specjalistka w zakresie zastosowania neuronauk w projektowaniu architektonicznym. Współzałożycielka firmy badawczo-doradczej IMPRONTA, zajmującej się projektowaniem dla zdrowia i dobrostanu. Posiada unikatowe wykształcenie w dziedzinach medycyny (Uniwersytet Jagielloński i Tor Vergata), neuronauki (University College London, École Normale Supérieure, Sorbona) oraz neuronauki stosowanej w projektowaniu architektonicznym (Università IUAV). Odbyła staże naukowe m.in. na Uniwersytecie Harvarda i w College de France. Zdobyła doświadczenie w pracy nad projektami dla globalnych firm, takich jak Arup, Skanska czy Google.
Wykładowczyni programu NAAD (Neuroscience Applied to Architectural Design) Master organizowanego przez Università IUAV.
