Biologiczna i chemiczna ochrona kukurydzy – jak skutecznie łączyć obie metody?

W ramach integrowanej ochrony kukurydzy trzeba ze sobą umiejętnie łączyć metody profilaktyczne tj. agrotechniczną, hodowlane, częściowo biologiczne z metodami bezpośredniego zwalczania, czyli niektóre zabiegi mechaniczne, ochronę biologiczną i chemiczną.

Kukurydza zwyczajna (szklista i koński ząb) póki co ma dość dobrze opracowany program ochrony przed agrofagami; jednakże nie wiadomo jak długo się taki stan utrzyma w związku z kolejnymi wycofywanymi substancjami czynnymi chemicznych środków ochrony roślin. Firmy fitofarmaceutyczne próbują łatać luki choćby poprzez rozszerzanie etykiet już funkcjonujących na rynku preparatów o nowe uprawy i agrofagi, bo jak wiadomo wprowadzenie na rynek nowej substancji czynnej to proces wieloletni i bardzo kosztowny.

Na ten moment da się jednak kukurydzę chronić przed częścią najważniejszych zagrożeń, chociaż pojawiają się już pewne luki, np. brak preparatów do zwalczania ploniarki zbożówki, która coraz śmielej sobie poczyna na polach.

W ramach integrowanej ochrony kukurydzy trzeba ze sobą umiejętnie łączyć metody profilaktyczne (agrotechniczna, hodowlana, częściowo biologiczna) z metodami bezpośredniego zwalczania (niektóre zabiegi mechaniczne, ochrona biologiczna i chemiczna). To staje się koniecznością w dobie kurczących się możliwości chemicznej ochrony. Trzeba coraz większy nacisk kłaść na zapobieganie nadmiernemu namnażaniu się agrofagów, żeby potem ryzyko ich licznego pojawu i większej szkodliwości było mniejsze.

Ochrona chemiczna – jest w czym wybierać… na razie

Biorąc pod uwagę ochronę chemiczną przed patogenami grzybowymi i niektórymi szkodnikami, można wskazać, iż na ten moment odgrywa największą rolę w utrzymaniu roślin w dobrej kondycji. Polega ona na stosowaniu zarejestrowanych preparatów w postaci zapraw nasiennych (fungicydowe, insektycydowe lub repelentne), insektycydów doglebowych w postaci mikrogranulatów aplikowanych w trakcie siewu, a także preparatów grzybo- i owadobójczych nanoszonych na rośliny w postaci oprysków na różnym etapie ich wegetacji, co często wymaga użycia specjalistycznych opryskiwaczy do wysokiego łanu.

Zaprawy fungicydowe (tabela 1) są odgórnie nanoszone na materiał siewny przez producentów i za ich pomocą można ograniczać pojaw zgorzeli siewek, a także głowni guzowatej i głowni pylącej kukurydzy.

Zaprawy insektycydowe lub repelentne (tabela 2) niektóre firmy już odgórnie stosują na sprzedawany przez siebie materiał siewny, ale część ziarna trzeba samodzielnie doprawiać na drodze usługi, gdyż zaprawy nie są dostępne w handlu detalicznym. Dzięki zaprawom zoocydowym ograniczyć można szkodliwość ptaków, larw stonki kukurydzianej, drutowców czy też rolnic.

Od kilku lat w uprawach kukurydzy dostępne są także mikrogranulaty doglebowe (tabela 3) aplikowane rzędowo w trakcie siewu kukurydzy, które są skierowane przeciwko drutowcom i larwom stonki kukurydzianej. Granulaty w postaci moluskocydów (tabela 4) aplikowanych posypowo na glebę mają także swoje zastosowanie w kukurydzy na wypadek licznego pojawu wiosną ślimaków nagich.

Nadal jednak główny trzon chemicznej ochrony kukurydzy przed chorobami i szkodnikami (tabele 5 i 6) stanowią preparaty nanoszone nalistnie dzięki opryskiwaczy. Dzięki nim ograniczyć można pojaw chorób liści (rdza, drobna i żółta plamistość), ale także i fuzariozy. W przypadku szkodników wpływa się za ich pomocą na mszyce, gąsienice omacnicy prosowianki i słonecznicy orężówki, a także na chrząszcze stonki kukurydzianej.

Tabela 1. Zaprawy przeciwko chorobom grzybowym kukurydzy na sezon wegetacyjny 2025

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 21.03.2025

Tabela 2. Zaprawy przeciwko szkodnikom kukurydzy na sezon wegetacyjny 2025

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 21.03.2025

Tabela 3. Mikrogranulaty doglebowe przeciwko szkodnikom kukurydzy na sezon wegetacyjny 2025

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 21.03.2025

Tabela 4. Moluskocydy naglebowe przeciwko ślimakom nagim na sezon wegetacyjny 2025

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 21.03.2025

Tabela 5. Fungicydy nalistne zarejestrowane do ochrony kukurydzy przed chorobami na 2025 rok

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 21.03.2025

Tabela 6. Insektycydy nalistne zarejestrowane do ochrony kukurydzy przed szkodnikami na 2025 rok

Źródło: Rejestr Środków Ochrony Roślin MRiRW (01.03.2023)

Ochrona biologiczna – mniejszy wybór niż w kukurydzy cukrowej

Biologiczna ochrona kukurydzy zwyczajnej jest uboższa w zarejestrowane biopreparaty mikrobiologiczne w porównaniu z kukurydzą cukrową. Nie ma tu choćby biopestycydów opartych o Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki czy grzyba Beauveria bassiana, z których mogą korzystać producenci kukurydzy słodkiej. Być może z czasem się to zmieni, stąd corocznie trzeba sprawdzać zalecenia.

Nadmienić należy, iż zgodnie z obowiązującym prawem, każdy biopreparat mikrobiologiczny do ochrony roślin zawierający konkretny gatunek bakterii czy grzyba (w tym konkretne szczepy) podlega obowiązkowej rejestracji jako środek ochrony roślin. Jedynie biopreparaty zawierające makroorganizmy, np. nicienie, czy też błonkówki nie podlegają takiej rejestracji.

Na ten moment w uprawie kukurydzy zwyczajnej można użyć przeciwko fuzariozom jeden biofungicyd, który stosuje się w trakcie siewu kukurydzy aplikatorem do granul lub opryskiwaczem (tabela 7). Ma on za zadanie odpowiednio wcześnie zabezpieczyć rośliny przed wszechobecnymi grzybami rodzaju Fusarium.

Na tym samym etapie prac polowych można zastosować biopreparat nematologiczny przeznaczony do ograniczania larw stonki kukurydzianej na monokulturach (tabela 8). Jego użycie wymaga jednak aplikatora do nawozów płynnych celem rzędowego podawania nicieni w rzędy wysiewanej kukurydzy.

Największa rolę w biologicznej ochronie kukurydzy odgrywa jednak zastosowanie biopreparatów z błonkówkami kruszynka (tabela 9) do ograniczania jaj omacnicy prosowianki, a pośrednio także jaj słonecznicy orężówki, piętnówek czy rolnic, o ile znajdują się także na roślinach. Warto tu dodać, iż zwykle kruszynka aplikuje się dwa razy w okresie lotu samic omacnicy prosowianki i w zależności od biopreparatu uwalnia od 150 do 400 tys. błonkówek kruszynka na hektar.

Tabela 7. Biofungicyd zarejestrowany do ochrony kukurydzy zwykłej przed fuzariozami w 2025 roku

Źródło: Rejestr Środków Ochrony Roślin MRiRW (01.03.2023)

Tabela 8. Biopreparat nematologiczny do ograniczania larw stonki kukurydzianej na kukurydzy zwykłej w 2025 roku

Źródło: Opracowanie własne na bazie informacji handlowych

Tabela 9. Biopreparaty zawierające kruszynka do ograniczania jaj omacnicy prosowianki na kukurydzy zwykłej w 2025 roku

Źródło: Opracowanie własne na bazie informacji handlowych

Łączenie ochrony chemicznej z biologiczną

Na ten moment w praktyce łączy się już ochronę biologiczną z chemiczną. Tu najlepszym przykładem jest choćby fakt, iż cały materiał siewny dostępny w handlu jest odgórnie zaprawiany fungicydem przeciwko chorobom wymienionym w tabeli 1, w tym zgorzeli siewek wywoływanej także przez grzyby rodzaju Fusarium.

Bardzo trudno jest kupić niezaprawione ziarno kukurydzy do siewu. Z tego powodu aplikując biofungicyd czy też preparat nematologiczny robi się to niezależnie od faktu, iż na ziarnie jest preparat chemiczny w postaci fungicydu.

Biorąc pod uwagę etykietę biofungicydu nie ma w niej informacji wskazującej na konieczność stosowania niezaprawionego chemicznie materiału siewnego kukurydzy, stąd też można wnioskować, iż zaprawa nasienna nie ma aż tak negatywnego wpływu na stosowany w pobliżu ziarniaków grzyb Trichoderma asperellum, który obok zasiedlania systemu korzeniowego roślin, zasiedla również podłoże jako takie. Ponieważ zaprawa nasienna ma tylko okresowe działanie, stąd też obecność w podłożu grzyba T. asperellum może wspomóc szybkie zasiedlenie strefy korzeniowej młodych roślin kukurydzy po ustaniu działania substancji czynnej w otoczce nasiennej.

Mając na uwadze jednak larwy stonki kukurydzianej, warto rozważyć sens kupowania ziarna siewnego zaprawionego preparatem przeciwko stonce czy też chemicznego mikrogranulatu doglebowego, o ile chce się użyć nicienia do ich zwalczania. Tu warto podjąć jasną decyzję ze względów ekonomicznych – albo zaprawa owadobójcza lub mikrogranulat chemiczny, albo nicień. Jak nicień to trzeba mieć na uwadze fakt, iż susza wiosenna może ograniczać jego działanie, jeżeli pole nie jest nawadniane.

Jeżeli stosowano biofungicyd na fuzariozy wiosną, istnieje szansa zrezygnowania z zabiegu nalistnego zwalczania grzybów fuzaryjnych w pełni wegetacji roślin, ale tu trzeba sytuację zweryfikować przez monitoring, bo jeżeli szkodniki (lub czynniki pogodowe, np. grad) będą uszkadzały kolby i łodygi, to mogą pogorszyć kondycję zdrowotną roślin i ochrona nalistna przed fuzariozami może być potrzebna.

Stosując kruszynka przeciwko jajom omacnicy zwykle nie ma już potrzeby stosowania ochrony chemicznej przeciwko gąsienicom tego szkodnika, tym bardziej, iż dystrybutorzy kruszynka zalecają dwa zabiegi biopreparatem jako standard. Gdyby wyłożyć kruszynka i np. zastosować potem na rośliny pyretroid, to zabije się całego kruszynka, co jest bezsensownym działaniem.

Owszem można najpierw opryskać rośliny środkiem chemicznym, a po 7–10 dniach wyłożyć kruszynka, ale trzeba przekalkulować, czy się to opłaca. Kruszynka nie zniszczy np. tebufenozyd (on zaburza linienie tylko gąsienic omacnicy), ale znów pada pytanie – czy w uprawie kukurydzy zwyczajnej, przy obecnych cenach ziarna jest to opłacalne ekonomicznie?

Pod kątem redukcji jednego zabiegu chemicznego (w kukurydzy zwyczajnej zwykle trzeba wykonać dwa zabiegi chemiczne przed omacnicą) i jego zastąpienia biologią ma to jednak sens środowiskowy, ale wówczas kruszynka trzeba użyć jako pierwszego (on zwalcza jaja szkodnika), a dopiero potem wykonać opryskiwanie roślin np. tebufenozydem w oparciu o obserwację wylęgu gąsienic omacnicy, aby je zwalczyć bez zwalczania samego kruszynka, który nie jest wrażliwy na tę substancję czynną. Instytut Ochrony Roślin – PIB TSD w Rzeszowie jest na etapie prowadzenia badań z tego zakresu, stąd też po ich zakończeniu będzie można podać więcej szczegółów jak to wyglądało pod kątem skuteczności.

Nawozowe produkty mikrobiologiczne a ochrona kukurydzy przed szkodnikami

Na rynku pojawiło się w ostatnich latach bardzo wiele biopreparatów, które zaliczane są do grupy nawozowych produktów mikrobiologicznych, które od 2025 roku objęte są dopłatą w ramach ekoschematu „Biologiczna uprawa”. Podaje się, iż niektóre z nich mogą wpływać na populacje niektórych szkodników w zasiewach kukurydzy.

Zgodnie jednak z definicją podaną przez IUBG-PIB, nawozowe produkty mikrobiologiczne to produkty zawierające wyłącznie mikroorganizmy, w tym mikroorganizmy martwe lub nieaktywne, lub konsorcja tych mikroorganizmów oraz substancje stanowiące pożywkę dla tych mikroorganizmów i ich metabolity, a także nieszkodliwe substancje resztkowe z pożywek, które poprawiają aktywność biologiczną gleby lub stymulują procesy odżywiania roślin lub grzybów, a wyłącznym celem ich zastosowania jest poprawa efektywności wykorzystania składników pokarmowych przez rośliny lub grzyby, ich odporności na stres abiotyczny, ich cech jakościowych lub przyswajalności przez nie składników pokarmowych z form trudno dostępnych w glebie.

Jeżeli zatem dany produkt nawozowy oparty na mikroorganizmach jest wskazywany, iż może pośrednio wpływać na niektóre choroby i szkodniki kukurydzy np. poprzez pogorszenie środowiska ich życia itp., to w ramach własnego gospodarstwa jak najbardziej, na własną rękę, można zweryfikować działanie takich produktów pod kątem poprawienia zdrowotności uprawy, ale najpierw biorąc pod uwagę wyżej wskazaną definicję, czym takie biopreparaty są i do czego służą w pierwszej kolejności.

dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. IOR-PIB, mgr Michał Grzbiela, Instytut Ochrony Roślin – PIB Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie.