Choroba obrzękowa u świń — jak rozpoznać jej pierwsze sygnały

Zdjęcie: Choroba obrzękowa u świń — jak rozpoznać jej pierwsze sygnały

Choroba obrzękowa, nazywana także enterotoksemią, to gwałtownie rozwijające się zaburzenie wynikające z działania toksyn produkowanych przez określone szczepy Escherichia coli. Najczęściej dotyczy prosiąt odsadzonych, u których zmiana żywienia i stres odsadzeniowy tworzą idealne warunki do rozwoju bakterii. Zrozumienie objawów tej choroby ma ogromne znaczenie, ponieważ przebieg bywa bardzo szybki, a skuteczność leczenia zależy od wczesnej reakcji. Poniżej przedstawiono najważniejsze symptomy, które powinny wzbudzić czujność hodowcy.

Nagły początek i zmiana zachowania prosiąt

Jednym z pierwszych zauważalnych objawów jest nagłe pogorszenie samopoczucia zwierząt. Prosięta dotąd aktywne stają się ospałe i wyraźnie mniej zainteresowane paszą. Często obserwuje się odsuwanie od grupy, jakby próbowały ograniczyć bodźce z otoczenia. Ich reakcje na dotyk i dźwięk mogą być opóźnione lub przeciwnie nadmiernie wzmocnione, co wynika z narastającego zaburzenia funkcji układu nerwowego.

Warto zwrócić uwagę na charakterystyczne drżenia mięśniowe pojawiające się w początkowym stadium choroby. Mają one nieregularny rytm i mogą obejmować różne partie ciała. O ile przy innych infekcjach drżenia bywają skutkiem gorączki, w przypadku choroby obrzękowej pojawiają się choćby przy prawidłowej temperaturze ciała.

Obrzęki w okolicy głowy i powiek

Nazwa choroby wynika z rozwijającego się obrzęku tkanek, który jest skutkiem działania toksyn bakteryjnych na naczynia krwionośne. Najczęściej widoczny jest w obrębie głowy. Powieki ulegają wyraźnemu pogrubieniu, co sprawia, iż prosięta wyglądają na półprzymrużone. Obrzęk może obejmować także czoło i grzbiet nosa.

To jeden z najbardziej charakterystycznych symptomów, rzadko występujący z taką intensywnością przy innych chorobach jelitowych. Zdarza się, iż hodowcy początkowo podejrzewają urazy mechaniczne, jednak symetryczny układ zmian oraz towarzyszące im zaburzenia neurologiczne pomagają w szybkim odróżnieniu choroby obrzękowej od innych problemów.

Zaburzenia układu nerwowego

Toksyczne działanie bakterii prowadzi do uszkodzenia śródbłonka naczyń i pogorszenia przepływu krwi, co wpływa na funkcjonowanie mózgu. W miarę rozwoju choroby pojawiają się objawy neurologiczne o narastającym nasileniu. Najpierw można zauważyć chwiejny chód, jakby zwierzę miało trudności z koordynacją. Później dochodzi do wyraźnego przechylania głowy oraz niepewnych kroków przypominających poruszanie się po śliskiej powierzchni.

W bardziej zaawansowanym etapie występują drgawki o różnej sile. Czasem są to krótkie skurcze kończyn, innym razem długotrwałe ataki z wyprostowaniem ciała. Ich częstotliwość i intensywność mogą narastać, co wyraźnie świadczy o postępie choroby. Zwierzęta w tym stanie tracą kontakt z otoczeniem, nie reagują na nawoływanie, a oddech staje się szybki i nieregularny.

Zmiany w układzie pokarmowym i oddechowym

Ponieważ choroba obrzękowa ma swoje źródło w jelitach, warto zwracać uwagę na sygnały płynące z układu pokarmowego. Co ciekawe, biegunka nie zawsze jest obecna. Znaczna część prosiąt nie wykazuje typowych objawów jelitowych, co utrudnia wczesne rozpoznanie. Zdarza się jednak, iż pojawia się krótkotrwała, wodnista biegunka lub przeciwnie całkowity brak wypróżnień związany ze skurczem jelit.

Brzuch może być lekko napięty, a apetyt spada niemal natychmiast po wystąpieniu pierwszych symptomów choroby. Pogorszenie stanu jelit wpływa również na ogólną kondycję zwierzęcia. Świnie zaczynają szybciej oddychać, pojawia się duszność wynikająca z obrzęku tkanek i zaburzeń metabolicznych. Ten przyspieszony oddech często pojawia się jeszcze przed gwałtownymi objawami neurologicznymi i może sygnalizować dynamiczny przebieg choroby.

Przebieg choroby i różnice między grupami wiekowymi

Choroba obrzękowa występuje najczęściej u prosiąt w okresie około tygodnia po odsadzeniu. W tym czasie dochodzi do dużych zmian w mikroflorze jelitowej, a odporność lokalna jest osłabiona. Objawy mogą pojawić się nagle u pojedynczych zwierząt lub dotyczyć większej grupy. Im młodsze prosięta, tym bardziej gwałtowny przebieg. W silnych ogniskach choroba potrafi doprowadzić do śmierci zwierzęcia w ciągu kilkunastu godzin od wystąpienia pierwszych objawów.

U starszych tuczników przebieg bywa łagodniejszy, choć wciąż możliwe są objawy neurologiczne. Częściej pojawia się wtedy biegunka i stopniowa utrata masy ciała. Zdarzają się także bardziej przewlekłe formy schorzenia, w których obrzęki są mniej widoczne, ale zaburzenia koordynacji i ospałość utrzymują się przez kilka dni.

Objawy pozwalające różnicować z innymi chorobami

W praktyce hodowlanej wiele chorób świń może powodować osłabienie, brak apetytu czy drżenia mięśni, jednak zestaw objawów przy chorobie obrzękowej wyróżnia się połączeniem trzech elementów. Pierwszy to obrzęk powiek i innych tkanek miękkich głowy, zdecydowanie częściej występujący niż przy infekcjach wirusowych. Drugi to nagłe zaburzenia neurologiczne, które rozwijają się gwałtownie i mogą trwać falami. Trzeci to brak wyraźnych objawów jelitowych, co odróżnia tę chorobę od klasycznych biegunek bakteryjnych.

Jeśli wszystkie te elementy pojawiają się razem, ryzyko choroby obrzękowej jest wysokie, zwłaszcza u młodych prosiąt po zmianie żywienia. Hodowcy powinni zwracać uwagę także na historię stada. jeżeli w poprzednich partiach prosiąt występowały podobne przypadki, możliwe iż warunki środowiskowe sprzyjają namnażaniu toksynotwórczych szczepów E coli.

Wczesne reagowanie na niepokojące sygnały

Skuteczność postępowania zależy przede wszystkim od szybkości zauważenia pierwszych objawów. choćby pojedyncze prosię opuszczające grupę lub wykazujące subtelne zaburzenia chodu może być początkiem większego problemu. Dlatego w dużych stadach obserwacja zachowania zwierząt po karmieniu jest niezwykle ważna. Choroba obrzękowa rozwija się szczególnie często w sytuacji nagłych zmian w dawkach pokarmowych, zwłaszcza gdy pasza jest bardzo energetyczna.

Wczesne rozpoznanie umożliwia wdrożenie działań ograniczających rozwój choroby w stadzie, co ma ogromne znaczenie ekonomiczne i zdrowotne. Hodowcy powinni stale monitorować kondycję prosiąt odsadzonych, zwracać uwagę na wygląd powiek, sposób poruszania się oraz reakcje na dotyk, ponieważ to właśnie na tych płaszczyznach najłatwiej dostrzec pierwsze sygnały problemu.