Produkt Krajowy Brutto (PKB) to jedno z najważniejszych pojęć w ekonomii, której służy do oceny stanu gospodarki danego kraju. PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie jednostki instytucjonalne będące rezydentami danego kraju w określonym czasie. Jest to jeden z ważniejszych wskaźników używany przez ekonomistów, polityków oraz analityków do określenia kondycji gospodarki narodowej i tempa jej wzrostu.
Definicja i obliczanie PKB
PKB to łączna wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce narodowej w danym okresie. PKB mierzy się najczęściej dla roku lub kwartału. Oblicza się go na podstawie rachunków narodowych, uwzględniając różne metody – produkcyjną, dochodową i wydatkową.
Wzór na obliczenie PKB
W metodzie produkcyjnej, żeby obliczyć wartość usług i dóbr finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług, które zostały zużyte podczas tego procesu. Produkt Krajowy Brutto (PKB) to zatem suma wartości dodanej, którą tworzą wszystkie jednostki gospodarcze. W oparciu o tę zasadę, PKB od strony produkcji liczymy wg następującego wzoru:
PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki krajowej.
W metodzie dochodowej wielkość produktu krajowego brutto oblicza się jako sumę dochodów gospodarki ogółem, w tym wynagrodzeń pracowników najemnych, dochodu mieszanego, właścicieli kapitału oraz innych właścicieli czynników produkcji. Jest to metoda szczególnie przydatna w analizie podziału dochodów w gospodarce. Od strony dochodowej PKB oblicza się następująco:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższy wzór wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
Z kolei metoda wydatkowa traktuje PKB jako sumę wydatków na konsumpcję, inwestycje, eksport netto oraz wydatki rządowe, co pozwala ocenić strukturę popytu w gospodarce.
PKB = konsumpcja (wydatki gospodarstw domowych)+ inwestycje + wydatki rządowe (bez transferów) + eksport netto.
Wzór zastosowany w metodzie wydatkowej odzwierciedla całkowitą wartość dóbr i usług finalnych w gospodarce, w przybliżeniu równą wydatkom poniesionym przez wszystkie podmioty gospodarujące. W praktyce, w skład konsumpcji wchodzą zarówno dobra trwałe, takie jak samochody czy sprzęt AGD, jak i dobra nietrwałe, takie jak żywność.
Inwestycje obejmują zarówno nakłady na budowę infrastruktury, jak i zakupy maszyn czy technologii, a wydatki rządowe to np. finansowanie szkół, szpitali czy obronności. Eksport netto, czyli różnica między eksportem a importem, pokazuje, czy gospodarka więcej sprzedaje na rynki zagraniczne, czy też więcej importuje.
PKB a PKB per capita
PKB per capita to miara, która oblicza wartość produktu krajowego brutto przypadającego na jednego mieszkańca kraju. Jest to wskaźnik, który pozwala ocenić poziom życia oraz zamożność społeczeństwa. Oblicza się go poprzez podzielenie całkowitego PKB przez liczbę ludności. PKB per capita daje bardziej precyzyjny obraz dobrobytu mieszkańców. Na przykład kraj o wysokim PKB może w rzeczywistości mieć niższy PKB per capita w porównaniu z mniejszym krajem, jeżeli różnica w populacji jest znacząca.
PKB per capita można również używać jako miarę postępu gospodarczego w czasie. Porównując wartość tego wskaźnika z poprzednimi latami, można ocenić, czy standard życia mieszkańców danego kraju ulega poprawie. Jest to szczególnie ważne w krajach rozwijających się, gdzie wzrost PKB per capita jest ważnym wskaźnikiem skuteczności polityk rozwojowych.
Rodzaje PKB i ich zastosowania
PKB można podzielić na kilka kategorii w zależności od sposobu pomiaru. PKB nominalny wyrażany jest w bieżących cenach rynkowych, co oznacza, iż uwzględnia zmiany cen wynikające z inflacji lub deflacji. PKB realny natomiast eliminuje wpływ zmian cen poprzez użycie stałych cen z wybranego roku bazowego. Dzięki temu można dokładniej ocenić rzeczywisty wzrost PKB i wydajność gospodarki. Na przykład w okresach wysokiej inflacji PKB nominalny może pokazywać wzrost gospodarczy, który w rzeczywistości wynika jedynie ze wzrostu cen, a nie ze wzrostu produkcji.
PKB jest również klasyfikowany według sektorów, takich jak przemysł, usługi i rolnictwo, co umożliwia analizę struktury gospodarki. Analiza sektorowa pozwala określić, które obszary gospodarki są najbardziej produktywne oraz gdzie występuje największy potencjał do wzrostu. Na przykład w krajach rozwiniętych sektor usług często dominuje w strukturze PKB, podczas gdy w krajach rozwijających się większą rolę odgrywa rolnictwo.
Zastosowanie PKB jest bardzo szerokie. Obejmuje monitorowanie wzrostu gospodarczego, tworzenie polityki fiskalnej i monetarnej oraz planowanie rozwoju. Wskaźnik ten służy również jako podstawa do porównywania rozwoju poszczególnych krajów, czy do tworzenia rankingów największych gospodarek świata. Jest też ważnym narzędziem, które służy do oceny efektywności polityki gospodarczej rządu.
Wady i krytyka PKB
PKB jest powszechnie używany na całym świecie, ale nie jest wolny od wad. Nie uwzględnia bowiem takich aspektów jak nierówności dochodowe, jakość życia, czy stan środowiska naturalnego. PKB nie mierzy również działalności nieformalnej ani wartości pracy nieodpłatnej, co zniekształca obraz gospodarki w krajach o dużym udziale szarej strefy.
Krytycy podkreślają również, iż koncentracja na wzroście PKB może prowadzić do ignorowania innych ważnych wskaźników dobrobytu i rozwoju gospodarczego, takich jak poziom edukacji, opieki zdrowotnej czy zrównoważonego rozwoju. Wskaźnik ten nie uwzględnia także degradacji środowiska naturalnego, która często towarzyszy intensywnemu wzrostowi gospodarczemu.
Realny a nominalny produkt krajowy brutto
PKB można mierzyć w cenach bieżących (nominalny) lub w cenach stałych (realny). Realny PKB to wskaźnik, który uwzględnia zmiany poziomu cen, dzięki czemu jest precyzyjniejszym narzędziem do oceny faktycznego wzrostu gospodarczego. Dzięki eliminacji wpływu inflacji lub deflacji pozwala skupić się na rzeczywistych zmianach w produkcji i przydaje się do analizy długofalowych trendów i porównywania wyników gospodarczych w czasie.
Z kolei PKB nominalny opiera się na bieżących cenach rynkowych, przez co może dawać nieco zafałszowany obraz gospodarki, zwłaszcza w obliczu dynamicznych zmian cen.
Jakie PKB ma Polska w 2024 roku?
Produkt Krajowy Brutto (PKB) w ujęciu niewyrównanym sezonowo (ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego) wzrósł w III kwartale 2024 roku o 2,7% w porównaniu do analogicznego okresu w 2023 roku, kiedy to odnotowano wzrost na poziomie 0,5%. Dane te opublikował Główny Urząd Statystyczny, prezentując swoje drugie szacunki. Warto także dodać, iż w III kwartale 2024 roku sezonowo wyrównany realny PKB (w cenach stałych przy roku odniesienia 2020) uległ zmniejszeniu o 0,1% w stosunku do poprzedniego kwartału, jednak był o 1,7% wyższy niż w analogicznym okresie roku ubiegłego, jak podaje GUS.
Źródło: www.stat.gov.pl: Wstępny szacunek produktu krajowego brutto w III kwartale 2024 roku.
Prognoza PKB na 2024 i 2025 rok
Dane dotyczące PKB za trzy pierwsze kwartały 2024 roku wskazują, iż roczny wzrost gospodarczy Polski prawdopodobnie wyniesie od 2,7% do 2,9%. Tymczasem Ministerstwo Finansów w projekcie ustawy budżetowej na 2025 rok przewiduje wzrost na poziomie 3,1% w 2024 roku i 3,9% w roku kolejnym.
Również Komisja Europejska opublikowała swoje prognozy gospodarcze, z których wynika, iż PKB Polski wzrośnie o 3,0% w 2024 roku, a w 2025 roku osiągnie 3,6%. Oznacza to, iż w latach 2024-2025 Polska może być liderem wzrostu gospodarczego wśród dużych państw Unii Europejskiej.
Źródło: www.gov.pl: Jesienne prognozy gospodarcze Komisji Europejskiej.
