6 godzin temu
Fuzarioza kłosów zbóż to jedna z najgroźniejszych chorób porażających pszenicę oraz inne gatunki zbóż. Po pierwsze bezpośrednio obniża plony. Po drugie stanowi pośrednie zagrożenie — mianowicie obecność mykotoksyn pogarsza jakość ziarna i żywności. Wraz z zaostrzeniem unijnych norm dotyczących DON, walki z fuzariozą nie wolno bagatelizować.
Dowiedz się, dlaczego fuzarioza kłosów zbóż jest groźną chorobą bezpośrednio i pośrednio tej grupy roślin. jeżeli zbagatelizujesz optymalny termin jej zwalczania, straty plonu mogą wynieść choćby 100%. Cóż, iż zbierzesz pewną ilość ziarna, jak i tak nie będziesz go mógł sprzedać.
Co to jest fuzarioza kłosów zbóż?
Fuzarioza kłosów zbóż to groźna choroba końcowego stadium wzrostu tej grupy roślin, powodowana przez grzyby z rodzaju Fusarium. Konkretnie to chodzi o takie gatunki jak:
- Fusarium graminearum,
- Fusarium culmorum,
- Fusarium avenaceum,
- Fusarium poae,
- Microdochium nivale.
Do porażenia roślin tymi patogenami dochodzi w newralgicznym momencie — podczas kwitnienia kłosów.
Warunki rozwoju i zagrożenie chorobowe
Głównymi czynnikami sprzyjającymi rozwojowi patogenu i infekcjom kłosów są:
- temperatura otoczenia: 15–25°C w dzień, 5–12°C w nocy,
- wilgotność powietrza: powyżej 85% przez 24–40 godzin,
- uprawa zbóż po sobie lub po kukurydzy (uproszczony płodozmian),
- obecność resztek pożniwnych i monokultura,
- podatność odmian, nieprzyorane resztki oraz rodzaj gleby.
Jakie są objawy fuzariozy kłosów? Szkodliwość bezpośrednia
Jeśli do infekcji kłosa dojdzie, grzybnia może w ciągu 1–2 dni przerosnąć zalążnię. Następnie patogen rozwijając się w ziarnie, wywołuje charakterystyczne objawy fuzariozy kłosów. Czyli wyblaknięcie pięter w kłosie (części kłosa), z czasem całych kłosów.
Fuzarioza kłosów jęczmienia — charakterystyczne objawy blaknięcia porażonych fragmentów kłosa
fot. Katarzyna Kupczak
Na chorych organach — plewkach, osadce, podstawie kłosa i ziarniakach — pojawia się nalot o białawej barwie, Z czasem ciemnieje, stając się różowawy, łososiowy, a choćby czerwonawy. Stanowią go grzybnia z obecnymi zarodnikami.
Nalot grzybni i zarodników Fusarium spp.
fot. Katarzyna Kupczak
Ziarniaki porażone przez fuzariozę są słabo wykształcone, drobne, blade, zdeformowane. Ponadto mają niską wartość użytkową i handlową. Strata plonu wywołana chorobą może sięgać 60%. Co więcej, ziarniaki mogą być skażone mykotoksynami, co wyklucza ich dalsze wykorzystanie w przemyśle spożywczym i paszowym. W takiej sytuacji tracimy 100% plonu.
Fuzarioza kłosów zbóż — szkodliwość pośrednia
Skutkiem fuzariozy jest więc nie tylko obniżenie plonów, ale również pogorszenie jakości ziarna i obecność mykotoksyn.
Do najgroźniejszych mykotoksyn wykrywanych w żywności należy kilka będących metabolitami właśnie grzybów z rodzaju Fusarium.
Bodajże jedną z najniebezpieczniejszych jest deoksyniwalenol (DON, wymiotoksyna T-2). Jego pochodzenie wywodzi się od: Fusarium graminearum, F. culmorum. W związku z tym stwierdza się ją w ziarnach wszystkich zbóż, w tym kukurydzy. Jej działanie polega na zaburzeniu działania układu pokarmowego. Ponadto powoduje nadmierne pobudzenie lub obniżenie aktywności układu odpornościowego.
Kolejną mykotoksyną produkowaną przez Fusarium graminearum, F. culmorum jest zearalenon (ZEA). Podobnie i ta występuje w ziarnie wszystkich rodzajów zbóż porażonych tymi grzybami (np. kukurydzy, pszenicy, jęczmienia). U konsumentów skażonego ziarna i mąki z niego pochodzącej wywołuje działanie estrogenne, zaburzenia rozrodu zarówno u zwierząt, jak i ludzi.
Natomiast występujący w kukurydzy grzyb Fusarium verticillioides produkuje fumonizynę (B1, B2). Ta mykotoksyna ma działanie: hepatotoksyczne, neurotoksyczne, rakotwórcze (zwłaszcza u koni i świń).
DON — toksyna pod lupą. Nowe normy UE
Wraz z zaostrzeniem unijnych norm dotyczących DON, walka z fuzariozą staje się adekwatnie obowiązkowa, jeżeli rolnik nie chce mieć problemu ze zbyciem ziarna.
Deoksyniwalenol (DON) to jedna z najczęściej wykrywanych i najgroźniejszych mykotoksyn w zbożach. Negatywnie wpływa na zdrowie ludzi i zwierząt. Mianowicie już zaledwie 1% porażonego ziarna może zdyskwalifikować całą partię do celów konsumpcyjnych.
W związku z tym Unia Europejska zaostrzyła przepisy. Od 1 lipca 2024 r. obowiązują nowe limity maksymalne DON.
- Nieprzetworzone ziarna zbóż (z wyjątkiem kukurydzy i pszenicy durum) — dopuszczalna norma 1000 μg/kg;
- Nieprzetworzone ziarna pszenicy durum i kukurydzy — dopuszczalna norma 1500 μg/kg;
- Nieprzetworzone ziarna owsa z niejadalną łuską — dopuszczalna norma 1750 μg/kg;
- Zboża wprowadzane do obrotu dla konsumenta końcowego, kukurydza do prażenia i prażona kukurydza — dopuszczalna norma 750 μg/kg.
Te rygorystyczne normy wymagają od producentów zbóż jeszcze większej czujności. Czyli rolnicy muszą wziąć pod uwagę nie tylko ochronę plonów, ale i bezpieczeństwo konsumentów.
Jak zapobiegać i jak zwalczać fuzariozę kłosów zbóż?
Działania prewencyjne to fundament walki z chorobą. Polegają one na:
- zaprawianiu materiału siewnego,
- głębokiej orce i przyorywaniu resztek pożniwnych,
- rozszerzeniu płodozmianu — unikaniu siewu zbóż po sobie i kukurydzy,
- racjonalnym nawożeniu (NPK),
- doborze do uprawy odmian mniej podatnych,
- systematycznym monitorowaniu warunków pogodowych w fazie kwitnienia zbóż.
W przypadku wysokiego ryzyka zajścia infekcji — wilgotnej pogody i temperatur w okolicach 20°C — konieczne jest zastosowanie fungicydów zarejestrowanych do zwalczania fuzariozy kłosów. Pamiętajmy, zabieg należy wykonać niezwłocznie po zaistnieniu krytycznych warunków. jeżeli bowiem do infekcji kłosa dojdzie i grzybnia przerośnie zalążnię, choćby fungicydy o działaniu układowym mogą stać się mniej skutecznymi lub wcale nie zadziałają. Stąd tak duże znaczenie ma profilaktyka i zabiegi wykonywane na czas.
Fuzarioza kłosów zbóż — zwalczanie konieczne w UE
W obliczu zaostrzonych norm i rosnącej presji chorób grzybowych fuzarioza kłosów zbóż staje się jednym z największych wyzwań dla producentów zbóż w Polsce i całej UE. Niebagatelne znaczenie mają wczesna profilaktyka, higiena pola i adekwatnie dobrane fungicydy użyte w optymalnym terminie. Każda zaniedbana infekcja to nie tylko straty gospodarcze, ale także realne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.
