Kolejowy renesans Uzbekistanu. 250 km/h na Jedwabnym Szlaku: jak to zrobili?

Uzbekistan, kraj położony w sercu Azji Środkowej, łączy bogatą historię Jedwabnego Szlaku z nowoczesnymi ambicjami. Ten podwójnie śródlądowy kraj dynamicznie rozwija infrastrukturę kolejową, stając się kluczowym węzłem logistycznym regionu. Szybka kolej Afrosiyob, z prędkościami sięgającymi 250 km/h, to symbol transformacji Uzbekistanu – od historycznych miast po ambitne plany łączące Wschód z Zachodem. Jakie wyzwania i szanse niesie ta kolejowa rewolucja?

O czym jest ten tekst?

• Uzbekistan jako centrum logistyczne i kolejowe: jakie znaczenie ma kolej dla gospodarki i przyszłości Uzbekistanu?
• Nowoczesna infrastruktura i kooperacja międzynarodowa: z kim Uzbekistan transformuje swoją kolej?
• Szanse i wyzwania dla polskiego biznesu: czy Polska może stać się partnerem w modernizacji tego kraju?

Uzbekistan: Gdzie leży, liczba ludności i znaczenie dla logistyki

Uzbekistan to kraj położony w Azji Środkowej, graniczący z Afganistanem, Kazachstanem, Turkmenistanem, Tadżykistanem i Kirgistanem. Uzbekistan zajmuje powierzchnię 447 400 km², co czyni go jednym z największych państw w regionie. Stolicą Uzbekistanu jest Taszkent, największe miasto kraju z populacją ponad 2,5 miliona mieszkańców. Kolejne co do wielkości miasto, Samarkanda, liczy około 540 tys. mieszkańców. Istotnymi miastami Uzbekistanu są także położone w Kotlinie Fergańskiej Namangan i Andiżan. Wszystkie te miasta tworzą sieć osadniczą, która ma linearny charakter. Uzbekistan jest krajem podwójnie śródlądowym, co oznacza, iż żaden z jego sąsiadów nie ma dostępu do morza.

W dawnych czasach statki można było spotkać w Uzbekistanie na Morzu Aralskim. Dziś jednak po katastrofie ekologicznej i one spoczywają na piasku. Uzbekistan, ze względu na swoje położenie w sercu Azji i kontynentalny klimat, w którym upały i susze latem są niezwykle dotkliwe, jest krajem szczególnie narażonym na ryzyka związane ze zmianami klimatu. Napięcia między państwami Azji Środkowej, takimi jak Uzbekistan, Tadżykistan i Kirgistan, wynikają z rywalizacji o dostęp do ograniczonych zasobów wodnych rzek Amu-darii i Syr-darii, kluczowych dla rolnictwa i energetyki regionu. Tadżykistan i Kirgistan, posiadające górskie zbiorniki i tamy, często są oskarżane o ograniczanie przepływu wody w dolnym biegu rzek, co utrudnia nawadnianie terenów w Uzbekistanie i Kazachstanie. Brak wspólnych porozumień wodnych oraz różnice interesów między państwami przyczyniają się do eskalacji konfliktów, co grozi destabilizacją regionu i wzmaga obawy o przyszłe „wojny wodne”. Ograniczenie emisji z transportu ma tu więc szczególny wymiar, bowiem to właśnie tu najmocniej odczuwalne są konsekwencje nieograniczonego spalania paliw kopalnych m.in. w transporcie drogowym, morskim i lotniczym.

Czytaj więcej: Uzbekistan otwiera się na Azję dzięki zaskakującej współpracy

Kolej: źródło bogactwa przyszłości?

Brak dostępu do morza i tysiące kilometrów, które należy pokonać do najbliższych ośrodków bogactwa w Europie i Azji sprawiają, iż Uzbekistan nie miał zbyt wielu wyborów w swojej polityce transportowej: musiał postawić na kolej. To właśnie ta naturalna konieczność rozwoju kolei w obliczu braku innych alternatyw sprawia, iż jest to najbiedniejszy kraj na świecie, w którym pociągi poruszają się z prędkością 250 km/h.

Opowieść o kolejach Uzbekistanu to także historia nieoczywistych rozwiązań, które doprowadziły do budowy sieci kolejowej dużych prędkości w oparciu o konwencjonalny korytarz. Choć w planach jest budowa infrastruktury KDP całkowicie od podstaw, pociągi poruszają się tam z prędkością 250 km/h na klasycznej linii kolejowej. Konieczne były więc dostosowania, np. w postaci wzmocnionych zapór na przejazdach kolejowych i fizycznej ochrony przejazdów w czasie przejazdu pociągu. Wszystko to sprawia, iż jest to najbardziej nietypowa sieć KDP na świecie.

Łączenie miast Jedwabnego Szlaku

W Uzbekistanie pod marką Afrosiyob funkcjonuje szybka kolej, która znacząco poprawia mobilność między miastami, wspierając rozwój gospodarczy, turystykę i handel. Trasa o długości 600 kilometrów, łącząca Taszkent i Bucharę, przebiega przez sześć miast: Taszkent, Syrdarię, Dżyzak, Samarkandę, Nawoi i Bucharę. Podróż, która wcześniej wymagała ponad 7 godzin, teraz trwa zaledwie 3 godziny i 20 minut. Inwestycje w infrastrukturę kolejową, jak te związane z pociągami dużych prędkości, są krokiem w stronę dalszej modernizacji Uzbekistanu i umocnienia jego pozycji jako ważnego centrum logistycznego w regionie. Uzbekistan może być jednym z niewielu wyraźnych beneficjentów wojny Rosja — Ukraina, ze względu na fakt, iż rozwojowi tego kraju w oparciu o znaczenie kolei sprzyja niestabilność korytarzy logistycznych przez Rosję i Białoruś.

Ten ambitny projekt rozpoczął się 11 marca 2011 roku, a jego koszt wyniósł ok. 70 milionów dolarów. Pierwsza faza skupiła się na połączeniu Taszkentu z Samarkandą, a w sierpniu 2016 roku sieć została rozszerzona do Buchary. Sieć wykorzystuje rosyjski rozstaw torów (1520 mm), co pozwala na integrację z regionalną infrastrukturą, jednocześnie wprowadzając zaawansowane systemy sygnalizacji i tory przystosowane do prędkości do 250 km/h. Mimo pewnych opóźnień podczas budowy działalność komercyjna rozpoczęła się w październiku 2011 roku, co stanowiło istotny krok w modernizacji transportu w Uzbekistanie.

(Nie)dostępny komfort na torach

Flota Afrosiyobu obejmuje pociągi Talgo 250 produkowane w Hiszpanii, które wyróżniają się nowoczesnym w skali państw byłego ZSRR designem i wyjątkowymi w tej części świata udogodnieniami dla pasażerów. Każdy zestaw składa się z dwóch wagonów napędowych, ośmiu wagonów pasażerskich z miejscami dla 257 pasażerów oraz wagonu restauracyjnego. W 2017 roku flotę uzupełniono o dwa dodatkowe pociągi Talgo 250, zwiększając przepustowość usług. Wciąż jednak popyt na te pociągi znacząco przewyższa podaż.

Pasażerowie mają do wyboru trzy klasy: ekonomiczną, biznesową i VIP. choćby klasa ekonomiczna oferuje doświadczenie premium, porównywalne z pierwszą klasą w wielu krajach zachodnich. Podróżni korzystają z przestronnych, rozkładanych foteli z portami USB, gniazdkami elektrycznymi oraz bezpłatnym poczęstunkiem, w tym wypiekami i koktajlami owocowymi. Przy cenach biletów wynoszących około 15 funtów połączenie przystępności cenowej i luksusu wyznacza nowy standard w podróżach kolejowych.

Podróżując Afrosiyobem, pasażerowie mogą cieszyć się nie tylko komfortem, ale także wrażeniami krajobrazowymi. Błyszczący biały pociąg z niebiesko-zielonymi paskami wita podróżnych na stacjach w Taszkencie, Samarkandzie i Bucharze. Podczas podróży pasażerowie mogą podziwiać malownicze widoki – od zielonych dolin po historyczne budowle rozmieszczone wzdłuż trasy. Dodatkową atrakcją jest serwis pokładowy – od oferowanych przekąsek po bezpłatny poczęstunek w postaci croissanta, muffina i gorącego napoju. Takie szczegóły podkreślają wyjątkowy charakter podróży Afrosiyobem, który łączy wygodę z lokalnym urokiem.

Nowe inwestycje i partnerstwa

W 2024 roku Uzbekistan zrobił kolejny krok w modernizacji swojej sieci kolejowej dzięki umowie z południowokoreańską firmą Hyundai Rotem. Kontrakt o wartości 195,7 miliona dolarów przewiduje dostawę sześciu nowych pociągów dużych prędkości oraz ich przyszłą konserwację. Projekt będzie finansowany z pożyczki Koreańskiego Funduszu Rozwoju Ekonomicznego (KEDCF) w wysokości 185 milionów euro. Warunki kredytu obejmują okres spłaty wynoszący 35 lat, z 10-letnim okresem karencji i bardzo niskim oprocentowaniem wynoszącym zaledwie 0,1% rocznie.

Nowe pociągi zostaną nazwane „Jalaladdin Manguberdi” na cześć bohatera narodowego Uzbekistanu, co podkreśla kulturowe znaczenie projektu i szacunek dla historii narodowej. Będą kursować na trasie Taszkent – Urgencz – Chiwa, łącząc stolicę z ważnymi ośrodkami turystycznymi i gospodarczymi kraju. Każdy pociąg będzie składał się z siedmiu wagonów i pomieści 351 pasażerów. Maksymalna prędkość wynosząca 250 km/h pozwoli znacząco skrócić czas podróży między miastami.

Kontrakt w Uzbekistanie na konwencjonalne EZT (30 sztuk składów typu Škoda 7Ev, wartość 320 milionów euro) zdobyła niedawno także czeska Škoda, która ma już doświadczenie w produkcji składów na wschodnie rynki. Składy dla Uzbekistanu produkowane są w Ostrawie, jednak końcowy montaż pojazdów będzie prowadzony na obszarze Uzbekistanu. Finansowanie projektu było możliwe dzięki zaangażowaniu czeskich banków oraz państwowej agencji eksportowej, a podpisaniu kontraktu uczestniczył premier Uzbekistanu, minister transportu oraz minister transportu Czech.

Perspektywy na przyszłość

Sieć Afrosiyobu nie kończy się na Bucharze. Plany rozszerzenia linii do Chiwy przez Urgencz obiecują połączenie jeszcze większej liczby historycznych miast, skrócenie czasów podróży oraz wzmocnienie pozycji Uzbekistanu jako centrum turystyki na Szlaku Jedwabnym. Po zakończeniu projektu podróż z Taszkentu do Chiwy zajmie zaledwie siedem godzin, co przyczyni się do większej spójności regionalnej i rozwoju gospodarczego.

W planach jest także nowa inwestycja, która zupełnie zmieni krajobraz kolejowy tej części świata: nowa linia kolejowa łącząca Chiny, Uzbekistan i Kirgistan będzie stanowić punkt zwrotny w dynamice regionalnej Azji Centralnej, szczególnie w kontekście rosnącego wpływu Chin i ich więzi gospodarczych w tym regionie. Projekt, który był opracowywany przez prawie trzy dekady, połączy Kaszgar w Chinach z przełączą Torugart a następnie przez Kirgistan do Dżalalabadu, docierając do Uzbekistanu. Całkowity koszt odcinka kirgiskiego wynosi 4,7 miliarda dolarów, z czego połowa jest finansowana przez Chiny. Linia kolejowa ma pomieścić 15 milionów ton rocznie, ułatwiając handel między Azją Centralną a Chinami, a potencjalnie także z Europą. Sprawia to, iż Uzbekistan stanie się realną alternatywą wobec tras przez Kazachstan.

Czy Polska może na tym zarobić?

Polskie firmy budowlane oraz producenci taboru, tacy jak Pesa i Newag, (a potencjalnie także obecne już na uzbeckim rynku Talgo) mają znaczący potencjał do zaangażowania się w rozwijający się rynek kolejowy Uzbekistanu. Rozwój infrastruktury kolejowej w tym kraju, w tym budowa nowych tras oraz modernizacja istniejącej sieci, stwarza wiele możliwości dla polskich przedsiębiorstw. jeżeli możliwe było wejście na uzbecki rynek przez podmioty z Hiszpanii czy Czech, jest to także szansa dla polskiego państwa i biznesu.

Dzięki swojej doświadczeniu w produkcji i innowacjom, polskie firmy mogą również pełnić rolę kluczowych wykonawców w projektach budowlanych i modernizacyjnych, oferując kompleksowe rozwiązania, od projektowania po realizację, w zakresie infrastruktury kolejowej. Ponadto, kompetencje w zakresie projektowania i produkcji taboru mogą wspierać potencjalny rozwój lokalnego przemysłu kolejowego w Uzbekistanie, zarówno poprzez eksport gotowych produktów, jak i przez transfer technologii i know-how. Taka kooperacja może przynieść korzyści obu stronom, wspierając wzrost gospodarczy i modernizację sektora kolejowego w Uzbekistanie.

Kluczową barierą jest system polityczny Uzbekistanu oparty na autorytarnym reżimie, który charakteryzuje się silną centralizacją władzy i ograniczoną swobodą działalności gospodarczej. Choć kraj w ostatnich latach otworzył się i zliberalizował, decyzje są często uzależnione od politycznych zależności i nieprzejrzystych mechanizmów zarządzania, co stwarza ryzyko korupcji, nieprzewidywalnych zmian regulacji oraz braku stabilności dla inwestycji zagranicznych. Polscy przedsiębiorcy muszą być świadomi tych ryzyk i dostosować swoje strategie do lokalnych realiów. W praktyce jednak tego rodzaju kontrakty zdobywa się siłą całego państwa.

Wejście na tego rodzaju rynki przez polskie firmy wymaga jednak wsparcia polskiej dyplomacji czy instytucji wspierających eksport. W kontekście autorytarnego systemu władzy w Uzbekistanie, gdzie decyzje gospodarcze są silnie scentralizowane, wspólne projekty napotykają dodatkowe wyzwania. Polscy przedsiębiorcy muszą działać przemyślanie, dostosowując strategie do lokalnych uwarunkowań, oraz korzystać z pośrednictwa uzbeckich instytucji, które pomagają pokonywać bariery administracyjne i budować zaufanie. Wsparcie Ministerstwa Spraw Zagranicznych zapewniłoby kanał komunikacji z rządem oraz doradztwo i zabezpieczenie przed ryzykami związanymi z inwestycjami w Uzbekistanie.

Czytaj więcej: LOT zainaugurowały nową trasę. W ofercie loty do Uzbekistanu

Podsumowanie

Sieć kolei dużych prędkości w Uzbekistanie stanowi odzwierciedlenie aspiracji kraju do modernizacji i integracji regionalnej. Dzięki połączeniu zaawansowanej technologii, przystępności cenowej i komfortu Afrosiyob stał się modelem efektywnego i zrównoważonego transportu. Wraz z otwieraniem nowych tras i wprowadzaniem dodatkowych pociągów sieć jest gotowa do dalszej transformacji podróży i wzmocnienia reputacji Uzbekistanu jako światowej klasy destynacji turystycznej.