Najgroźniejsze choroby ziemniaka. Zaraza i alternarioza w okresie 2025

1 dzień temu

Zainteresowanie uprawą ziemniaków nieustannie rośnie, jednak występujących zagrożeń, takich jak choroby ziemniaka – począwszy od posadzenia aż do zbiorów – nie brakuje. Do znacznej obniżki plonu bulw oraz ich jakości może przyczynić się zaraza i alternarioza ziemniaka.

Zaraza ziemniaka

Przy sprzyjających dla rozwoju chorób warunkach pogodowych największe szkody, w okresie intensywnego wzrostu roślin ziemniaków, powoduje Phytophthora infestans – sprawca zarazy ziemniaka. W ostatnich latach obserwuje się zwiększenie jego agresywności w stosunku do niektórych odmian oraz bardzo wczesny atak – koniec maja/początek czerwca. Pierwszym infekcjom patogena sprzyja wysoka wilgotność powietrza i temperatura 12-15 stopni Celsjusza, a intensywny rozwój choroby przebiega w temperaturze powyżej 18 st. P. infestans poraża liście, łodygi i bulwy. Objawy zarazy na łodygach, wierzchołkach roślin, ogonkach liściowych występują w postaci brunatnych plam. Przy dużej wilgotności powietrza może pojawiać się również biały nalot zarodników P. infestans. Przy dużej presji patogena łodygi w miejscu występowania plam łamią się, tracąc olbrzymią powierzchnię asymilacyjną.

Objawy na liściach, w zależności od przebiegu pogody, można zaobserwować po 5-10 dniach od porażenia w różnych miejscach, ale najczęściej na brzegach liści w postaci nieregularnych jasno- lub ciemnozielonych plam, stopniowo brunatniejących i powiększających się. Dokoła tych plam tworzy się jasnozielona obwódka, a na spodniej stronie liścia – przy dużej wilgotności powietrza – na pograniczu zdrowej i porażonej części, występuje biały nalot zarodników P. infestans. Poprawa pogody na słoneczną hamuje rozwój choroby ziemniaka, natomiast ponowne opady powodują dalszy jej rozwój. W czasie deszczu zarodniki spłukiwane są z roślin i trafiają do gleby, porażając także bulwy. Na porażonej ich powierzchni występują sine, ołowiano-brązowe plamy, które przy silnym porażeniu zagłębiają się, a miąższ w miejscu ich występowania staje się rdzawobrunatny i twardy.

Skala strat powodowanych przez choroby ziemniaka uzależniona jest od terminu wystąpienia choroby i stopnia porażenia roślin. W latach sprzyjających rozwojowi choroby może ona zniszczyć do 70% plonu, a przy wczesnym wystąpieniu – koniec maja/początek czerwca jak to miało miejsce w wielu rejonach Polski w 2024 r. – nawet 100%.

Alternarioza ziemniaka

Alternarioza ziemniaka powodowana przez grzyby z rodzaju Alternaria, głównie przez Alternaria solani, występuje zwykle w lipcu, sierpniu i wrześniu. Sprzyja jej ciepła i umiarkowanie wilgotna pogoda, czyli okresy suszy występujące przemiennie z niewielkimi opadami deszczu i długo utrzymującymi się rosami. Objawem tej choroby ziemniaka, głównie na starszych liściach, są brunatno-czarne współśrodkowo strefowane suche plamy o różnej wielkości. Na styku tkanki żywej i zainfekowanej tych liści może występować dookoła plam żółta obwódka. Przy sprzyjających rozwojowi choroby ziemniaka warunkach plamy mogą się powiększać i łączyć, powodując całkowite obumarcie blaszki liściowej. Na roślinach osłabionych w wyniku braku składników pokarmowych, zawirusowanych lub z rizoktoniozą objawy chorobowe ujawniają się o kilka dni wcześniej niż na roślinach pełnych wigoru.

Na powierzchni bulw ziemniaków z objawami alternariozy występują brunatne, owalne lub nieregularne wgłębne, wklęsłe plamy, a miąższ porażonej części bulwy jest bardzo twardy i brunatny. Straty plonów bulw w sprzyjających latach dla rozwoju tej choroby ziemniaka mogą sięgać choćby do 70%. Alternarioza ziemniaka nie niszczy roślin w tak szybkim tempie jak zaraza, ale może je męczyć przez dłuższy czas, prowadząc do szybszego zakończenia wegetacji, a przez to zmniejszenia plonu i przede wszystkim pogorszenia jakości bulw, które mogą być niezdatne do przetwórstwa lub konsumpcji.

Zapobiec infekcjom

Aby sukcesywnie zwalaczać choroby ziemniaka należy stosować zdrowe, najlepiej kwalifikowane sadzeniaki odmian o możliwie jak najwyższej genetycznej odporności. W celu przyspieszenia wschodów, szczególnie odmian wczesnych o niskiej odporności na te choroby, można zastosować pobudzanie i podkiełkowywanie bulw. Ważne jest także niszczenie źródeł pierwotnej infekcji, czyli chorych bulw odrzucanych podczas sortowania lub roślin wyrośniętych z bulw pozostawionych w glebie przez okres zimy.

Odchwaszczanie ziemniaków. W poszukiwaniu alternatyw dla metrybuzyny [SPRAWDŹ!]

Strategia ochrony fungicydowej

Dla skutecznej ochrony roślin przed alternariozą i zarazą ziemniaka – po uwzględnieniu w pierwszej kolejności wszystkich zaleceń agrotechnicznych – zalecana jest następnie ochrona chemiczna. W tym celu można stosować fungicydy kontaktowe (powierzchniowe), wgłębne (translaminarne) i układowe (systemiczne). Preparaty o działaniu systemicznym wnikają do rośliny i przemieszczają się w niej akropetalnie, czyli od dołu ku górze, zabezpieczając przed infekcją nowo przyrastające jej części oraz niszcząc patogena, którego rozwój w roślinie już się rozpoczął. Wykorzystanie tych preparatów w okresie wegetacyjnym powinno ograniczyć się do 2-3 zabiegów, głównie profilaktycznych. Nie powinno się stosować tych produktów na zarodnikującą zarazę ziemniaka ze względu na szybszą możliwość uodpornienia się na nie Phytophthory infestans.

Dlatego fungicydy systemiczne powinny być stosowane głównie na pierwsze zabiegi w programie ochrony ziemniaków w celu czyszczenia plantacji ziemniaków z zarazy, która może być w posadzonych bulwach. Do ochrony plantacji będących w pełni wegetacji nadają się preparaty wgłębne, które wnikają do rośliny na kilka warstw komórek lub nawet, przy mocnych substancjach, mogą przejść przez cały liść na dolną jego stronę. Podobnie jak środki systemiczne niszczą patogena, który wcześniej wniknął do rośliny.

W późniejszych fazach rozwoju roślin ochrona przed chorobami ziemniaka wymaga szybkiej reakcji i doboru odpowiednich fungicydów. Do ochrony już w pełni rozwiniętych roślin można stosować środki kontaktowe, których skuteczność ochrony przed infekcją, przy dokładnym pokryciu liści preparatem, wynosi ok. 5-7 dni. Fungicydy te nie mają możliwości niszczenia patogena po jego wniknięciu do rośliny ani nie przemieszczają się w roślinie.Fungicydy zawierające w swoim składzie tylko cymoksanil lub tylko chlorowodorek propamokarbu lub obie te substancje razem nie powinny być stosowane solo w programie ochrony ziemniaków, a wyłącznie jako wsparcie podstawowych fungicydów ochronnych, ponieważ są to głównie substancje interwencyjne, a nie ochronne!

Pierwszy oprysk przeciwko alternariozie wykonujemy w momencie wystąpienia pierwszych objawów na roślinach lub zwykle od 3. lub 4. zabiegu razem z produktami przeciwko zarazie ziemniaka. Skutecznymi substancjami przeciwko alternariozie są triazole (difenokonazol i mefentriflukonazol), fungicydy z grupy SDHI (fluopyram) oraz strobiluryny (azoksystrobina i piraklostrobina).Terminy pierwszego i następnych zabiegów fungicydowych przeciwko zarazie należy wyznaczać w oparciu o przebieg pogody oraz szczegółowy monitoring plantacji ziemniaków w regionie. Najczęściej pierwszy zabieg wykonuje się w momencie zwarcia roślin w rzędach lub gdy na ziemniakach odmian wczesnych wystąpiły pierwsze objawy choroby ziemniaka. Częstotliwość zabiegów przy silnym zagrożeniu rozwoju choroby powinna następować co 7 dni preparatami kontaktowymi lub co 10 dni preparatami wgłębnymi lub systemicznymi.

Przy mniejszym zagrożeniu infekcją zabiegi opryskiwania roślin można wydłużyć do 14 dni. Pomocne w podjęciu decyzji o rozpoczęciu ochrony przed zarazą ziemniaka mogą być systemy wspomagające, które wyznaczają w oparciu o dane ze stacji meteorologicznej datę pierwszego i kolejnych zabiegów. Do ochrony plantacji ziemniaków przed alternariozą i zarazą ziemniaka dostępnych jest na polskim rynku wiele preparatów, ale już kilka substancji aktywnych o różnym mechanizmie działania. Dopuszczone do stosowania przykładowe fungicydy przedstawiono w tab. 1 i 2.