Nawożenie potasem warzyw: najczęstsze błędy i dobre praktyki

Nawożenie warzyw potasem stanowi istotny element prawidłowo prowadzonej produkcji roślinnej. Pierwiastek ten warunkuje w roślinie gospodarkę wodną oraz reguluje gospodarkę azotową. Niedobór tego składnika wpływa na wzrost wrażliwości roślin na warunki stresowe, takie jak susza czy przymrozki.

Poza odpowiednim zaopatrzeniem roślin w potas istotną rolę odgrywa jego dostępność dla roślin oraz stopień wykorzystania, ponieważ z całkowitej ilości składnika pokarmowego zastosowanego w nawozach, tylko część zostaje pobrana przez rośliny. Wynika to z faktu, iż potas podlega w glebie wielu przemianom wpływającym w zasadniczy sposób na możliwość jego pobrania przez rośliny.

Ważnym elementem poprawy efektywności nawożenia mineralnego potasem jest ocena zasobności gleby w przyswajalne formy tego składnika pokarmowego. Aplikacja potasu bez wcześniejszej oceny zasobności gleby jest mało efektywna i często prowadzi do ograniczenia wykorzystania potencjału plonotwórczego roślin oraz może stanowić realne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Szacuje się, iż bardzo niską i niską zasobność w potas przyswajalny stwierdza się na prawie 35% użytków rolnych.

Rola potasu w fizjologii roślin

Potas jest podstawową substancją pokarmową warzyw warunkującą ich prawidłowy wzrost i rozwój. Łącznie z azotem i fosforem stanowi niezbędne w nawożeniu tzw. „trio chemiczne”. Pierwiastek ten jest pobierany w największych ilościach przez rośliny, a jego maksymalne wykorzystanie przypada na fazę wzrostu wegetatywnego. Optymalne zaopatrzenie roślin w potas ma korzystny wpływ na ich plonowanie i parametry jakościowe.

Potas poprawia tolerancję roślin na suszę oraz zwiększa ich odporność na niskie temperatury i wymarzanie, co jest ściśle związane z gospodarką azotową i węglowodanową w roślinie. Pierwiastek ten nie tylko poprawia odporność roślin na warunki stresowe, ale także ataki patogenów, między innymi dzięki wytwarzaniu grubych błon komórkowych. Również oddziaływanie na syntezę ścian komórkowych zmniejsza podatność warzyw na uszkodzenia mechaniczne.

Ważną rolą potasu jest udział w regulacji gospodarki wodnej, przez wpływ na turgor komórek i wiązek przewodzących oraz udział w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych. Potas stymuluje również proces fotosyntezy i transportu asymilatów. Pierwiastek ten zwiększa efektywność nawożenia azotowego, warunkuje przemiany azotu i bierze udział w syntezie białek oraz wpływa na utrzymanie równowagi jonowej. Przy niedoborze potasu następuje nagromadzenie w roślinach prostych związków azotu, w tym między innymi toksycznych amin, jak np. putrescyna.

Fot. 1. Dobre odżywienie roślin potasem reguluje ich gospodarkę wodną i zwiększa tolerancję na suszę

Znaczenie potasu dla jakości plonu

Potas korzystnie wpływa na plonowanie warzyw oraz zwiększa ich wartość odżywczą i technologiczną. Poza tym minimalizuje straty masy w trakcie przechowywania, jak również obniża podatność warzyw na gnicie. Korzystnie wpływa na parametry jakościowe warzyw, w tym między innymi na zawartość białek, skrobi i tłuszczu. Poprawia smak i zapach warzyw, poprzez regulację zawartości w nich cukrów.

Optymalne zaopatrzenie roślin w potas ogranicza produkcję melanin, co przeciwdziała ciemnieniu bulw ziemniaka. Poza tym wpływa na ograniczenie intensywności procesów starzenia się produktów roślinnych poprzez zwiększenie w nich zawartości witaminy C.

Przy niedoborze potasu może dochodzić do obniżenia produkcji białek – i to niezależnie od stopnia zaopatrzenia roślin w azot – oraz do zwiększenia akumulacji cukrów rozpuszczalnych, a tym samym do redukcji zawartości skrobi. Zwiększenie koncentracji cukrów prostych w roślinach skutkuje zmniejszeniem ich odporności na niskie temperatury. Potas wpływa na wzrost zawartości skrobi w bulwach ziemniaka, a także zwiększenie koncentracji witamin B1 i C oraz karotenu (prowitaminy A) w warzywach.

Jak wybrać nawóz potasowy

• Formy nawozów potasowych a wrażliwość warzyw na chlor

Przy wyborze nawozu potasowego należy uwzględnić zarówno formę nawozu, jak i zawartość potasu w nawozie. W przypadku aplikacji nawozów potasowych w formie chlorkowej w uprawie warzyw powinno się zachować szczególną ostrożność, ze względu na wrażliwość wielu gatunków na chlor.

Jesienne zastosowanie form chlorkowych potasu umożliwia dokładne wymieszanie nawozu z glebą oraz wymycie szkodliwego dla tej grupy roślin chloru w głąb profilu glebowego. W przypadku konieczności zastosowania nawozów chlorkowych w okresie wiosennym należy je wnieść na minimum 2 tygodnie przed siewem względnie sadzeniem roślin, aby zapobiec negatywnemu oddziaływaniu chloru.

Przy aplikacji wysokich dawek potasu, które przekraczają 150 kg K₂O/ha, zaleca się podział dawki na dwie części, z których pierwszą wnosi się w okresie jesiennym, a drugą wiosną przed siewem.

• Nawozy siarczanowe i ryzyko akumulacji azotanów

W uprawie warzyw dobre rezultaty nawozowe uzyskuje się stosując nawozy potasowe siarczanowe, stanowiące źródło nie tylko potasu, ale również siarki, która jest pierwiastkiem pożądanym w uprawie warzyw. Przy aplikacji tej grupy nawozów należy pamiętać, iż mogą one prowadzić do nagromadzenia nadmiernych ilości azotanów.

Duże ilości azotanów akumulują między innymi warzywa liściowe, korzeniowe i kapustne. W przypadku gdy warzywa źle reagują na podwyższone stężenie chlorku w glebie i mają skłonność do gromadzenia nadmiernych ilości azotanów, wskazana jest aplikacja wysokoprocentowej soli potasowej na kilka tygodni przed siewem.

Jakie jest wykorzystanie potasu przez rośliny?

Wykorzystanie potasu z nawozów mineralnych w roku ich zastosowania jest trudne do oszacowania, ponieważ ten pierwiastek w glebie tworzy związki, które odznaczają się małą mobilnością. Szacuje się, iż w przypadku gleb ubogich w potas, zwłaszcza piaszczystych i organicznych, wykorzystanie tego składnika nawozowego w ciągu roku mieści się w granicach od 50 do 60%. Natomiast w cyklu kilkuletnim waha się w przedziale od 75 do 90%.

Fot. 2. W uprawie ziemniaków nawożenie potasem wpływa istotnie na wielkość i jakość plonu

Efektywność wykorzystania potasu przez rośliny, szczególnie w początkowym okresie ich wzrostu, zależy między innymi od odżywienia roślin azotem. Interakcja pomiędzy azotem i potasem związana jest z przyrostem plonu w efekcie nawożenia azotowego, przy jednoczesnym większym pobraniu potasu przez rośliny. Z kolei niedobór potasu wiąże się z ograniczeniem pobierania przez warzywa azotu, który stanowi najbardziej plonotwórczy składnik nawozowy.

Czynniki wpływające na efektywność wykorzystania potasu

Pomimo odpowiednio dobranych dawek nawozów potasowych, zarówno pod kątem potrzeb pokarmowych warzyw, jak i zasobności gleby, zastosowany składnik nawozowy nie zawsze jest w pełni wykorzystany przez rośliny, ponieważ jego pobranie w dużym stopniu zależy od czynników środowiskowych. Ma to szczególne znaczenie w okresie wczesnowiosennym, kiedy to panujące często niekorzystne warunki atmosferyczne ograniczają, a niekiedy wręcz uniemożliwiają pobranie składników pokarmowych ze środowiska glebowego.

Do czynników ograniczających efektywność nawożenia potasem należą zarówno czynniki naturalne, jak i związane z działalnością człowieka. W obrębie czynników naturalnych istotny wpływ na jego pobieranie odgrywa nierównomierny rozkład opadów w okresie wegetacyjnym, niska retencja gleby do zatrzymywania wody oraz temperatura gleby. Z kolei wśród czynników agrotechnicznych duże znaczenie na efektywność nawożenia mineralnego mają: odczyn gleby, gatunki uprawnych warzyw, nawożenie mineralne i organiczne, zasoby próchnicy glebowej oraz zabiegi ochrony roślin.

Zabiegiem agrotechnicznym w istotny sposób zwiększającym wykorzystanie potasu przez rośliny jest wapnowanie gleb. Uregulowany odczyn gleb zapewnia optymalne warunki dla prawidłowego przebiegu wielu procesów zachodzących w glebie, które w znacznym stopniu decydują o szybkości uwalniania potasu.

dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zdjęcia: A. Czerwińska-Nowak

Artykuł pochodzi z czasopisma Warzywa 12/2025