Rolnictwo w UE: Co się zmieniło przez ostatni rok?

Mijający rok był czasem wielkich zmian, jeżeli chodzi o Wspólną Politykę Rolną. Komisja Europejska odpowiada na protesty rolników i wprowadza konkretne kroki, które w założeniu mają ułatwić im życie. Co zmieniło się w unijnym rolnictwie przez ostatnie dwanaście miesięcy.

W orędziu o stanie Unii Europejskiej w 2023 r. przewodnicząca Komisja Europejskiej Ursula von der Leyen ogłosiła dialog strategiczny o przyszłości rolnictwa, który rozpoczął się w styczniu ub.r. zgromadził 29 głównych zainteresowanych stron z europejskiego sektora rolno-spożywczego, społeczeństwa obywatelskiego, społeczności wiejskich i środowisk akademickich

„Wszystkim nam zależy na dobrze prosperującym sektorze spożywczo-rolnym na całym kontynencie, systemu w którym uznaje się rolę naszych rolników, obywateli i znaczenie cennego dziedzictwa przyrodniczego”, mówiła.

4 września ub.r. przewodniczący grupy, prof. Peter Strohschneider, przekazał von der Leyen sprawozdanie końcowe „Wspólna perspektywa rolnictwa i żywności w Europie”, które – jak wskazuje KE – zawiera ocenę wyzwań i możliwości, a także szereg zaleceń.

Na podstawie wniosków z tego dialogu Komisja podjęła szereg kroków na rzecz uproszczenia biurokracji dla rolników i zmniejszenia obciążeń wynikających m.in. z wymagań środowiskowych. Deklarowanym celem jest wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym i skuteczniejsze przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom handlowym.

Co konkretnie się zmieniło?

Grudzień 2024: Europejska Rada ds. Rolnictwa i Żywności

W grudniu ubiegłego roku Komisja Europejska powołała Europejską Radę ds. Rolnictwa i Żywności (EBAF). Jest to organ doradczy w kwestiach związanych z przyszłością sektora rolnictwa i żywności w Unii Europejskiej. Na jej czele stanął komisarz UE ds. rolnictwa Christophe Hansen.

Nowy organ doradza Komisji Europejskiej w sprawach przyszłości rolnictwa i żywności, wspiera dialog między interesariuszami oraz wydaje opinie na temat inicjatyw politycznych, w tym na wniosek Komisji.

Członkowie EBAF to organizacje reprezentujące społeczność rolniczą, inne podmioty łańcucha dostaw żywności oraz członkowie społeczeństwa obywatelskiego. Ich lista znajduje się w rejestrze grup ekspertów KE: znajdują się wśród nich m.in. Europejski Komitet Regionów, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, ale też Greenpeace czy stowarzyszenie europejskich rolników Copa.

„Utworzenie platformy takiej jak EBAF mogłoby przyczynić się do tego, by proces podejmowania decyzji w zakresie polityki rolnej był bardziej inkluzywny i przejrzysty”, stwierdził Institute European Environmental Policy (IEEP).

Z kolei według organizacji Copa i Cogeca nowy organ może stać się forum wysokiego szczebla służącego ciągłej i głębszej wymianie pomiędzy kluczowymi podmiotami na poziomie europejskim.

Rolnictwo w UE: Co się zmieniło przez ostatni rok?

Dotychczas w Brukseli odbyły się cztery posiedzenia EBAF – ostatnie w dniach 29–30 września.

Luty 2025: Wizja KE dla rolnictwa

Opierając się na wnioskach z dialogu strategicznego, w lutym Komisja Europejska przedstawiła wizję przyszłości rolnictwa i produkcji żywności w UE. Jej celem jest „stworzenie sprawiedliwego i konkurencyjnego systemu żywnościowego, który zapewni wszystkim przystępną cenowo i zrównoważoną żywność”, twierdziła KE.

Komisja deklarowała, iż nowa wizja i środki wprowadzone w ramach jej realizacji mają pomoc rolnikom w radzeniu sobie z takimi wyzwaniami jak rosnące koszty, zmiana klimatu i zakłócenia w łańcuchu dostaw, a także zapewnić, aby Europa pozostała liderem w produkcji żywności.

W wizji określono cztery priorytetowe obszary. Pierwszym była atrakcyjność rolnictwa. Jak podkreślała Komisja Europejska, branża rolnicza musi być stabilna, aby młodzi ludzie chcieli w niej pozostać. Według KE można to osiągnąć m.in. poprzez godziwe dochody i lepiej ukierunkowane wsparcie publiczne.

Drugim obszarem była konkurencyjność i odporność rolnictwa. Komisja Europejska deklarowała, iż będzie „nadal priorytetowo traktować bezpieczeństwo żywnościowe i suwerenność żywnościową na różne sposoby”. KE obiecywała zadbać, aby negocjacje i umowy handlowe „były wykorzystywane w pełnym zakresie, przy jednoczesnej ochronie interesów europejskich rolników”.

Trzeci obszar to przeciwdziałanie „dezaktualizacji”. Według Komisji Europejskiej sektor rolny jest najważniejszy dla w transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Dlatego KE chce osiągnąć równowagę między działaniami na rzecz klimatu a bezpieczeństwem żywnościowym oraz wyzwaniami dla rolników.

Ostatni obszar to sprawiedliwe warunki życia i pracy na obszarach wiejskich. Komisja Europejska zapowiedziała aktualizację planu działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich oraz coroczny dialog na temat żywności z udziałem m.in. konsumentów, rolników, przemysłu i władz.

– Z wizji wyłania się obraz rolnictwa jako sektora strategicznego dla Unii Europejskiej, z wyraźnym przesunięciem akcentów w kierunku bezpieczeństwa żywnościowego i konkurencyjności, kosztem ambicji środowiskowych – uważa Adrianna Wrona, analityczka ds. rolnictwa i żywności Instytutu Zielonej Gospodarki.

– Kierunek wizji generalnie jest dobry, ale diabeł siedzi w szczegółach. Sporo intencji, mało rozwiązań – twierdzi z kolei Jerzy Wierzbicki, prezes Polskiego Zrzeszenia Producentów Bydła Mięsnego.

Wierzbicki uważa, iż rolnicy oczekują w nowej WPR większego wsparcia dla zielonej transformacji, „zachęt do podejmowania wysiłku redukcji emisji, poprawy dobrostanu zwierząt, poprawy zdrowia zwierząt, lepszego zarządzania gospodarstwem, do inwestycji”. – Mniej biurokracji, mniej zakazów lub nakazów, więcej zachęt – apeluje.

Omnibus dla rolnictwa

Na grudniowej sesji plenarnej Parlament Europejski zatwierdził pakiet upraszczający Wspólną Politykę Rolną, tzw. pakiet Omnibus III. Komisja Europejska zaproponowała go w maju. Ma on na celu zwiększenie konkurencyjności UE poprzez zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw i tworzenie bardziej sprzyjających warunków ich działalności w UE.

Inicjatywa ta jest odpowiedzią na wezwania Rady Europejskiej (konkluzje z marca 2023 r. oraz Agenda Strategiczna 2024–2029), która zaapelowała o uproszczenie ogólnego otoczenia regulacyjnego i redukcję obciążeń administracyjnych, przypomina KE.

Kluczowe zmiany mają objąć modyfikację przepisów o trwałych użytkach zielonych, by dać większą elastyczność państwom członkowskim. Uproszczone zostaną także wybrane elementy zazieleniania.

Dodatkowo rozróżnienie między rolnikami aktywnymi i nieaktywnymi zawodowo stanie się fakultatywne, co umożliwi państwom członkowskim rezygnację z tego rozwiązania, jeżeli wiązało się ono z nadmiernym obciążeniem administracyjnym.

Środki zarządzania ryzykiem mają stać się bardziej atrakcyjne, bo obniżone zostaną niektóre progi, a dofinansowanie wzrośnie. Łatwiejsze stanie się także korzystanie z instrumentów finansowych.

Ponadto uprawnienia organizacji producenckich – takie jak planowanie produkcji, obniżanie kosztów, wprowadzanie produktów na rynek oraz negocjowanie umów w imieniu członków – zostaną rozszerzone na wszystkie sektory, aby wzmocnić pozycję rolników w łańcuchu dostaw.

Takie rozwiązania funkcjonują już m.in. w sektorach oliwy z oliwek, wołowiny i upraw polowych. Zbiorowe negocjowanie zasad podziału wartości w umowach obejmie także inne sektory niż cukier, przy czym będzie dobrowolne.

Autor Aleksandra Krzysztoszek | EURACTIV.pl