Schładzanie budynków, wentylacja, zmiany w żywieniu. Jak radzić sobie z upałami w chlewni

Panujące latem upały szczególnie doskwierają zwierzętom utrzymywanym w budynkach inwentarskich, w tym trzodzie chlewnej. Czy można jej pomóc i w jaki sposób?

Wrażliwość na temperaturę

Wyższe temperatury otoczenia wywołują u świń stan hypertermi. Pierwszymi objawami tego zjawiska są niepokój, później otępienie, chwiejny chód, przyśpieszony oddech, a następnie zwiększone wydzielanie śliny, płynów z oka, wzrost temperatury rektalnej oraz sinica błon śluzowych. Ponadto u takich świń stwierdza się alkalozę oddechową-niekompensowaną, zaburzenia gospodarki elektrolitowej oraz wzrost pH krwi. Zejście śmiertelne zwierzęcia ma miejsce, gdy temperatura ciała przekroczy 42,5-43,5^o C. Świnie się nie pocą. Mają stosunkowo mało pojemne płuca oraz względnie grubą podskórną warstwę izolacyjną tłuszczu. Z tych względów, nadmiar ciepła i energii metabolicznej mogą wydalać jedynie przez zwiększenie częstości oddechów.

Wrażliwość świń na wysokie temperatury w chlewni zależy m. in. od masy ciała, rasy, poziomu żywienia, systemu utrzymania oraz stanu fizjologicznego. Górne temperatury krytyczne dla tuczników o masie ciała 100 kg wahają się od 20^o C, gdy utrzymywane są grupowo na ściółce i żywieniu do woli, do 37^o C – przy ograniczonym żywieniu, betonowej podłodze oraz zraszanej powierzchni ciała. Przy temperaturach wyższych od górnej temperatury krytycznej tuczniki reagują obniżonym spożyciem paszy i w konsekwencji niższymi przyrostami masy ciała. Przekłada się to na wydłużenie okresu tuczu i straty hodowcy.

Niepłodność loch

Wyższe temperatury w chlewni, szczególnie ostro oddziałują na zwierzęta reprodukcyjne. U loch i loszek, na skutek zaburzeń równowagi hormonalnej pod wpływem wysokiej temperatury, dochodzi do tzw. sezonowej letniej niepłodności. Objawia się ona brakiem rui lub zmniejszoną intensywnością jej objawów, obniżoną skutecznością zapłodnień, mniejszą ilością owulujących komórek jajowych, wczesną zamieralnością embrionalną, co w konsekwencji skutkuje niższą liczbą rodzących się prosiąt w miocie.

Wysokie temperatury są również groźne dla loch w ostatnim tygodniu ciąży. Mogą prowadzić w skutkach do zwiększonej liczby martwo urodzonych prosiąt w miocie. Upały, to również dyskomfort dla loch karmiących. W wyniku zaburzeń hormonalnych i ograniczonego spożycia paszy ma miejsce spadek mleczności, a w konsekwencji zmniejszenie przyrostów masy ciała przez odchowywane prosięta. W wyższych temperaturach otoczenia obniża się również wartość immunologiczna siary, co pociąga za sobą spadek odporności nabytej przez nowonarodzone prosięta.

Stwierdzono, iż gdy temperatura otoczenia wzrasta z 20 do 30^o C, to pobranie paszy może zmniejszyć się choćby o 40-43%. Inne źródła podają, iż pobranie paszy przez świnie maleje o 0,1-0,2 kg/dzień na każdy stopień C powyżej temperatury termoneutralnej tj. między 18 a 22 ^o C. Ograniczone pobieranie paszy przez lochy karmiące, wywołane oddziaływaniem wyższej temperatury otoczenia, prowadzi do wydłużenia okresu między odsadzeniem a wystąpieniem kolejnej rui. „Przegrzana” locha traci apetyt i pobiera mniej paszy. W konsekwencji odbija się to niekorzystnie na jej późniejszej kondycji.

Uwaga na knury

Usytuowanie jąder oraz dość specyficzna budowa anatomiczna moszny powodują, iż możliwość termoregulacji i utrzymania optymalnej temperatury jąder przez knury jest ograniczona. Łatwo dochodzi do ich przegrzania, mają miejsce zaburzenia w przebiegu spermatogenezy. Utrzymywanie knura w wysokich temperaturach powoduje osłabienie chęci do krycia (libido), pogorszenie jakości nasienia, co w konsekwencji prowadzi do niższej skuteczności zapłodnień. W odróżnieniu do loch, knury nie reagują natychmiast na upały. Pogorszenie jakości nasienia ma miejsce po 2-3 tyg. trwania upałów i utrzymuje się przez kilkanaście dni..

Tab.1. Dzienne zapotrzebowanie na wodę grup technologicznych świń (PAN, 1997)

Dostęp do wody

Podstawowym sposobem, umożliwiającym zwierzętom przetrwać upały, jest zapewnienie im nieograniczonego dostępu do wody (tab.1). Wraz ze wzrostem temperatur, rośnie zapotrzebowanie świń na wodę. Latem, spożycie wody przez świnie podczas upałów wzrasta 2-3 krotnie w porównaniu z innymi porami roku. Woda w organizmie zwierzęcia działa tak jak system chłodzenia w silniku spalinowym. Jest w stanie obniżyć krytyczną temperaturę choćby o 0,5 ^o C. Niezbędne jest więc zapewnienie świniom stałego dostępu do wody, najlepiej przez zainstalowanie w kojcach poideł automatycznych. Optymalna temperatura wody do picia dla świń wynosi 12-18 ^o C.

Tab.2. Zalecane wskaźniki instalacji poideł dla różnych grup wiekowych świń

Istotny jest także sposób dostarczania wody. Poidła przeznaczone dla trzody chlewnej dzieli się na miskowe i smoczkowe. Świnie preferują wodę z poideł miskowych. W przypadku jednak, gdy dostarczana w tym systemie woda jest zanieczyszczona resztkami paszy lub kałem, zwierzęta chętniej piją z poideł smocznowych. Poidła smoczkowe są bowiem bardziej higieniczne, co jednoznacznie potwierdza, iż woda dostarczana świniom powinna być czysta i świeża.

Ciekawym spostrzeżeniem, wynikającym z behawioryzmu świń jest to, iż zwierzę poświęca tylko określony czas na zaspokojenie pragnienia. W konsekwencji wolny przepływ wody nie jest rekompensowany dłuższym czasem pobierania wody przez zwierzę. Na tej podstawie ustalono wyraźną korelację między szybkością przepływu wody w poidle, a ilością pobranej wody (tab.2). Dostęp do wody to nie wszystko. istotny jest też sposób zamontowania poidła, szczególnie ważna jest wysokość od podłogi oraz kąta nachylenia smoczka – w przypadku poideł smoczkowych (tab.2).

Schładzanie budynków

Jedną z metod ograniczających niekorzystny wpływ wysokich temperatur na świnie jest zacienianie budynków chlewni np. przez nasadzenia drzew, przesłanianie okien w pomieszczeniach oraz dobre izolowanie dachów i ścian. o ile w gospodarstwie są okólniki, to należy pamiętać o zapewnieniu na nich miejsc dających minimum cienia np. prowizoryczne zadaszenia.

Najskuteczniejszą metodą ograniczania stresu cieplnego jest zraszanie zwierząt wodą, co skutkuje zwiększonym parowaniem z powierzchni ich ciała. Niewskazane jest jednak gwałtowne i obfite polewanie zimną wodą rozgrzanych zwierząt. Metoda ta nie jest jednak wskazana w przypadku loch karmiących, ze względu na możliwość spryskania prosiąt i niepożądanego ich ochładzania. Dlatego w kojcach porodowych, w części legowiskowej lochy, stosuje się ruszty metalowe lub betonowe, które pochłaniają więcej ciepła niż wykonane z tworzyw sztucznych. Można też część legowiskową schładzać zimną wodą krążącą w wężownicy pod posadzką.

Wentylacja i zamgławianie

Inną metodą jest ochładzanie dzięki wymuszonego ruchu powietrza. W temperaturach optymalnych, wzrost prędkości ruchu powietrza o 0,3 m/sek powoduje efekt ochładzania porównywalny jak przy obniżeniu temperatury 1^o C. Przy wysokich temperaturach efekt ten nie jest już tak duży, chyba, iż zwierzęta mają możliwość zmoczenia swojego ciała. W takim przypadku, dzięki szybkiemu odparowaniu, ochładzanie ciała znacznie się zwiększa.

Coraz częściej stosowaną metodą schładzania chlewni latem jest zamgławianie. Dostępne w handlu urządzenia do zamgławiania umożliwiają obniżenie temperatury powietrza w pomieszczeniu choćby o 7-8 ^o C .Metoda ta polega na wytwarzaniu mikrocząsteczek wodnych dzięki zastosowaniu odpowiednich dysz i wysokiego ciśnienia. Przy przekroczeniu w pomieszczeniu temperatury 29 ^o C, zaleca się zamgławianie pomieszczeń tuczarni ok. 3 litrami wody w ciągu 1 godziny. Wskazane jest też robienie przerw podczas zraszania w celu umożliwienia oddania ciepła przez spryskiwane zwierzęta. Skuteczność tej metody uzależniona jest od wilgotności względnej powietrza panującej w pomieszczeniu. W przypadku, gdy wysokiej temperaturze towarzyszy duża wilgotność, zamgławianie nie tylko nie poprawia mikroklimatu, ale go wręcz pogarsza.

Mokre filtry i wentylacja gruntowa

Innym systemem chłodzenia są wentylatory, z zastosowaniem tzw. mokrych filtrów zamontowanych na wlocie powietrza. Urządzenia te wykonane są najczęściej z papieru celulozowego. Gorące powietrze przechodząc przez nawilżone filtry nasyca się wilgocią i ochładza oddając energię cieplną na odparowanie wody. Skuteczność tego systemu sięga 5-18 ^o C.

Znacznie droższym rozwiązaniem jest wentylacja gruntowa. Wykorzystywany jest fakt istnienia stałej temperatury gruntu w ciągu roku na głębokości 4-5 metrów pod powierzchnią ziemi. W naszej strefie klimatycznej temperatura gruntu wynosi ok. 10 ^o C. Przepuszczając powietrze wentylacyjne do budynku przez złoża o takiej temperaturze uzyskuje się w okresie zimowym ogrzanie powietrza, a z kolei w upalne dni – ochłodzenie. Jak wykazały badania, stosując taki system wentylacyjny można osiągnąć obniżenie temperatury wprowadzanego do budynku powietrza choćby o 10-12 ^o C

Zmiany w żywieniu

Podczas upałów niezbędne jest zmodyfikowanie żywienia swojego stada. Paszę wskazane jest podawać mniejszymi porcjami, ale częściej. Najlepiej w chłodniejszych porach dnia, np. nocą. Dawki pokarmowe powinny charakteryzować się wyższą zawartością energii w postaci tłuszczu, a nie węglowodanów. Tłuszcz jest bardziej strawnym składnikiem i wytwarza mniej ciepła metabolicznego podczas trawienia niż skrobia.

W okresie upałów należy pamiętać, iż w miarę wzrostu włókna w paszy, spada jej strawność i wyraźnie wzrasta produkcja ciepła. Wysoka zawartość białka w dawce też nie jest korzystna. Tłuszcze są doskonałym źródłem łatwo przyswajalnej energii dla świń, szczególnie podczas upałów. Rekompensują też mniejsze spożycie paszy przez zwierzęta. Szczególnie zalecane są w żywieniu świń oleje roślinne ze względu na wysoką zawartość w nich kwasu linolowego (C 18:2) oraz linolenowego (C 18:3). Tłuszcze są łatwiej metabolizowane w organizmie świń niż skrobia czy białko. Należy jednak pamiętać, iż zbyt duży dodatek tłuszczu hamuje spożycie paszy i pogarsza jej wykorzystanie.

Wykazano, iż suplementacja tuczników w okresie upałów 5-7% dodatkiem tłuszczu roślinnego korzystnie oddziałuje na przyrosty i wykorzystanie paszy. U loch karmiących z kolei, zaleca się dodatek 5% oleju roślinnego. Poprawia on mleczność oraz zwiększa zawartość tłuszczu w mleku. Ponadto takie maciory charakteryzują się mniejszym ubytkiem masy ciała w trakcie laktacji.

Ważne jest również, by podawana pasza zachęcała zwierzęta do pobrania. W tym celu warto jest stosować słodkie dodatki, np. serwatkę w proszku czy sacharozę, a także naturalne dodatki ziołowe, zakwaszacze, drożdże czy dodatki probiotyczne. Proporcjonalnie do wyższej zawartości energii w dawce, większa powinna być też zawartość soli mineralnych i witamin. Wskazane jest by pasza zawierała dodatek preciwutleniaczy, takich jak np. wit. E czy C oraz selen. Dzięki nim organizm zwierząt może zwalczać reaktywne formy tlenu generowane przez stres termiczny. Celowe jest też, zwiększenie w dawkach pokarmowych poziomu potasu, sodu i magnezu. Nie należy też zapominać o betainie. Dobrze wpływa na gospodarkę wodną organizmu.

Jedną z najbardziej skutecznych metod zwiększenia pobierania paszy przez trzodę chlewną w okresie upałów jest stosowanie żywienia na mokro. Wpływa ono korzystnie nie tylko na ilość pobieranej karmy, ale także ogranicza jej straty, a przede wszystkim poprawia zużycie paszy oraz przyrosty. Korzystny jest te podawanie paszy w karmidłach automatycznych. W okresie letnich upałów dobrze się sprawdzają tubomaty, w których możliwe jest wymieszanie suchej mieszanki z wodą. Świnie mają swobodny dostęp do paszy. Spożywają ją wielokrotnie w ciągu doby. Mobilizuje to je również do nocnego pobierania karmy, wtedy kiedy temperatura w pomieszczeniu jest wyraźnie niższa.