1 tydzień temu
Kondycja racic istotnie rzutuje na zdrowie, zachowanie i produkcyjność bydła. Pielęgnacja, profilaktyka i higiena racic, często nie doceniane przez hodowcę, powinny być rutynowymi zabiegami w racjonalnym użytkowaniu bydła.
Dlaczego tak ważne racice?
Kulejące krowy z trudem się poruszają i niechętnie podchodzą do stołu paszowego. Nie pobierają więc odpowiedniej ilości paszy. Częściej leżą, tracą apetyt, co skutkuje gorszymi przyrostami w przypadku bydła rosnącego lub spadkiem mleczności krów. Stwierdzono, iż umiarkowane kulawizny prowadzą do spadku dobowej wydajności o 10-15%, zaś w stanach zaawansowanych, choćby do 45-50%. Konsekwencją kulawizn jest też pogorszenie wskaźników rozrodu, co powodowane jest niską produkcją hormonu luteinizującego. Odpowiada on za owulację. W przypadku krów kulejących, ból oraz dyskomfort zmniejszają intensywność objawów rujowych, choćby gdy cykl płciowy przebiega prawidłowo. Kulawizny często bywają przyczyna brakowania krów mlecznych.
1. Istotne żywienie
Za stan racic odpowiada m. in. adekwatne żywienie. Nieprawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa może być przyczyną schorzenia metabolicznego – kwasicy, szczególnie w postaci podostrej. Przy nie zbilansowanej dawce pokarmowej, opartej na dużej ilości pasz treściwych dochodzi do gwałtownego spadku pH treści żwacza (poniżej 5,5), co skutkuje obumieraniem dobroczynnej flory bakteryjnej. Stwierdzono, iż w efekcie tego procesu następuje znaczne wydzielanie się histaminy i tyraminy. Związki te w naczyniach krwionośnych racic zwiększają ciśnienie krwi, powodują ochwat i w konsekwencji kulawiznę.
Ochwatem określane są schorzenia, w których wrażliwe struktury skórne i naczynia krwionośne pomiędzy kośćmi stopy i warstwą skóry oraz rogiem racicowym są uszkodzone. Może on przebiegać w postaci subklinicznej (niewidocznej) oraz klinicznej (ostrej) lub przewlekłej. Następstwem ochwatu jest silny ból puszki racic oraz gorączka i przyśpieszone tętno. Schorzenie atakuje równocześnie obie kończyny przednie lub obie tylne. Zwierzęta dotknięte ochwatem w formie ostrej lub podostrej przybierają postawę klęczącą lub siedzącego psa, mogą też leżeć na boku. Towarzyszy im osowiałość i ograniczenie pobierania pokarmu. Chore zwierzęta mają również problemy ze wstawaniem. W badaniach palpacyjnych puszki racic są ciepłe, a przy próbie ucisku występują typowe objawy bólu.
Do objawów ochwatu należą też zmiany w wyglądzie racic. Są zdeformowane, a ściana puszki rogowej jest wklęsła i pojawiają się na niej pierścienie, czerwone przebarwienia rogu i wybroczyny na krawędzi nośnej racicy.
Schorzenia racic u bydła mogą być powodowane nie tylko zbyt niskim pH treści żwacza, ale także zbyt wysokim (powyżej 7). W tym przypadku mamy do czynienia z zasadowicą trawienną (alkaloza). Hodowcy często ją lekceważą. Tymczasem, jest to nie tylko choroba racic, ale także wymienia i dróg rodnych. Wywołują je najczęściej pasze bogate w białko, zwłaszcza dobrze rozkładane w żwaczu, a także zbyt małe ilości włókna, szczególnie fermentowanych węglowodanów oraz nadmiar kationów w paszy. Podczas przewlekłej formy zasadowicy róg racicowy staje się miękki, porowaty, nieodporny na zakażenia. W profilaktyce należy dążyć do zapewnienia odpowiedniej równowagi kwasowo-zasadowej w żwaczu.
Leczenie ochwatu winno iść w parze z terapią pierwotnej przyczyny, schorzeń metabolicznych – kwasicy, ketozy i alkalozy. Profilaktyka powinna polegać na stałej kontroli składu dawek pokarmowych oraz pełnego zabezpieczenia bydła w takie składniki mineralne jak wapń, selen, cynk, miedź oraz biotynę, które odżywiają i wzmacniają strukturę rogu racicowego. Wykazano, iż konieczne jest zbilansowanie dawki pokarmowej z uwzględnieniem aminokwasów: cystyny, histydyny i metioniny. Zapobieganie ochwatowi polega głównie na unikaniu błędów żywieniowych. Trzeba też zwracać uwagę na jakość zadawanych pasz. Należy pamiętać, iż schorzenia te mogą się rozwijać również w następstwie stanów zapalnych gruczołu mlekowego. Profilaktyka mastitis ma duży udział w zwalczaniu schorzeń racic.
Nie do przecenienia jest suplementacja dawki pokarmowej w takie witaminy jak A, D, E i biotyna. Ta ostatnia podawana w ilości 20 mg/krowę/dzień skutecznie poprawia jakość rogu, a tym samym ogranicza występowanie kulawizn. Istnieją obserwacje, gdzie wykazano korzystny wpływ na stan racic, podawania w dawce pokarmowej helatów: cynku z metioniną, manganu z metioniną oraz miedzi z lizyną. Ponadto stwierdzono, iż hipokalcemia istotnie zaburza formowanie się rogu racicowego.
2. Warunki utrzymania
O stanie rogu racic decydują warunki utrzymania. Niewłaściwe środowisko, szczególnie głęboka ściółka i wilgoć sprawiają, iż róg jest nierównomiernie, lub zbyt wolno ścierany. W konsekwencji przerośnięty róg racic, zwłaszcza z przodu, powoduje nieprawidłowe rozłożenie masy ciała zwierzęcia. Tworzą się nagnioty oraz ma miejsce nadmierne obciążenie ścięgien palców i torebki stawu racicowego. Pociąga to za sobą występowanie stanów zapalnych oraz widoczną kulawiznę i niechęć zwierzęcia do poruszania się. Zwierzęta takie na śliskiej nawierzchni częściej potykają się, ślizgają, tracą równowagę, zwiększając i pogłębiając już powstałe urazy, co w dalszej kolejności prowadzi do brakowania zwierząt e stada.
Ważne jest podłoże po którym poruszają się zwierzęta. Nierówne i śliskie posadzki mogą być przyczyną urazów. Z kolei zbyt miękkie podłoże, np. gumowe maty, szczególnie w oborach uwięziowych, przy braku przeprowadzania korekcji powodują nadmierne wyrastanie rogu racicowego. Utrzymanie bydła w systemie wolnostanowiskowym jest korzystniejszym rozwiązaniem w porównaniu z uwięziowym systemem chowu. Daje możliwość swobodnego poruszania się zwierząt i o wiele większe szanse na zachowanie racic w lepszej kondycji. Zwierzęta w znacznej części są w stanie ścierać róg podczas codziennej aktywności życiowej zarówno w oborze, na wybiegu jak i na pastwisku.
Zwierzęciu należy zapewnić komfort w obrębie legowiska. Wygodne legowisko powinno być dostosowane do rozmiarów zwierzęcia, tak by skutecznie minimalizować ryzyko powstawania urazów i stłuczeń. Zbyt krótkie i żle wyprofilowane stanowiska mogą powodować nieproporcjonalne obciążenia kończyn, czego wynikiem mogą być odgniecenia podeszwy racicy. Nie bez znaczenia pozostaje rodzaj podłogi w części spacerowej. Nieprawidłowa wentylacja, mokra ściółka oraz zbyt twarde podłoże skutkują powstawaniem zapalenia skóry palca, zapalenia szpary międzyracicowej, zanokcicy, gnicia rogu, odleżyn oraz zapalenia stawów.
Obok rodzaju podłoża w budynku inwentarskim, adekwatnej pielęgnacji racic, fundamentalną rolę odgrywa zachowanie odpowiednich warunków higienicznych. Niewłaściwa higiena w oborze, utrzymująca się dłuższy czas naganna higiena stanowisk, korytarzy paszowych i przepędowych, które są mokre, zanieczyszczone odchodami, mogą prowadzić do nadmiernego rozmiękczenia rogu racicowego oraz zwiększają podatność na urazy i gnicie. Bydło utrzymywane w oborach ścielonych słomą są w mniejszym stopniu narząone na urazy i uszkodzenia racic. Gdy z kolei ściółka nie jest regularnie wymieniana, są bardziej podatne na choroby zakaźne. Przy odpowiednio utrzymanej, suchej ściółce, słoma może oczyszczać racice i zapobiegać zasychaniu na nich odchodów. Jak wiadomo, kontakt z odchodami jest największym czynnikiem w transmisji infekcji.
3. Korekta racic
To rutynowy zabieg profilaktyczny, niekiedy leczniczy, którego celem jest zachowanie naturalnego kształtu racic oraz równomiernego ich obciążenia. Brak korekty racic lub niewlaściwe jej przeprowadzenie jest powodem nadmiernego wyrastania rogu racicowego. Róg w racicach bydła rośnie przez całe życie zwierzęcia. Wielkość jego przyrostu jest cechą osobniczą i wynosi 3-8 mm miesięcznie. Korekta polega na usunięciu nadmiernie przerośniętego rogu, nadaniu racicom adekwatnego kształtu, który zapewnia zwierzęciu równomierne rozłożenie nacisku na racice. W wyniku korekty skrócony zostaje wierzchołek racicy i zmniejszona grubość przedniej części podeszwy, przywraca się naturalne ustawienie osi palca i przenosi główny nacisk ciężaru ciała z piętki i tylnej części podeszwy na jej przednią część, zapobiegając tworzeniu wrzodu.
U zwierząt bez wad postawy, pierwszą korektę racic przeprowadza się w wieku 18-20 miesięcy. Po tym okresie, zabieg powinien być wykonywany regularnie, minimum 2 razy w roku. Dotyczy to zwierząt utrzymywanych w oborach wolnostanowiskowych. W przypadku stad, gdzie schorzenia racic są częstsze (powyżej 40%), korekta winna być dokonywana 5 razy w ciągu 2 lat. U bydła korzystającego z pastwisk, korekta racic powinna być wykonywana na 4-6 tyg., zarówno przed wyjściem na pastwiska, jak i przed powrotem do obór, jesienią. W obu przypadkach istotne jest, aby podeszwy racic były grubsze, ze względu na zmianę rodzaju podłoża.
4. Profilaktyka
Podstawą profilaktyki schorzeń kończyn jest regularna obserwacja zwierząt, umożliwia wczesne wykrycie kulejących zwierząt. Problemem może być natomiast zbadanie przyczyn urazu oraz zidentyfikowanie jednostki chorobowej i ustalenie konkretnego leczenia. Obserwację najlepiej prowadzić podczas wypędzania lub przepędzania zwierząt. Do diagnostyki schorzeń narządu ruchu coraz częściej wykorzystywane są specjalistyczne badania m. in. RTG, USG, artroskopia itp.
Oprócz korekty racic należy pamiętać o przeciwdziałaniu zakażeniom bakteryjnym. Rozwiązaniem sa tu baseny wypełnione płynem dezynfekującym (pochodne formaliny, siarczanu miedzi itp.) przez które zwierzęta wracające np. z pastwiska muszą obowiązkowo przejść. Kąpiel racic jest prostym i zarazem skutecznym zabiegiem ograniczającym występowanie schorzeń. Innym rozwiązaniem mogą być maty dezynfekcyjne lub metody spryskiwania racic specjalistycznymi preparatami. Wszystkie one muszą być tak zainstalowane, by żadne zwierzę nie miało możliwości ich ominięcia. Dezynfekcja racic, by przynosiła spodziewane efekty musi być uzupełniana zabiegami higienicznymi, szczególnie zachowaniem czystości podłoża.
