Starożytne cywilizacje Amazonii. Archeolodzy odkryli ślady zaawansowanego systemu upraw

Na rozległych obszarach dzisiejszej Boliwii archeolodzy znaleźli ślady zaawansowanego systemu zarządzania wodą, który umożliwiał uprawę kukurydzy przez cały rok. Tereny te zamieszkiwała stosunkowo niedawno odkryta kultura Casarabe. Ich podejście do rolnictwa było rewolucyjne, jak na tamte czasy i pozwalało utrzymać dużą populację.

W publikacji, która ukazała się na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-024-08473-y), naukowcy opisali skomplikowany system kanałów melioracyjnych oraz zbiorników retencyjnych zbudowany przez przedstawicieli prekolumbijskiej kultury Casarabe. System ten obejmował rozległe kanały odprowadzające nadmiar wody z pół uprawnych oraz zbiorniki pomagające wydajnie zarządzać wodą w celu ciągłej produkcji rolnej. Ich zrównoważone podejście podważa wcześniejsze przekonania na temat praktyk rolniczych w Amazonii, które odrzucały możliwość intensywnego rolnictwa monokulturowego w regionie.

Badania przeprowadzili naukowcy z Universitat Autònoma de Barcelona, brytyjskich uniwersytetów w Exeter, Nottingham, Oksfordzie, Reading i Southampton, z Uniwersytetu w São Paulo w Brazylii oraz kilku boliwijskich instytucji.

Casarabe

Kultura Casarabe zamieszkiwała rozległe obszary dzisiejszej północnej Boliwii. Została tak nazwana od miejscowości, gdzie ponad 20 lat temu rozpoczęto prace wykopaliskowe, w których badacze natknęli się na nieznaną wówczas cywilizację. Przedmiotem tamtych badań były dwa kopce znajdujące się w pobliżu wioski.

Choć tamtejsze równiny w porze deszczowej są zalewane na kilka miesięcy w roku i nie zachęcają do stałego osadnictwa, badacze odkryli wiele śladów działalności człowieka sprzed hiszpańskiej kolonizacji, która miała miejsce w pierwszej połowie XVI wieku. Poza wspomnianymi kopcami, które okazały się być zerodowanymi kikutami piramid, ślady te obejmowały głównie groble i kanały.

Naukowcy ustalili, iż przedstawiciele kultury Casarabe żyli na tych terenach między 500 a 1400 r. n.e. Ich terytorium obejmowało tysiące kilometrów kwadratowych. Badacze odkryli tam duże miasta z monumentalnymi budowlami, groble i kanały, które często ciągną się kilometrami prostą linią przez równiny (więcej na ten temat w tekście: W boliwijskiej dżungli odkryto ruiny 11 miast należących do nieznanej kultury).

Zaawansowany system rolniczy

Niedawne odkrycia międzynarodowego zespołu badaczy pokazały, iż przedstawiciele kultury Casarabe opracowali zaawansowany system inżynierii rolniczej, umożliwiający całoroczną uprawę kukurydzy. dzięki teledetekcji, badań terenowych i analiz mikrobotanicznych naukowcy wykazali, iż kultura Casarabe bardzo dobrze radziła sobie z inżynierią krajobrazu, budując złożony system kanałów odprowadzających nadmiar wody w porze deszczowej oraz tworząc wiele zbiorników pozwalających zatrzymywać wodę w porze suchej.

Badacze zauważyli, iż te zmiany w krajobrazie spowodowały przekształcenie nieustannie zalewanych tropikalnych sawann w wysoce produktywne pola uprawne, co, według zespołu, doprowadziło do rewolucji neolitycznej w Amazonii, rozumianej jako proces zmierzający w kierunku gospodarki opartej na produkcji zboża.

Jak przyznali badacze, region ten jest tropikalną nizinną sawanną charakteryzującą się intensywnymi porami deszczowymi i związanymi z tym powodziami, a także bardzo suchymi porami roku. Podkreślili również, iż zidentyfikowana infrastruktura rolnicza jest unikalna i pozwalała na co najmniej dwa zbiory kukurydzy rocznie, zapewniając stabilne zaopatrzenie w żywność przez cały rok. A to było niezbędne do utrzymania stosunkowo dużej populacji.

Jednym z pierwszych systemów użytkowania roli był tzw. system żarowy. Polegał na wypalaniu lasów i w ich miejscu tworzenia pól uprawnych. Wcześni rolnicy zauważyli, iż ziemia po wypalonym lesie dawała obfite plony. Wiąże się to z popiołami, które użyźniają glebę, dając dużo składników odżywczych roślinom. Jednak po kilku latach taka gleba ulega wyjałowieniu. Pradawni rolnicy wiedzieli też i o tym, dlatego pole uprawne powstałe w miejscu wypalonego lasu było po kilku latach porzucane.

Lud Casarabe stosował inną technikę. Społeczność ta zachowywała swoje lasy do innych celów, takich jak pozyskiwanie roślin leczniczych czy drewna na opał. Ludzie ci stosowali praktyki maksymalizujące efektywne wykorzystanie wody i gleby w sezonowo zalewanych sawannach.

Monokultura kukurydzy

Analiza 178 fitolitów (mikroskopijnych pozostałości roślinnych) i próbek pyłków z osuszonych zbiorników, pradawnych pól uprawnych czy pobliskich lasów wykazała obecność kukurydzy. Badacze sądzą, iż roślina ta była kluczowa dla ludu Casarabe. – Dane pokazują brak innych rodzajów upraw – powiedział Umberto Lombardo z Universitat Autònoma de Barcelona, który kierował zespołem badaczy.

Badacze doszli do wniosku, iż społeczność Casarabe budowała kanały i zbiorniki w celu intensywnej całorocznej monokultury kukurydzy, która prawdopodobnie utrzymywała stosunkowo dużą populację. – To pierwsza oparta na zbożu gospodarka rolna w Amazonii, gdzie do tej pory uważano, iż rolnictwo opierało się na polikulturze agroleśnej, a nie na wielkoskalowych monokulturach – przyznał Lombardo. Według niego, ten innowacyjny element inżynierii pozwolił na przekształcenie trudnego środowiska w produktywny system, który zapewniał stabilność żywnościową i wspierał rozwój rosnącej populacji.

Naukowcy podkreślają, iż te odkrycia są świadectwem pomysłowości i zdolności adaptacyjnych ludu Casarabe, który prosperował dzięki swojej umiejętności projektowania długoterminowych, zrównoważonych rozwiązań rolniczych w niekorzystnym środowisku.

Źródło: Universitat Autònoma de Barcelona, Nature, fot. Pixabay/ CC0