Susza i sucha wiosna. Sposoby na zwiększenie ilość wody w glebie

Wiosenna susza panująca w wielu rejonach naszego kraju nie napawa optymizmem. Brak opadów w okresie wczesnozimowym i zimowym doprowadził do znacznego zubożenia zasobów wody w glebie. Podpowiadamy, jakimi zabiegami można zwiększyć ilość wody glebowej.

Niedostateczna ilość wilgoci w glebie może to skutkować ograniczeniem wzrostu roślin ozimych i słabym kiełkowaniem i wzrostem roślin jarych, co w następstwie przełoży się na obniżenie ich plonowania.

Co wpływa na ilość wody w glebie?

Na zdolność gleby do zatrzymywania wody wpływa nie tylko jej struktura i skład mechaniczny, na które nie mamy większego wpływu, ale również zawartość materii organicznej, a także grubość i kolejność występowania poszczególnych warstw w profilu glebowym. Ilość wody gromadzącej się w glebie z opadów atmosferycznych, którą mogą wykorzystać rośliny w okresie wegetacji, zależy od wolnych przestrzeni znajdujących się w glebie. Natomiast pojemność wolnych przestrzeni związana jest z zagęszczeniem gleby. Przy znacznym zagęszczeniu gleby, które może być spowodowane niewłaściwymi zabiegami agrotechnicznymi, następuje zmniejszenie w niej wolnych przestrzeni, co prowadzi do ograniczenia gromadzenia się wody glebowej.

Jak nie dopuścić do zbytniego zagęszczenia gleby?

Zapobieganie nadmiernemu zagęszczeniu gleby można zredukować między innymi poprzez ograniczenie uprawek, a także zmniejszenie ilości przejazdów wiosennych, w efekcie wykorzystywania agregatów uprawowych lub też poprzez stosowanie maszyn z szerokim ogumieniem. Zatrzymanie znacznych ilości wody w glebie, przy jednoczesnej ochronie jej struktury można również uzyskać poprzez stosowanie systemu uprawy bezorkowej. W tym wypadku należy także uwzględnić wpływ uprawy bezorkowej na zachwaszczenie czy obecność szkodników.

Jak ograniczyć parowanie wody z gleby?

Ważną rolę w zapewnieniu roślinom odpowiednich ilości dostępnej wody glebowej odgrywa ograniczenie nadmiernego parowania wody z gleby. Ilość odparowywanej wody z gleby zależy od wielkości agregatów glebowych, które znajdują się w jej wierzchniej warstwie. Intensywne parowanie wody występuje przede wszystkim, gdy wielkość cząsteczek gleby wynosi od 0,005 do 0,02 mm. Dochodzi wówczas do podsiąkania wody z głębszych warstw profilu glebowego do warstwy powierzchniowej gleby, co w konsekwencji skutkuje jej stratami w efekcie parowania, co jest szczególnie niebezpieczne w okresie wczesnowiosennym, kiedy woda niezbędna jest do rozpuszczenia nawozów aplikowanych doglebowo, aby mogły być efektywnie pobrane przez rośliny. W celu ograniczenia tego procesu wskazane jest jak najszybsze wzruszenie wierzchniej warstwy gleby.

Intensywne parowanie wody z gleby i jej silne przesuszenie ma także miejsce, w przypadku gdy wielkość grud glebowych przekracza 50 mm. Wówczas aby ograniczyć parowanie wody z gleby należy utrzymywać wyrównaną powierzchnię pola. Dodatkowo bardzo ważne jest, aby w powierzchniowej warstwie gleby wielkość gruzełków glebowych miała średnicę od 0,5 do 2,5 mm. Przy takiej wielkości gruzełków parowanie wody z powierzchni gleby jest najmniejsze.

Stanowi to bardzo dobrą warstwę ochronną przed stratami wody glebowej. Taka wielkość agregatów sprawia, iż nie są one ani zbyt małe, aby dochodziło do podsiąku kapilarnego i jednocześnie nie są zbyt duże, aby ruch powietrza prowadził do nadmiernego osuszania gleby. Warto o tym pamiętać, szczególnie w obecnej sytuacji bardzo niskiej wilgotności wierzchniej warstwy gleby.

Odpowiednio przeprowadzone zabiegi agrotechniczne mogą w znacznym stopniu zredukować straty wody i tym samym poprawić warunki wzrostu roślin, szczególnie iż w najbliższym czasie nie są prognozowane opady atmosferyczne, które mogą poprawić bilans wodny gleb.

Dodatkowe zabiegi zwiększające ilość wody glebowej

1. Zwiększenie ilości materii organicznej

Parowanie wody z gleby można ograniczyć poprzez zwiększanie zawartości związków próchnicznych w glebie, które odznaczają się wysoką pojemnością wodną. Związki te wykazują zdolność do zatrzymywania choćby 5-krotnie większych ilości wody w stosunku do swojej masy. Szacuje się, iż dodatkowy 1% materii organicznej w glebie jest zdolny do zmagazynowania aż 150 m³ wody na obszarze 1 ha.

2. Przykrycie gleby

Ważną rolę w zredukowaniu parowania wody odgrywa odpowiednie pokrycie gleby przez rośliny uprawne, zarówno w okresie zimowym, jak i wiosennym. Bardzo dobrą strategią ograniczającą straty wody i tym samym zwiększającą ilość wody glebowej w okresie zimowym jest utrzymywanie przez cały ten czas okrywy roślinnej. Z kolei w okresie wiosennym ograniczenie parowania z gleby można uzyskać poprzez szybkie przykrycie jej roślinnością. Do siewu zalecane jest korzystanie z kwalifikowanego materiału siewnego, który gwarantuje szybkie i równomierne wschody roślin, które w krótkim okresie są w stanie pokryć glebę, ograniczając straty wody w efekcie parowania. Warto sięgać po wczesne odmiany, które gwałtownie zakryją glebę, chroniąc ją przed stratami wody.

3. Uprawa międzyplonów

Straty wody glebowej można także zredukować poprzez uprawę międzyplonów, które po zbiorze pozostawiają w glebie znaczne przestrzenie do gromadzenia się wody glebowej, a poza tym w istotny sposób wzbogacają glebę w substancję organiczną. Pozostawione na polu i wymieszane z glebą resztki pożniwne i rozdrobniona słoma w znacznym stopniu ograniczają straty wody z gleby poprzez przerwanie podsiąku kapilarnego.

Ilość wody glebowej zależy również od gatunku uprawianej rośliny. Uprawa zbóż ozimych pozostawia najczęściej wilgotniejszą glebę niż uprawa zbóż jarych, co wynika między innymi z zachowania zapasów wody, która pochodzi z okresu zimowego, co jest szczególnie widoczne przy śnieżnych zimach. Niemniej jednak w tym roku, ze względu na niewielkie opady atmosferyczne w okresie zimowym, nie stwierdza się zasobów wody glebowej pochodzącej z tego źródła.

4. Prawidłowy siew roślin

W okresie panującej suchej wiosny należy zadbać o odpowiednie przygotowanie gleby pod siew, które z jednej strony umożliwi uzyskanie dobrej struktury gruzełkowatej powierzchniowej warstwy gleby, a z drugiej ochroni ją przed stratami wody. Można to między innymi uzyskać dzięki zastosowaniu siewu bezpośredniego, który tylko w miejscu wysiewu nasion minimalnie narusza strukturę gleby, narażając ją na minimalne straty wody.

W przypadku roślin uprawianych wiosną zabiegi takie jak orka, nawożenie fosforem i potasem oraz stosowanie nawozów naturalnych zalecane są do wykonania w okresie jesiennym. Nie powinno się wykonywać orki wiosną, szczególnie w warunkach w tej chwili panującej suszy, ponieważ prowadzi to do znacznego przesuszenia gleby, co wpływa nie tylko na opóźnienie siewów, ale również na znaczne ograniczenie wschodów roślin jarych.

Podczas suchej wiosny należy w jak największym stopniu zminimalizować wykonywane zabiegi, w tym przede wszystkim należy ograniczyć stosowanie narzędzi, które przyczyniają się do rozpylania gleby i niszczenia jej struktury. W konsekwencji takich działań gleba staje się zbita, zaś tworząca się na niej skorupa ogranicza, a niekiedy wręcz uniemożliwia prawidłowe wschody roślin. Dodatkowo w przypadku uprawy roślin na glebach lekkich ich nadmierne spulchnienie prowadzi do znacznego przyspieszenia mineralizacji związków próchnicznych, co w dużym stopniu ogranicza zatrzymywanie wody glebowej, a tym samym zwiększa jej straty.