Europa Nostra i Instytut Europejskiego Banku Inwestycyjnego ogłosiły Listę 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie na 2025 r. Jest wśród nich synagoga w Orli w woj. podlaskim. Oprócz synagogi na liście znalazły się: klasztor i osada Arakelot w Armenii, zamek w duńskim Nyborgu, zamek w Monemwasji w Grecji, modernistyczny kompleks Generalštab w Belgradzie, hala pływacka w Göteborgu oraz Victoria Tower Gardens w Londynie.
Program 7 Najbardziej Zagrożonych Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie jest prowadzony od 2013 r. Jego celem jest wsparcie ochrony szczególnie cennych zabytków. Każdy obiekt wpisany na listę otrzymuje z Europejskiego Banku Inwestycyjnego 10 000 euro na działania, które przyczynią się do jego zachowania, jak również na porady i wskazówki ekspertów.
„Dziedzictwo kulturowe Europy jest kamieniem węgielnym naszej wspólnej tożsamości, witalności gospodarczej i spuścizny historycznej. Lista zagrożonych obiektów podkreśla nie tylko ich znaczenie, ale także pilną potrzebę podjęcia działań w celu zapewnienia ich przetrwania” – powiedziała Shiva Dustdar, dyrektor Instytutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
Synagoga w Orli powstała w XVII w. Świadczy o historii Żydów, którzy żyli w tej miejscowości od XVI w. i do 1942 r. stanowili większość jej mieszkańców. Wnętrze budynku odzwierciedlało wpływy barokowe i renesansowe, w sali głównej znajdował się okazały Aron ha-Kodesz. Ściany zdobiły polichromie z cytatami z Tory, motywami zwierzęcymi i roślinnymi. Obiekt był kilkakrotnie przebudowywany, posiadał efektowną klasycystyczną fasadę.
W czasie drugiej wojny światowej Niemcy zdewastowali wnętrze synagogi i przekształcili ją na magazyn. Po 1945 r. budynek był okresowo wykorzystywany jako magazyn, a jego stan pogarszał się. Od 2010 r. synagoga jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która zamierza urządzić w niej centrum sztuki i edukacji.
„Niedawno wykonaliśmy w synagodze prace zabezpieczające. Szukamy partnerów i funduszy, dzięki którym przeprowadzimy renowację budynku i zaadaptujemy go do nowej funkcji” – powiedział Piotr Puchta, dyrektor generalny FODŻ.
Zgłoszenie synagogi w Orli do programu 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków i Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Europie było możliwe dzięki zaangażowaniu Foundation for Jewish Heritage z Londynu. Przygotowanie wniosku sfinansowała organizacja Future for Religious Heritage z Brukseli, która wspiera miejsca kultu w całej Europie.
„Synagoga w Orli jest jednym z najważniejszych budynków synagogalnych w Polsce, który przetrwał II wojnę światową. Jest poruszającym pomnikiem i świadectwem społeczności, która została unicestwiona w wyniku Zagłady. To sprawia, iż jej zachowanie jest tym bardziej znaczące. Program 7 Najbardziej Zagrożonych Zabytków pomoże zapewnić nową przyszłość temu miejscu” – stwierdził Michael Mail, dyrektor generalny Foundation for Jewish Heritage.
W opiece nad synagogą FODŻ wspierają społecznicy z Orli, m.in. Marek Chmielewski, Dariusz Horodecki, Andrzej Puchalski i Krzysztof Renik. „Jestem przekonany, iż w przyszłości nasza synagoga będzie znana nie tylko na Podlasiu, ale również w całej Europie i na świecie” – podkreśla Marek Chmielewski, sołtys Orli.
Uznanie synagogi za jeden z siedmiu najbardziej zabytków w Europie przyczyni się nie tylko do jej ochrony, ale także do promocji Orli jako atrakcji turystycznej. Jedną z okazji do odwiedzenia miejscowości będzie festiwal „Szalom mimo wszystko”, który odbędzie się w dniach 25-27 lipca 2025 r.
