Zbierasz borowiki? Uważaj – niektóre mogą być niejadalne lub trujące, tak jak borowik szatański. Które grzyby zbierać, a których unikać?

Borowiki to wyjątkowo pożądane przez grzybiarzy i smakoszy grzyby. Jednak trzeba wiedzieć, iż mają one sporo gatunków.

Panuje tu wprawdzie pewne zamieszanie związane z nazwami i systematyką, nie mówiąc już o zróżnicowanych i niejednoznacznych nazwach regionalnych, jednak trzeba wiedzieć, iż borowik naprawdę niejedno ma imię. W dodatku nie wszystkie są jadalne. Niektóre zepsują tylko smak potraw, inne mogą spowodować groźne zatrucia (ich przebieg najczęściej jest opisywany jako lekki, ale wiele zależy od indywidualnej kondycji zdrowotnej).

Jest też borowik trujący, czyli borowik szatański. Wprawdzie „szatanem” często potocznie określa się różne niejadalne borowiki, jednak ten jest naprawdę groźny. W dodatku to jeden z nielicznych grzybów, które mają rurki i są trujące (najwięcej „trucicieli” jest wśród grzybów blaszkowych).

Sprawdź: Pod jakimi drzewami szukać grzybów? Te gatunki lubią się najbardziej

Jak w przypadku wszystkich grzybów, obowiązuje podstawowe zasada „nie jesteś pewien – nie zbieraj, nie jedz”! Zawsze należy patrzeć na wszystkie cechy grzyba. Nie wystarczy spojrzeć na kolor kapelusza z góry, czy rurek (hymenoforu) od spodu, albo trzonu. Zgadzać muszą się wszystkie cechy. To, czy grzyb jest jadalny, możemy sprawdzić np. w lokalnych stacjach sanepidu, gdzie dyżury mają grzyboznawcy. Korzystajmy z atlasów i wiedzy osób w mediach społecznościowych (ale wybierzmy grupy grzybiarskie!). Pamiętajmy też, iż młode grzyby nie zawsze mają w pełni wykształcone wszystkie cechy i w ich przypadku łatwiej o pomyłkę.

Uwaga: to, iż grzyb jest niejadalny, a choćby trujący dla nas, nie znaczy, iż jest „niepotrzebny”. Żadnych grzybów nie należy niszczyć! choćby gdy grzybiarz jest głęboko sfrustrowany wysypem grzybów niejadalnych, a brakiem tych dobrych.

Wśród borowików, a adekwatnie grzybów jadalnych w ogóle, króluje borowik szlachetny (Boletus edulis), zwany też prawdziwkiem. Ma brązowy kapelusz (u młodych osobników może być całkiem jasny), niemal białe rurki (ciemniejsze lub oliwkowe u starszych) i jasnobrązowy trzon. Można go jeść choćby na surowo, ale też gotować, dusić, smażyć, marynować, suszyć. Warto jednak dość dokładnie przyjrzeć się wnętrzu, bo prawdziwki często bywają „robaczywe” (zaczerwione).

Oto inne gatunki borowików jadalnych i te, z którymi można je pomylić.

• Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus)
  To kolejny jadalny i niezwykle smaczny borowik, a wygląda na to, iż w 2022 r. to właśnie jemu sprzyjają warunki w polskich lasach. Od borowika szlachetnego różni go jasna siateczka widoczna na trzonie, który jest nieco bardziej brązowy niż u prawdziwka. Jest wykorzystywany tak, jak borowik szlachetny.
• Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus)
  Ten grzyb również jest zaliczany do rodziny borowikowatych i bardzo łatwo go pomylić z prawdziwkiem i borowikiem usiatkowanym. Ma jasnobrązowy kapelusz i trzon, pokryty wyraźną siateczką, nieco ciemniejszą niż trzon. Rurki mają różowe lub różowobrązowe zabarwienie, jednak u młodych osobników mogą być myląco białe. A pomyłka będzie bardzo przykra, bo goryczaki, choć nie są trujące, to mają bardzo gorzki smak! choćby jeden egzemplarz skutecznie zepsuje każdą potrawę.
• Borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) wyróżnia się ciemnobrązowym, jakby zamszowym, kapeluszem, ciemnobrązowym trzonem oraz jasnymi rurkami. Jest smaczny i wysoko ceniony, jednak w Polsce występuje bardzo rzadko. I choć nie jest pod oficjalną ochroną, lepiej pozostawić go w lesie.
• Borowik ceglastopory (krasnoborowik ceglastopory, Neoboletus erythropus) wyróżnia się wyglądem i kolorami. Ma ciemnobrązowy, zamszowy kapelusz, trzon o czerwonawym zabarwieniu (mogą być na nim widoczne drobne strzępki, ale nie może to być siateczka) oraz ceglastoczerwonymi rurkami. Po przekrojeniu, a choćby dotknięciu – mocno sinieje. Borowik ceglastopory jest jadalny, choć uważany za ciężkostrawny, należy go jeść tylko po obróbce termicznej. Nadaje się też do suszenia (i późniejszego gotowania).
• Borowik ponury (modroborowik ponury, Suillellus luridus)
  To grzyb o dość kontrowersyjnym statusie. Bywa uważany za jadalny, ale tylko po długotrwałej obróbce termicznej, jednak i w takiej postaci może zaszkodzić. Lepiej więc go unikać. Niestety można go pomylić z borowikiem ceglastoporym, szczególnie ze względu na zbliżony kolor rurek. Ma jednak jaśniejszy kapelusz i wyraźnie widoczną siateczkę na trzonie.
• Gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus)
  To grzyb niemal równie fantazyjnie ubarwiony, jak ceglastopory (i często występuje w tych samych lasach), można więc te grzyby pomylić. Jednak ten grzyb jest niejadalny i powoduje zatrucia pokarmowe! Absolutnie nie należy go jeść! Gorzkoborowik ma jasnobrązowy kapelusz i żółte rurki, co go odróżnia od borowika ceglastoporego. Dodatkową cechą jest siateczka widoczna na trzonie (natomiast sam trzon jest ubarwiony podobnie).
• Borowik szatański (krwistoborowik szatański, Rubroboletus satanas)
  To borowik trujący! Z wyglądu jest podobny do trzech wyżej opisanych ostatnich gatunków. Ma jasny kapelusz, pomarańczowożółte lub czerwone rurki oraz czerwony trzon (tuż przy kapeluszu – żółty). Po przekrojeniu lub innym uszkodzeniu – sinieje. Ten grzyb, choć niebezpieczny, w Polsce jest bardzo rzadki i jest pod ochroną! Bywa mylony z gorzkoborowikiem żółtoporym (który, podobnie jak on i goryczak bywa nazywany „szatanem”; to jednak nazwa potoczna, błędna i nie należy tych grzybów mylić, ani utożsamiać).

Zobacz, jak wyglądają różne gatunki borowików i z czym można je pomylić