Agresja ZSRR na Polskę — 86 rocznica

Dzisiaj, tj. 17 września przypada kolejna rocznica agresji ZSRR na Polskę. Wydarzenie to skutkowało nie tylko zaborem ziem na wschodzie naszego kraju, ale także masowymi represjami wobec ludności polskiej. Jak wpłynęło ono na naszą historię?

Agresja ZSRR na Polskę była wypełnieniem umowy — paktu Ribbentrop-Mołotow — jaką III Rzesza Niemiecka zawarła ze Związkiem Radzieckim w sierpniu 1939 r. Jednakże przed atakiem agresor wstrzymywał się, oczekując na reakcję Wielkiej Brytanii i Francji, które były „sojusznikami” Polski. Ale brak ich zdecydowanej odpowiedzi, pomimo przystąpienia do wojny 3 września, zachęcił sowietów do zajęcia wschodnich ziem II Rzeczypospolitej.

Dlaczego Armia Czerwona dokonała napaści na Polskę?

17 września 1939 roku Armia Czerwona przekroczyła wschodnią granicę Polski. Wydarzenie to tłumaczono „wewnętrznym rozkładem państwa polskiego”. Dlatego koniecznością miała być radziecka „opieka” nad zamieszkującą Kresy Wschodnie ludnością ukraińską i białoruską, którą polski rząd miał rzekomo porzucić i pozostawić bez ochrony.
Jednakże był to pretekst, ponieważ rzeczywistą przyczyną była realizacja ze strony Stalina zobowiązań podjętych wobec Hitlera, który od wybuchu wojny mocno naciskał na radzieckiego dyktatora, by ten także przyłączył się do agresji. Ponadto dla Związku Radzieckiego ważna była ekspansja imperialistyczna i podbój kolejnych ziem. Dlatego ZSRR wykorzystał osłabienie Polski po ataku Niemiec z zachodu, a zaniepokojony szybkimi postępami wojsk niemieckich także przystąpił do ataku. Obawiał się bowiem utraty łupów w postaci ziem polskich na wschodzie.

Dzięki temu atakowi Stalin sfinalizował podział Polski zgodnie z ustaleniami paktu. Agresja ta była elementem wybuchu II wojny światowej i doprowadziła do faktycznej likwidacji państwa polskiego na pewien czas.

Jak przebiegał radziecki atak na Polskę?

W nocy poprzedzającej atak na Polskę przedstawiono polskiemu ambasadorowi w Moskwie, Wacławowi Grzybowskiemu notę uzasadniającą atak na Polskę. Powoływano się w niej na rozpad Rzeczypospolitej oraz na troskę o mniejszości zamieszkujące jej wschodnie tereny. Jednakże ambasador nie przyjął noty, a polski rząd nie zdecydował się na otwarte stwierdzenie podjęcia wojny między Polską a ZSRR. Na skutek radzieckich działań marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał odezwę:

Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami — bez zmian. Miasta, do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii.

Niedługo później rząd oraz marszałek przekroczyli granicę z Rumunią w Kutach. Pomimo opuszczenia kraju przez władze Wojsko Polskie wciąż walczyło.

Jakie siły ZSRR dokonały agresji na Polskę?

Wojska radzieckie dokonały ataku na całej długości granicy wynoszącej ponad 1400 km. W pierwszej fazie agresji udział wzięło co najmniej 620 000 żołnierzy, ponad 4700 czołgów i 3300 samolotów, podzielonych na dwa fronty: białoruski i ukraiński. Przeciwko nim stanęły nieliczne odziały Korpusu Ochrony Pogranicza. Łącznie do zajęcia ziem polskich skierowano w trzech falach ok. 1,5 miliona żołnierzy.
Wchodzący na tereny Polski radzieccy żołnierze nie ustępowali bestialstwem swoim niemieckim odpowiednikom. Od pierwszych dni agresji dokonywali oni mordów na cywilnych obrońcach, polskich żołnierzach czy policjantach.

W sumie w walkach z Armią Czerwoną zginęło w tych dniach września 1939 r. ok. 2,5 tys. polskich żołnierzy. Ponadto około 20 tys. zostało rannych i/lub uznano ich za zaginionych. Do sowieckiej niewoli trafiło około 250 tys. żołnierzy, w tym ponad 10 tys. oficerów.
W tym samym czasie Rosjanie stracili około 3 tys. zabitych żołnierzy i 6–7 tys. rannych

Jakie terytorium straciła Polska po radzieckiej agresji?

Kolejną konsekwencją ataku był trwały rozbiór Polski i utrata przez nią niepodległości na wiele lat. Na jego skutek prawie 13 milionów ludzi i ponad 190 tysięcy km² ziem zostało włączonych do ZSRR. W związku z tym cały ten region doświadczył ogromnych strat demograficznych, gospodarczych i kulturowych.

W wyniku agresji ZSRR oraz podpisanego z Niemcami „traktatu o granicach i przyjaźni” Polska straciła na rzecz sowietów swoje wschodnie obszary, za wyjątkiem części Wileńszczyzny. Pozostałe tereny weszły w skład Związku Radzieckiego. Według sowieckiej terminologii były to: Zachodnia Białoruś oraz Zachodnia Ukraina.

W sumie już po zakończeniu wojny, w radzieckich rękach pozostało 180 tys. km kwadratowych ziem II RP. To terem większy niż łączna powierzchnia obecnych województw: mazowieckiego, wielkopolskiego, lubelskiego, warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego, podlaskiego i dolnośląskiego.

Jakie skutki przyniosła agresja ZSRR na Polskę?

Wydarzenie, jakim była agresja ZSRR na Polskę, skutkowało masową i zaplanowaną degradacją polskiej ludności na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Represje obejmowały liczne aresztowania, transporty do łagrów syberyjskich lub deportacje na tereny radzieckich republik Azji Środkowej i Wschodniej albo na Syberię.

Osobnym, tragicznym rozdziałem była zbrodnia katyńska. W jej czasie Rosjanie zamordowali około 22,5 tysiąca polskich oficerów i przedstawicieli elity społecznej oraz intelektualnej. Ich ciała zakopywali w dołach — zbiorowych mogiłach. Odkryte miejsca zbrodni są zaznaczone na poniższej mapie.

Agresja ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. była wypełnieniem umowy — paktu Ribbentrop-Mołotow — jaką III Rzesza Niemiecka zawarła ze Związkiem Radzieckim w sierpniu 1939 r.

fot. zrzut ekranu/Policja Państwowa

Sowieci wyłapywali także urzędników, lekarzy, nauczycieli, ziemian, osadników wojskowych itp. a w zadaniu tym nierzadko wspomagali ich przedstawiciele niektórych mniejszości narodowych żyjących na tych terenach wraz z Polakami. Według szacunków, z terenów zajętych przez sowietów po 17 września deportowano od 800 tysięcy do choćby 1,5 miliona obywateli polskich w głąb ZSRR. Śmiertelność wśród nich szacuje się na 8–10%. Ponadto co najmniej 30 tysięcy osób rozstrzelano na zajętych terenach.

Kolejnym skutkiem, jaki przyniosła agresja ZSRR na Polskę, była grabież majątku narodowego, dóbr prywatnych, muzeów, archiwów i dzieł sztuki. Ponadto likwidacji uległy instytucje kulturalne i religijne, a wiele kościołów zamieniono wówczas na magazyny lub ośrodki komunistycznej propagandy ateistycznej. Jednocześnie wprowadzenie na okupowanych terenach rubla w miejsce złotego spowodowało gwałtowną pauperyzację ludności.

Zagrabione we wrześniu dobra materialne oraz zajęte wówczas ziemie II RP do dzisiaj nie wróciły do macierzy.

Źródła: muzeum1939.pl; muzhp.pl; wojsko-polskie.pl

Często zadawane pytania (FAQ): Agresja ZSRR na Polskę — 86 rocznica

Dlaczego ZSRR zaatakował Polskę we wrześniu 1939 roku?

ZSRR zaatakował Polskę wypełniając umowę z III Rzeszą Niemiecką, zwaną paktem Ribbentrop-Mołotow. Atak tłumaczono rzekomą ochroną mniejszości narodowych w Polsce, ale w rzeczywistości chodziło o ekspansję terytorialną Stalina.

Jakie były skutki agresji ZSRR na Polskę?

Agresja ZSRR doprowadziła do rozbioru Polski, utraty niepodległości oraz represji wobec ludności. Zaszkodziła także gospodarce oraz kulturze, prowadząc do masowych deportacji Polaków i zbrodni, takich jak zbrodnia katyńska.

Jakie siły wzięły udział w ataku ZSRR na Polskę?

W ataku brało udział co najmniej 620 000 żołnierzy, liczne czołgi i samoloty, podzielonych na dwa fronty: białoruski i ukraiński. Przeciwko nim stały niewielkie oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza.

Co wydarzyło się po ataku ZSRR na Polskę?

Po agresji ZSRR Polska straciła prawie 190 tys. km² ziem, które zostały włączone do ZSRR. Ludność zmuszona była do opuszczenia tych terenów, a wielu Polaków zostało deportowanych w głąb ZSRR.

Czy są jakieś znane zbrodnie związane z agresją ZSRR na Polskę?

Tak, jednym z najbardziej znanych wydarzeń była zbrodnia katyńska, w której zamordowano około 22,5 tys. polskich oficerów oraz przedstawicieli elity społecznej. Zbrodnia ta jest jednym z symboli brutalności radzieckiej okupacji.