Bez badań gleby nie ma dziś ani skutecznego nawożenia, ani pełnych dopłat z ekoschematów. Monitoring pH, próchnicy i zasobności w składniki pokarmowe decyduje nie tylko o spełnieniu wymagań WPR i „Rolnictwa węglowego”, ale też o kosztach nawożenia, odporności upraw na suszę i stabilności plonów w kolejnych sezonach.

Monitoring gleb w kontekście ekoschematów oznacza systematyczne badanie i dokumentowanie parametrów glebowych, w celu spełnienia wymagań Wspólnej Polityki Rolnej (WRP), co skutkuje uzyskaniem dodatkowych dopłat. Ekoschemat „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi” wymaga opracowania planu nawożenia na podstawie badań gleby. Ważna w tym wypadku jest kontrola odczynu gleby i ocena zawartości próchnicy glebowej. Odczyn gleb oraz zawartość próchnicy glebowej stanowią zasadnicze elementy w ekoschematach WPR ponieważ wpływają w dużym stopniu na żyzność gleby, retencję wody i sekwestrację węgla.

Warunkują dostępność dla roślin składników pokarmowych oraz oddziałują na zdrowotność środowiska glebowego. Lepsza retencja wody wpływa na poprawę bilansu wodnego i zwiększa odporność roślin na suszę. Z kolei wyższa efektywność nawożenia obniża koszty produkcji roślinnej. Zdrowsza gleba warunkuje uzyskanie stabilniejszych plonów o dobrych parametrach jakościowych. Do głównych praktyk w ekoschematach wspierających akumulację próchnicy glebowej należy stosowanie nawożenia organicznego, uprawa międzyplonów i poplonów, ograniczenie orki, wapnowanie gleb oraz stosownie substancji biostymulujących.

Jesienny monitoring zasobności i kondycji gleby

Kondycja gleby, w tym zawartość próchnicy oraz zasobność gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych, w głównej mierze wpływa na strategię nawożenia roślin, która stanowi jeden z głównych elementów decydujących o kosztach produkcji roślinnej. Duże znaczenie ma stopień wykorzystania składników nawozowych, który zależy między innymi od odczynu gleby. Stąd też z całkowitej ilości składnika pokarmowego zastosowanego w nawozach tylko część zostaje pobrana i wykorzystana przez rośliny.

W okresie jesiennym ważna jest ocena stanowiska glebowego zarówno pod kątem odczynu, jak również zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Istotna jest również analiza zawartości próchnicy glebowej, a także ilości wapnia odżywczego. Ocena zawartości próchnicy glebowej jest niezwykle istotna, bowiem, stanowiąc od 70 do 80% całości substancji organicznej gleby, decyduje ona o zdolności zatrzymywania składników pokarmowych oraz zwiększa ich dostępność dla roślin przy jednoczesnym ograniczeniu ich strat. Wpływa na zmniejszenie skutków suszy rolniczej poprzez zwiększenie retencji wodnej. Szacuje się, iż 1% próchnicy o masie 30 ton na obszarze 1 ha jest w stanie pochłonąć od 90 do 150 ton wody. Jest to bardzo ważne w przypadku gleb piaszczystych, ponieważ ich pojemność wodna zależy przede wszystkim od zawartości materii organicznej.

Próchnica poprawia strukturę gleby i zapobiega jej erozji, zwiększa aktywność biologiczną gleby w efekcie wzrostu i namnażania pożytecznych mikroorganizmów. Poprawia absorpcję energii słonecznej, co wpływa na lepsze nagrzewanie się gleby. Zapobiega również zaskorupianiu się gleby, a także gwałtownym zmianom wartości pH. Wpływa także na ograniczenie dostępności toksycznych substancji z gleby i szkodliwych metali ciężkich oraz ogranicza wymywanie azotu z gleby, a ponadto oddziałuje na gospodarkę fosforem.

Prawidłowo przeprowadzony monitoring gleby umożliwia dobranie odpowiedniej strategii uprawy roślin, w tym nawożenia mineralnego. Warto pamiętać, iż nawożenie roślin bez wcześniejszej oceny zasobności gleby jest mało efektywne i często prowadzi do ograniczenia wykorzystania potencjału plonotwórczego roślin oraz może stanowić realne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Potrzeba oceny odczynu gleby oraz jej zasobności w makroskładniki jest zgodna z Kodeksem Dobrych Praktyk Rolniczych, jak również z zasadami integrowanej produkcji roślin.

Dlaczego analiza gleby jest taka ważna?

Znajomość aktualnej kondycji gleby, w tym wartości pH i zasobności gleby w makroskładniki, umożliwia dostosowanie nawożenia zarówno do potrzeb pokarmowych uprawianego gatunku rośliny, jak i adekwatności środowiska glebowego. Jest to bardzo ważne, ponieważ analiza gleb Polski wskazuje, iż około 1/3 gleb naszego kraju wykazuje nadmierne zakwaszenie, natomiast udział gleb z przedziału o potrzebach wapnowania określanych jako „konieczne”, „potrzebne” i „wskazane” wynosi około 50%. Biorąc z kolei pod uwagę zasobność gleb Polski w składniki pokarmowe, szacuje się, iż bardzo niską i niską zasobność w fosfor przyswajalny stwierdza się na prawie 30% użytków rolnych, w potas na około 35%, a w przyswajalne formy magnezu na 27% gleb użytków rolnych. W glebach Polski najbardziej deficytowymi mikroskładnikami są bor i miedź. Nieco lepiej wygląda sytuacja w przypadku manganu, żelaza czy też cynku. W przypadku gleb o wysokiej zasobności, na przykład w fosfor przyswajalny, analiza gleby daje podstawę do ograniczenia aplikacji tego makroskładnika, co przy wysokich cenach nawozów przekłada się na zmniejszenie kosztów poniesionych na nawożenie roślin.

Regulacja odczyny gleby

Gdy konieczna jest optymalizacja odczynu gleby zabieg wapnowania powinien być wykonany w okresie jesiennym, przy czym efektywność wapnowania zależy od formy nawozu wapniowego, a także od poprawności jego zastosowania. Nawozami gwałtownie działającymi są nawozy wapniowe tlenkowe i wodorotlenkowe. Z kolei nawozami wolno działającymi, ze względu na słabą rozpuszczalność w wodzie, są nawozy typu węglanowego. W obrębie nawozów do odkwaszania gleb najmniejszą rozpuszczalnością charakteryzuje się wapno krzemianowe, zawierające krzemiany wapnia i magnezu.

Dokonując wyboru nawozu wapniowego, należy brać pod uwagę rodzaj gleby, którą poddaje się wapnowaniu. Na gleby ciężkie wskazane jest stosowanie nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych gwałtownie działających, które wpływają na szybką zmianę odczynu. W przypadku tego typu gleb nie istnieje niebezpieczeństwo gwałtownej zmiany odczynu, gdyż odznaczają się one wysoką zdolnością buforową. Nawozy te umożliwiają szybsze osiągnięcie pożądanego odczynu niż przy stosowaniu wapna węglanowego. Z kolei na gleby lekkie, zwłaszcza piaszczyste, wskazana jest aplikacja wolniej działających form węglanowych i krzemianowych. Na glebach lekkich, ze względu na ich małą zdolność buforową, istnieje niebezpieczeństwo wywołania okresowo zbyt zasadowego odczynu przy zastosowaniu wapna tlenkowego, zwłaszcza przy większych dawkach, co niekorzystnie wpływa na wzrost i rozwój roślin.

Czego powinna dotyczyć jesienna analiza gleby?

W celu oceny zasobności gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych wskazane jest wykonanie oznaczeń w przeznaczonych do tego celu laboratoriach, między innymi w Stacjach Chemiczno-Rolniczych. Przeprowadzane testy chemiczne, czyli metody chemiczne badania gleby, polegają na ekstrakcji przyswajalnych form składników pokarmowych z gleby z wykorzystaniem specyficznych związków chemicznych. Najczęściej analiza gleby, poza oznaczeniem pH w roztworze KCl, obejmuje ocenę zawartości przyswajalnych form fosforu i potasu metodą Egnera-Riehma, jak również przyswajalnego magnezu metodą Schachtschabela.

W ostatnim okresie dużą popularnością, ze względu na wszechstronność badań i przede wszystkim ich cenę, cieszy się metoda Mehlich 3. Metoda ta umożliwia oznaczenie w jednym wyciągu zawartości zarówno makroskładników, takich jak fosfor, potas, magnez, wapń i siarka, jak i mikroskładników – miedzi, cynku, manganu, żelaza czy boru. W porównaniu ze standardowymi metodami wykorzystywanymi w systemach doradztwa nawozowego metoda Mehlich 3 charakteryzuje się niższą pracochłonnością oraz ograniczeniem kosztów przypadających na odczynniki, wodę czy też energię, co oczywiście przekłada się na cenę wykonania tej analizy dla producenta rolnego. Jednak poprawność uzyskanych wyników analiz glebowych w znacznym stopniu zależy od prawidłowego pobrania prób glebowych, zarówno pod kątem terminu pobrania, jak również miejsca poboru.

Jak prawidłowo pobierać próby glebowe?

Aby prawidłowo ocenić stan zasobności gleby w składniki pokarmowe i w konsekwencji ustalić optymalny program nawożenia, niezbędne jest adekwatne pobranie reprezentatywnej próbki glebowej. Próbki należy pobierać z wierzchniej warstwy gleby (0–20 cm) przy pomocy specjalnej laski glebowej lub też, w przypadku jej braku, przy użyciu łopaty. Badaniom poddawane są próbki średnie, powstające przez wymieszanie próbek pierwotnych, które powinny być pobierane z miejsc charakteryzujących się podobnym układem warunków przyrodniczych, takich jak gatunek gleby czy ukształtowanie terenu, oraz warunków agrotechnicznych, a mianowicie ten sam przedplon, nawożenie i uprawa. Dopuszczalne jest pobranie jednej próbki średniej spod różnych upraw, jednak pod warunkiem, iż charakteryzują się one podobnymi wymaganiami nawozowymi i uprawowymi oraz należą do tego samego właściciela.

Próbka średnia powinna reprezentować obszar do 4 ha. Próbki nie powinny być pobierane z miejsc charakteryzujących się różnymi parametrami glebowymi, takich jak brzegi pól, miejsca po rowach melioracyjnych, zagłębieniach i bruzdach czy też na silnych wzniesieniach terenu. Poza tym nie należy pobierać próbek glebowych po zastosowaniu nawożenia organicznego i mineralnego, a także w okresach nadmiernej wilgotności gleby czy też w czasie suszy.

Podsumowanie

Właściwie przeprowadzony jesienny monitoring gleby daje możliwość prowadzenia technologii nawożenia dostosowanej do aktualnego odczynu gleby i zasobności w przyswajalne dla roślin formy składników pokarmowych, stanowiąc gwarancję sukcesu ekonomicznego producenta rolnego. adekwatny sposób zarządzania makro- i mikroelementami wpływa więc nie tylko na wykorzystanie potencjału plonotwórczego roślin, ale również warunkuje skutki ekonomiczne, gdyż nawozy stanowią istotny element kosztów produkcji roślinnej. Prawidłowe zarządzanie zasobnością gleby stanowi zatem kompromis pomiędzy utrzymaniem jej żyzności na wysokim poziomie, co gwarantuje uzyskanie stabilnego plonu o dobrych parametrach jakościowych, a minimalizowaniem zagrożeń dla środowiska naturalnego, głównie w efekcie strat azotu i fosforu.