Cicha rewolucja AI w polskich firmach: pracownicy w akcji, szefowie w nieświadomości [RAPORT]

Polacy korzystają ze sztucznej inteligencji częściej niż Amerykanie czy Niemcy – 69 proc. deklaruje regularne użytkowanie, co plasuje nas powyżej średniej światowej. Jednocześnie aż 90 proc. nie zna obowiązujących przepisów dotyczących AI, a ponad połowa pracowników wykorzystujących narzędzia oparte na sztucznej inteligencji w miejscu pracy ukrywa ten fakt przed pracodawcą – wynika z raportu KPMG pt. „Sztuczna inteligencja w Polsce. Krajobraz pełen paradoksów”, który analizuje percepcję, wykorzystanie i zaufanie do AI w Polsce i na świecie. W badaniu wzięło udział 48 tys. respondentów z 47 krajów, w tym 1 082 z Polski.

Sztuczna inteligencja zagościła na stałe w życiu prywatnym i zawodowym Polaków – aż 76 proc. użytkowników zauważyło poprawę wydajności i dostępności zasobów dzięki automatyzacji powtarzalnych zadań. Wśród pracujących Polaków 54 proc. korzysta z AI intencjonalnie i co najmniej raz na kilka miesięcy, a niemal 90 proc. użytkowników wykorzystuje w tym celu publicznie dostępne narzędzia, z czego 77 proc. sięga po rozwiązania bezpłatne.

Wysoki poziom wdrożeń

Z raportu KPMG wynika iż w praktyce narzędzia AI wykorzystywane są często bez nadzoru i bez wiedzy pracodawcy – 55 proc. pracowników korzystających z AI w Polsce nie ujawnia, iż używa AI, prezentując jej wyniki jako własne. Choć AI zwiększa efektywność pracy u większości jej użytkowników w Polsce (64 proc.), to w co trzecim przypadku prowadzi także do wzrostu obciążenia obowiązkami.

– Poziom wdrożeń AI w polskich organizacjach dorównuje, a choćby przewyższa ten obserwowany w USA czy Niemczech. Jednak inną kwestią jest rzeczywiste wykorzystywanie sztucznej inteligencji w codziennej pracy. Różnica między firmami, które formalnie wdrożyły AI, a rzeczywistym wykorzystaniem przez pracowników, wynika z wielu przyczyn – jedną z nich jest po prostu to, iż dostęp do tych narzędzi ma tylko wybrana część zespołu. Z drugiej strony zdarzają się sytuacje, gdzie teoretycznie dostęp do AI jest szeroki, ale brakuje odpowiednich szkoleń i motywacji ze strony pracodawców. W efekcie choćby jeżeli technologia jest dostępna, to w praktyce kilka osób z niej rzeczywiście korzysta. W związku z tym niezwykle ważne jest zadbanie o popularyzację wiedzy o narzędziach sztucznej inteligencji, dostosowanej do specyfiki każdego stanowiska. Konieczne jest pokazanie pracownikom, dlaczego to właśnie ich zadania staną się łatwiejsze dzięki AI – mówi Andrzej Gałkowski, Partner, Lider doradztwa dla sektora bankowego, Head of AI w KPMG w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej.

– Wysoki stopień wdrożenia AI nie oznacza, iż wykorzystywany jest jej pełny potencjał. Jak pokazują wyniki badania, pracownicy w Polsce najchętniej i częściej niż pracownicy innych państw sięgają po narzędzia, które są najbardziej przystępne i nie wymagają szkolenia przed rozpoczęciem użytkowania. Takie rozwiązania mają swoje zalety – są tańsze, ich integracja z infrastrukturą firmy jest prosta, a ich wysoka elastyczność umożliwia dopasowanie do specyfiki i kontekstu pracy. W rezultacie przyczyniają się do ulepszenia realizacji codziennych, drobnych zadań oraz sprzyjają rozwojowi innowacyjnych postaw i inicjatyw pracowniczych. Jednocześnie jednak niska specjalizacja takich narzędzi zwiększa ryzyko błędów kontekstualnych, a ich otwarty charakter – ryzyko niedozwolonych zastosowań, związanych z przetwarzaniem danych firmowych poza regulowanym środowiskiem – komentuje Leszek Ortyński, Dyrektor, Lider ds. AI i Data Science w KPMG w Polsce.

Zaufanie do AI rośnie wolniej niż jej popularność

Tylko 41 proc. Polaków deklaruje zaufanie do sztucznej inteligencji – to mniej niż średnia światowa (46 proc.). Mimo to poziom akceptacji dla obecności AI w pracy jest jednym z najwyższych – aż 77 proc. respondentów z Polski akceptuje jej wdrażanie w miejscu zatrudnienia.

– Stosunkowo wysoki poziom akceptacji w Polsce może świadczyć o otwartości społeczeństwa na nowe technologie oraz rosnącym zaufaniu do ich praktycznych zastosowań. Jednocześnie pokazuje to, iż postawy wobec AI nie są determinowane wyłącznie poziomem rozwoju gospodarczego, ale także lokalnym kontekstem – w tym dostępnością narzędzi, sposobem ich wdrażania oraz obecnością debaty publicznej wokół sztucznej inteligencji. Nie można lekceważyć wpływu presji na korzystanie z narzędzi AI – prawie połowa (48 proc.) pracowników obawia się, iż pozostaną w tyle, jeżeli nie będą korzystać ze sztucznej inteligencji – zauważa Leszek Ortyński, Dyrektor, Lider ds. AI i Data Science, KPMG w Polsce.

Kompetencje użytkowników – samoocena przewyższa deklarowany poziom wiedzy

Choć 60 proc. badanych z Polski twierdzi, iż potrafi efektywnie posługiwać się AI, a 70 proc. uważa, iż potrafi rozpoznać wygenerowane przez nią treści, jedynie 29 proc. przeszło jakiekolwiek szkolenie w tym zakresie – o 10 punktów procentowych mniej niż światowa średnia. Co więcej, 46 proc. uczestników badania określa swoją wiedzę i umiejętności potrzebne do świadomego korzystania z AI jako niskie.

– Wiele osób deklaruje umiejętność korzystania z AI i wskazuje, iż potrafi wskazać obszar zastosowania dla sztucznej inteligencji, ale jednocześnie często towarzyszy im niska ocena własnych kompetencji oraz niepewność dotycząca poziomu posiadanej wiedzy. Może to wynikać z tego, iż użytkownicy korzystają z AI głównie w oparciu o własną intuicję i podstawową znajomość technologii, bez głębszego zrozumienia jej zasad działania czy ograniczeń. Mimo iż sztuczna inteligencja jest coraz powszechniej wykorzystywana, rzeczywisty poziom kompetencji użytkowników wciąż pozostaje zróżnicowany – zarówno w Polsce, jak i w skali światowej. To wyraźny sygnał dla pracodawców, instytucji edukacyjnych i regulatorów o potrzebie inwestowania w edukację cyfrową – wskazuje Andrzej Gałkowski, Partner, Lider doradztwa dla sektora bankowego, Head of AI w KPMG w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej.

Cyberzagrożenia, dezinformacja i przyszłość pracy – obawy w cieniu technoentuzjazmu

Coraz częściej wykorzystywana sztuczna inteligencja jednocześnie budzi wśród Polaków powszechne obawy. Aż 89 proc. respondentów obawia się cyberzagrożeń związanych z tą technologią, a 44 proc. twierdzi, iż osobiście doświadczyło ich skutków. 54 proc. badanych zetknęło się z dezinformacją wygenerowaną przez AI, a 48 proc. wskazuje na negatywne skutki automatyzacji – przede wszystkim utratę kontaktu z człowiekiem.

Nastroje dotyczące ryzyka zastąpienia przez sztuczną inteligencję w pracy pozostają umiarkowane. Połowa badanych pracowników z Polski nie dostrzega zagrożenia dla kluczowych funkcji swojej pracy ani całej branży, jednak co trzeci (34 proc.) przewiduje, iż sztuczna inteligencja może przejąć ważne zadania, a podobny odsetek spodziewa się redukcji etatów w swoim sektorze. Polacy wykazują też mniejszy sceptycyzm niż przeciętny pracownik na świecie – 31 proc. obawia się zastąpienia przez AI, podczas gdy średnia światowa wynosi 40 proc..

Ograniczona wiara w regulacje

Pomimo powszechnego oczekiwania na regulacje (zarówno krajowe, jak i międzynarodowe), aż 90 proc. polskich respondentów nie ma świadomości istnienia obecnych przepisów dotyczących AI. Z kolei co trzecia osoba wykorzystująca AI w pracy przyznaje się do regularnego podejmowania działań nieostrożnych lub wręcz sprzecznych z polityką firmy. Dane te pokazują wyraźną lukę między regulacyjnymi intencjami a praktyką.

W porównaniu do średniej światowej, Polacy częściej korzystają z AI, rzadziej jednak uczestniczą w formalnych szkoleniach. Z jednej strony można dostrzec szybką adopcję i percepcję rosnących korzyści z wdrażania sztucznej inteligencji, ale z drugiej zwraca uwagę ograniczone zaufanie i brak ugruntowanych kompetencji do posługiwania się AI. Ta mieszanka sprzeczności stanowi punkt wyjścia do pogłębionej debaty o odpowiedzialnym wdrażaniu sztucznej inteligencji w życiu społecznym, gospodarczym i regulacyjnym.