Czarne zboże na polach

1 dzień temu

Czernienie zbóż spotkać można na wszystkich uprawianych gatunkach zbóż. Pojawia się pod koniec wegetacji lub po jej zakończeniu, kiedy dojrzałe zboże oczekuje na zbiór. Często czernienie zbóż wywołuje niedobór wody – susza.

Przeglądając patogeny, które wywołują choroby różnych zbóż, znajdziemy nazwę choroby czernienie zbóż. Podaje się, iż jest ona wywoływana przez dwa gatunki grzybów: Cladosporium herbarum i Alternaria alternata. W niektórych opracowaniach wykazuje się, iż gatunków biorących udział w czernieniu zbóż jest więcej i wymienia się jeszcze gatunki takie, jak Aureobasidium pullulans czy Epiccocum purpurescens.

Jedno jest pewne, iż choroba ta powodowana może być przez kilka gatunków grzybów jednocześnie, a ich udział w procesie chorobowym jest różny i może stanowić 90% lub tylko 10%. Będzie to zależeć od warunków, które sprzyjają lub nie zasiedleniu nadziemnych części rośliny, a w szczególności kłosa czy wiechy w przypadku owsa. Chorobę spotkać można na wszystkich uprawianych gatunkach zbóż. Pojawia się pod koniec wegetacji lub po jej zakończeniu, kiedy dojrzałe zboże oczekuje na zbiór.

Nazwa choroby związana jest z grzybami opanowującymi kłosy. Zarodniki wymienionych gatunków Alternaria i Cladosporium są barwy ciemnobrązowej, brunatnej prawie czarnej. Kłosy zbóż z tą chorobą wyraźnie różnią się barwą od kłosów zdrowych i chronionych przy użyciu fungicydów aplikowanych w czasie wegetacji.

Skąd choroba

Wiele czynników biotycznych i abiotycznych przyczynić może się do wystąpienia czernienia zbóż. Z czynników abiotycznych zalicza się wcześniejsze, ale już po wykształceniu ziarna zamieranie roślin z powodu niedoboru, ale też nadmiaru składników pokarmowych. Często czernienie zbóż wywołuje niedobór wody – susza, która wystąpiła we wcześniejszych fazach dojrzewania zbóż. To są tylko przykłady czynników abiotycznych, których może być więcej i one wszystkie przyczyniają się do obecności choroby.

Gdy dojrzewający łan zboża oczekuje na zbór, ale przekropne warunki pogodowe go uniemożliwiają, to stymuluje do rozwoju grzyby wywołujące czernienie kłosów zbóż. Również obecność patogenów osłabiających wzrost zbóż może być przyczyną, a adekwatnie pierwszym krokiem do obecności czernienia zbóż. W pierwszym rzędzie widzimy tu szkodliwe działanie grzybów powodujących choroby korzeni i źdźbła. Sprawcy tych chorób (Oculimacula spp., Fusarium spp., Rhizoctonia spp., Gaeumannomyces graminis, Bipolaris sorokiniana), gdy uda im się przeżyć po wykonaniu zabiegu T-1 osłabiają rośliny i prowadzą do powolnego ich zamierania. Niespecyficznym objawem tego działania grzybów jest „białokłosowość”, która świadczy o obecności grzyba lub grzybów porażających podstawę źdźbła. Rośliny z białokłosowością wcześniej zamierają i są opanowywane przez sprawców czerni zbóż.

Czerń zbóż na kłosach to też skutek występowania w czasie kłoszenia fuzariozy kłosów. Choroba ta powoduje zamieranie całkowite lub częściowe kłosów. Tkanki te doskonale nadają się na zasiedlanie przez sprawców czernienia zbóż.

Wydawać by się mogło, iż porażenie, a adekwatnie opanowywanie dojrzewających kłosów przez grzyby saprotroficzne, nie jest szkodliwe. Pożywienia im nie brakuje, dlatego wytwarzają duże ilości grzybni i zarodników konidialnych. Te masy zarodników i grzybni wprawdzie w niewielkim stopniu powodują stratę w ilości plonu. Wynosi ona kilka procent. W przypadku wczesnego wystąpienia czerni zbóż strata ta wynosi ok. 10% potencjalnego plonu. Oczywiście nie można tego bagatelizować, bo strata ta obniża wynik ekonomiczny.

Ziarno z czarnych zbóż

Wydaje się, iż większą stratę grzyby te powodują zmieniając organoleptyczne adekwatności ziarna. Ziarno zebrane z plantacji, która opanowana była przez sprawców czerni zbóż może być całkowicie nieatrakcyjne handlowo z powodu zapachu stęchlizny, który powodowany jest przez obecne na ziarnie grzyby. Ten niespecyficzny zapach zniechęca kupujących takie ziarno. Jest to przyczyną obniżania ceny ziarna, gdy podmiot skupujący zdecyduje się na zakup takiego surowca.

Gdy przeznaczy się taki plon na paszę, nie jest ona chętnie pobierana przez zwierzęta gospodarskie. Dobrej jakości ziarno pachnie charakterystycznie i przypomina zapach chleba, a nie grzybów. Zarodniki tych grzybów wywołują alergie. Nie są obojętne dla zdrowia ludzi i zwierząt szczególnie, gdy jest ich bardzo wiele. Przykładowo grzyby rodzaju Alternaria mogą wytwarzać metabolity (alternariol), które, gdy znajdą się w pożywieniu, mogą negatywnie oddziaływać na zwierzęta.

Ochrona przed czernieniem zbóż

Łatwo jest rozpoznać na plantacji zbóż obecność czerni zbóż. Opanowane przez grzyby kłosy powodują, iż całe powierzchnie pola są brązowo-brunatne. Mogłoby się wydawać, iż producenci zbóż nie mogą zaradzić wystąpieniu tej choroby. Jest to mylne przekonanie. Drogą, która prowadzi do uzyskania plonów ziarna wolnego od grzybów czerniowych jest mądra, przemyślana ochrona zbóż w czasie wegetacji.

W programie ochrony zbóż, a w szczególności pszenicy powinny znaleźć się fungicydy, które zawierają w swoim składzie strobilurynę. Ochrona kompleksowa obejmująca ochronę podstawy źdźbła, a następnie kłosy, daje szansę na to, iż nie wystąpi czernienie zbóż. W drugim lub trzecim terminie obecność strobiluryny np. azoksystrobiny daje możliwość uzyskania „złotych” zamiast „czarnych” kłosów.

Plantacje chronione przy użyciu fungicydów w latach, gdy na wielu polach występuje czernienie zbóż, wyróżniają się tym, iż te chronione łany są wolne od tej choroby lub choroba występuje w niewielkim nasileniu.

W tabeli podano przykłady fungicydów, które można stosować po wykłoszeniu pszenicy ozimej, aby ochronić kłosy przed porażeniem przez różne gatunki grzybów patogenicznych, a jednocześnie zapobiega to zasiedleniu przez grzyby wywołujące czernienie zbóż. Warto zapobiegać czernieniu zbóż, bo to istotnie podnosi jakość zebranego ziarna.