GIG-PIB to badania i usługi dotyczące bezpieczeństwa przemysłowego oraz wdrażanie rozwiązań mających na celu minimalizację negatywnego wpływu przemysłu na środowisko. Dzisiaj ochrona środowiska i zrównoważony rozwój to ważne obszary działalności GIG-PIB.
fot. GIG-PiBDoświadczenia w ochronie środowiska w górnictwie i regionach przemysłowych przyniosły rozwój prac w tym obszarze. Prace te obejmują ochronę środowiska oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju na poziomie regionu i kraju. Zasoby naturalne, zrównoważony rozwój i ochrona środowiska stały się priorytetami współczesnej gospodarki. GIG-PIB aktywnie angażuje się w działania mające na celu minimalizację negatywnego wpływu przemysłu na środowisko.
Interdyscyplinarne zespoły eksperckie
Dzięki wieloletniemu doświadczeniu w rozwiązywaniu problemów przemysłu i regionu, Instytut stał się ważnym partnerem dla samorządów. Współpracuje również z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. W strukturach GIG-PIB funkcjonują centra kompetencji, m.in. Centrum Inżynierii Środowiska (CIS) oraz Centrum Badań nad Klimatem i Odnawialnymi Źródłami Energii (CKOZE).
Centrum Inżynierii Środowiska (CIS) i badania środowiskowe
CIS prowadzi kompleksowe prace badawczo-rozwojowe i usługowe w zakresie inżynierii środowiska i zielonej gospodarki. Wspiera ochronę zasobów naturalnych i ich użytkowanie zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, oraz gospodarki niskoemisyjnej i obiegu zamkniętego (GOZ). Centrum grupuje różne laboratoria i ekspertów. Dzięki temu realizuje kompleksowe prace badawcze i usługowe. Mają one ograniczać skutki działalności człowieka na środowisko i wspomagać ochronę zasobów naturalnych oraz ich użytkowanie zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym.
Badania obejmują niemal wszystkie czynniki wpływające na jakość środowiska. Obejmują analizę powietrza, gleby, wód, ścieków i osadów. Monitorowany jest też stan zdegradowanych terenów poprzemysłowych, aż po badania produktów rolnych i spożywczych. Instytut wprowadził jako pierwszy w kraju autorskie rozwiązania do pomiaru i monitorowania jakości powietrza. Przykładem są systemy takie jak Eko Patrol GIG-PIB czy pyłomierz osobisty Dust Air. Instytut zrealizował także projekty poprawy jakości powietrza atmosferycznego. Współpracował m.in. z Urzędem Miasta Katowice przy sieci nowych czujników i planach gospodarki niskoemisyjnej. Działania objęły również pogranicze polsko-czesko-słowackie.
Dużą aktywnością badawczą Instytutu jest również gospodarka wodno-ściekowa. Branża wodociągowa i kanalizacyjna jest ważnym odbiorcą usług i nowych rozwiązań. Eksperci GIG-PIB projektują i wdrażają efektywne systemy oczyszczania wód, np. kopalnianych. Przykładem jest pilotowa instalacja usuwająca naturalne nuklidy promieniotwórcze z użyciem zeolitów oraz instalacja do odsalania wód kopalnianych. Zrealizowane prace dotyczyły również wykorzystania energii pochodzącej z wód kopalnianych jako źródła ciepła. Przykładem takiego wdrożenia jest instalacja odzysku ciepła z wody kopalnianej. Służy do ogrzewania budynku administracyjnego na terenie byłej kopalni Szombierki w Bytomiu. W Instytucie powstała również technologia produkcji nawozów z osadów ściekowych.
Centrum Badań nad Klimatem i Odnawialnymi Źródłami Energii (CKOZE)
Centrum Badań nad Klimatem i Odnawialnymi Źródłami Energii (CKOZE) prowadzi interdyscyplinarne prace badawcze, analityczne, studialne i pomiarowe. Dotyczą one ograniczania emisji gazów cieplarnianych, w tym wykorzystania technologii CCS i CCU, ochrony powietrza i eliminacji źródeł niskiej emisji. Tematyka badawcza obejmuje konwersję energii chemicznej odpadów i biomasy na energię użytkową. Obejmuje też wykorzystanie wodoru i paliw alternatywnych do ogniw paliwowych, magazynowania energii elektrycznej i ciepła oraz stosowanie odnawialnych źródeł energii, również w układach skojarzonych. Prowadzone są analizy techniczno-ekonomiczne wytwarzania i użytkowania energii. Obejmują też zarządzanie popytem i wspomaganie inwestycji w źródła odnawialne i niskoemisyjne i certyfikacja wyrobów OZE.
Śląskie Centrum Radiometrii Środowiskowej im. Marii Goeppert-Mayer
W 2012 roku, na bazie nowej infrastruktury naukowo-badawczej i kompetencji pracowników, Laboratorium Radiometrii przekształcono w Śląskie Centrum Radiometrii Środowiskowej. Centrum nosi imię Marii Goeppert-Mayer, noblistki z Katowic w dziedzinie fizyki z 1963 roku. w tej chwili Centrum prowadzi badania nad naturalnymi i sztucznymi nuklidami promieniotwórczymi. Uwzględniają one wszystkie elementy środowiska, radiometrię, dozymetrię radiacyjną, ochronę radiologiczną i radioekologię. Prowadzone są badania i usługi dotyczące stężenia izotopów promieniotwórczych, dawek promieniowania jonizującego, radonu i aerozoli atmosferycznych.
Centrum dysponuje unikatowym na polskim rynku sprzętem badawczym, między innymi do kalibracji i wzorcowania przyrządów mierzących wszystkie rodzaje promieniowania. Centrum prowadzi również ciągły monitoring skażeń promieniotwórczych przyziemnej warstwy powietrza w ramach ogólnopolskiej sieci wczesnego wykrywania awarii jądrowych. Sprzęt badawczy umożliwia kompleksową kontrolę wszystkich czynników narażenia radiacyjnego. Jest członkiem sieci ALMERA, koordynowanej przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej a w Polsce Centrum pełni funkcję placówki specjalistycznej. Posiada akredytację PCA na wykonywane badania oraz zatwierdzenie Powiatowego Inspektora Sanitarnego w zakresie badań wody przeznaczonej do spożycia. Od 2016 roku Centrum, na zlecenie PEJ Sp. z o. o., prowadzi badania środowiskowe i lokalizacyjne dla pierwszej polskiej elektrowni jądrowej.
Zrównoważony rozwój i rewitalizacja terenów pogórniczych
Rewitalizacja zdegradowanych terenów to kolejne filary działalności Instytutu. W tym obszarze Instytut często współpracuje z samorządami oraz inwestorami, dla których świadczy specjalistyczne usługi i badania geoinżynieryjne. Prace polegające na identyfikacji skutków działalności wydobywczej, z uwzględnieniem poprawy jakości technicznej obiektów infrastruktury naziemnej i podziemnej, nowoczesne badania geoinżynieryjne służą temu właśnie celowi. Jako przykład takiej współpracy można podać budowę nowego biurowca KTW, obok katowickiego Spodka, gdzie na zlecenie inwestora wykonano szczegółową ekspertyzę geologiczno-górniczą. Dzięki niej można było zaplanować bezpieczną budowę nowoczesnego budynku o wysokości ok. 112 m.
Podobne prace wykonywane były również na potrzeby budowy Silesia City Center czy autostrady A1. Teren byłej kopalni „Katowice”, w tej chwili Strefa Kultury, był poligonem badawczym dla projektu zrealizowanego przez GIG, wspólnie z AGH, Uniwersytetem Warszawskim i Państwowym Instytutem Geologicznym na zlecenie Ministerstwa Środowiska, dotyczącego zasad określania kierunków zagospodarowania terenów pogórniczych oraz ustalania przydatności budowlanej terenów pogórniczych. Dzięki projektowi powstał pierwszy w Polsce dokument wspomagający prawo, definiujący wszystkie zagrożenia na terenach zlikwidowanych kopalń.
W zakresie monitorowania zagrożeń geodynamicznych i hydrogeologicznych na terenach górniczych i pogórniczych w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym oraz zagrożeń radiacyjnych GIG realizuje prace w ramach zadań statutowych Państwowego Instytutu Badawczego.
Należą do nich:
- monitorowanie sejsmiczności indukowanej,
- monitorowanie i prowadzenie bazy terenów o potencjalnym zagrożeniu zapadliskowym,
- monitorowanie deformacji terenu w obszarach górniczych i pogórniczych,
- monitorowanie i prowadzenie bazy danych o obszarach zalewisk i podtopień,
- monitorowanie hydrogeologiczne i raportowanie stanu zawodnienia i zmian odwadniania wyrobisk górniczych czynnych i zlikwidowanych kopalń,
- opracowywanie zintegrowanych map zagrożeń geodynamicznych i hydrogeologicznych na terenach górniczych i pogórniczych,
- monitorowanie tła promieniotwórczego oraz potencjalnych skażeń promieniotwórczych powodowanych działalnością obiektów jądrowych oraz powstałych w wyniku działalności górniczej.
GIG-PIB rozwiązuje szereg problemów związanych z likwidacją skutków działalności górniczej mieszczących się w obszarze „postminig”, które obejmują m.in. takie prace jak:
- ocena stanu środowiska, w tym: monitoring wód i ścieków, monitoring środowiskowy terenów poprzemysłowych;
- monitoring elementów przyrody ożywionej, analiza ryzyka zdrowotnego, rekultywacja terenów zdegradowanych, oddziaływanie inwestycji na środowisko,
- wsparcie procesu inwestycyjnego na terenach poprzemysłowych,
- wsparcie procesu uzyskania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych,
- lokalne strategie modernizacji energetycznej,
- obliczanie śladu węglowego wraz z oceną cyklu życia,
- tworzenie ortofotomap, modeli wysokościowych oraz modeli 3D terenu,
- naziemny skaning laserowy 3D,
- kompleksową gospodarkę odpadami,
- monitoring radiacyjny.
Projekty takie jak „OPI-TPP” umożliwiły powstanie elektronicznej bazy danych o terenach pogórniczych, oparta na zaawansowanych algorytmach przetwarzania danych o procesach środowiskowych i przestrzennych – narzędzia nieocenionego dla inwestorów i samorządów. System stanowi wsparcie w doborze technik remediacji oraz oceny potencjału terenów do produkcji zielonej energii, odzysku surowców, świadczenia innych usług ekosystemowych. Wspierają je eksperckie prace dotyczące problemów związanych z likwidacją skutków działalności górniczej mieszczących się w obszarze „postmining”. Dotyczy to między innymi identyfikacji skutków działalności wydobywczej, z uwzględnieniem poprawy jakości technicznej obiektów infrastruktury naziemnej i podziemnej. Należą do nich technologie oczyszczania wód kopalnianych oraz odzysku ciepła z tych wód. Prowadzi jednocześnie kompleksowe badania dotyczące gospodarki odpadami, ochrony powietrza, wody oraz gleby.
Transformacja regionu
Wyzwaniem XXI wieku jest transformacja górnictwa. najważniejsze obszary zaangażowania GIG-PIB związane są z informowaniem, upowszechnianiem oraz wspieraniem procesu transformacji społeczno-gospodarczej i środowiskowej województwa śląskiego, w tym działań powiązanych z sektorem górniczym i okołogórniczym, dywersyfikacją gospodarki oraz prowadzeniem działań edukacyjnych związanych z transformacją. Instytut realizuje rocznie kilkadziesiąt warsztatów, seminariów i konferencji dotyczących różnorodnych problemów związanych z procesami społeczno-gospodarczymi zachodzącymi w regionie, innowacyjnymi technologiami wspierającymi proces przechodzenia na gospodarkę obiegu zamkniętego oraz problematyką modeli transformacyjnych.
Poprzez działania swoich ekspertów GIG-PIB aktywnie uczestniczy w pracach i działaniach na rzecz transformacji m.in. w ramach: grup roboczych Platformy Coal Regions in Transition przy DG Energy Bruksela, Regionalnej Rady ds. Sprawiedliwej Transformacji województwa śląskiego, Śląskiego Forum Ekspertów, które pełni funkcję konsultacyjną i opiniodawczą dla Marszałka Województwa Śląskiego w zakresie wspierania rozwoju gospodarczego Województwa Śląskiego, Śląskiej Rady Innowacji, Obserwatorium Procesów Miejskich i Metropolitalnych, Śląskiego Centrum Etyki Biznesu i Zrównoważonego Rozwoju.
Pracownicy GIG-PIB są cenionymi ekspertami z zakresu procesów przeobrażeń społeczno-gospodarczych, biorą udział w opracowywaniu dokumentów programowych i strategicznych szczebla regionalnego i krajowego, przekształceń terenów poprzemysłowych i pogórniczych, rozwoju regionalnego, zagospodarowania przestrzennego, rewitalizacji obszarów miejskich, zrównoważonego rozwoju, terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, planowania przestrzennego, transformacji regionów górniczych, problemów rynku pracy, badań społecznych związanych z problemami restrukturyzacji i transformacji górnictwa.
