Kiedy można rozwiązać umowę dożywocia?

Umowa dożywocia polega na przekazaniu własności nieruchomości w zamian za opiekę. Warto wiedzieć, czy i kiedy można rozwiązać umowę dożywocia.

Umowę dożywocia reguluje art. 908 i następne Kodeksu cywilnego. Polega ona na przeniesieniu własności nieruchomości pod warunkiem zapewnienia zbywcy nieruchomości (dożywotnikowi) dożywotniego utrzymania. Warto wiedzieć, kiedy można ją rozwiązać.

Na czym polega umowa dożywocia?

Przeniesienie własności nieruchomości następuje w zamian za dożywotnią opiekę. Chodzi tu o przyjęcie zbywcy nieruchomości jako domownika, zapewnienie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła. Ponadto trzeba zapewnić zbywcy nieruchomości pomoc i pielęgnację w chorobie oraz wyprawić jemu pogrzeb.

Jeżeli osoba zobowiązana z tytułu umowy o dożywocie zbyła otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.

Zamiana na rentę i rozwiązanie umowy dożywocia

Może się zdarzyć, iż stosunki między stronami umowy się pogorszą i nie jest możliwe utrzymywanie ze sobą styczności. W takim wypadku sąd może zamienić wszystkie uprawnienia z tytułu umowy na dożywotnią rentę o tej samej wartości.

W wyjątkowych wypadkach sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, o ile dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.

Do rozwiązania przez sąd dożywocia nie wystarcza powstanie niewłaściwego stosunku pomiędzy stronami uniemożliwiającego im pozostawanie przez cały czas w bezpośredniej styczności. Przepis art. 913 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi wyraźnie, iż umowę można rozwiązać tylko w wyjątkowych wypadkach.

Umowę dożywocia można zamienić na dożywotnią rentę o tej samej wartości, w przypadku pogorszenia stosunków między stronami umowy.

fot. Canva

Kiedy ma miejsce wyjątkowy przypadek uzasadniający rozwiązanie umowy dożywocia?

Przepisy Kodeksu cywilnego nie wskazują, na czym polega „wyjątkowa sytuacja”, która uzasadnia rozwiązanie umowy dożywocia. Przede wszystkim wyjątkowość oznacza, iż zamiana dożywocia na rentę nie doprowadzi do należytego rezultatu. Podkreślają to sądy w orzecznictwie.

W wyroku z 13 czerwca 2028 r., sygn. akt IV CSK 277/17 Sąd Najwyższy orzekł, iż rozwiązanie umowy jest aktualne przede wszystkim wtedy, gdy zamiana na rentę nie prowadzi do adekwatnego rezultatu oraz gdy jest ono ekonomicznie uzasadnione.

W wyroku z 26 kwietnia 2029 r., sygn. akt I ACA Sąd Apelacyjny w Szczecinie podkreślił, iż wyjątkowość wypadku nie może sprowadzać się tylko do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy. Wyjątkowym wypadkiem nie jest samo negatywne nastawienie dożywotnika do zobowiązanego. Wypadek wyjątkowy ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do krzywdzenia dożywotnika i złej woli nabywcy nieruchomości. Wyjątkowość wypadku może zachodzić także np. w razie naruszania nietykalności cielesnej dożywotnika czy popełniania wobec niego innych czynów karalnych. Chodzić zatem wypadki, w których negatywny charakter stosunków między stronami umowy jest szczególnie intensywny.

Rozwiązanie umowy dożywocia nie jest możliwe po zbyciu nieruchomości. W wyroku z 9 maja 2018 r., sygn. akt III Ca 64/18 Sąd Okręgowy w Gliwicach orzekł, iż rozwiązanie umowy o dożywocie nie jest dopuszczalne po zbyciu nieruchomości obciążonej dożywociem. Przy czym, zbyciem jest każde przeniesienie własności nieruchomości w drodze czynności prawnej odpłatnej i nieodpłatnej, tak więc np. w drodze sprzedaży, zamiany, darowizny. Natomiast zbyciem nie jest przejście własności w drodze dziedziczenia.