Polska Wieś 2024. Czyli raport o stanie wsi polskiej

W środę, 15 maja zaprezentowano najnowszy raport o stanie wsi polskiej. Tegoroczny jest w całości poświęcony 20-leciu członkostwa Polski w UE. Wynika z niego, iż ostatnie dziesięciolecia to najlepszy okres w historii polskiej wsi.

Raporty wydaje co dwa lata, od 2000 roku Fundacja Na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, zaś przygotowuje je zespół naukowców. Publikacje te są poświęcone przemianom na polskiej wsi w wielu aspektach: społecznym, technicznym, technologicznym oraz jakościowym. W prezentacji najnowszej, „Polska wieś 2024”, uczestniczył minister Czesław Siekierski. Szef resortu rolnictwa mówił o wyzwaniach, jakie stoją przed polską wsią, m.in. związanych z przyszłą akcesją Ukrainy do UE. Jakie są zatem główne wnioski z raportu o stanie polskiej wsi 2024?

To najlepsze dekady na polskiej wsi — wynika z raportu

Według raportu, nigdy jeszcze tak wielu mieszkańców wsi nie żyło na względnie dobrym poziomie, no co bardzo istotny wpływ miało wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. W latach 2004–2022 dochody rolnictwa w cenach stałych z 2010 r. wzrosły z 23,6 mld zł do 36 mld zł. Zgodnie z danymi raportu, dochód nominalny z gospodarstwa na osobę pełnozatrudnioną wzrósł o 259% — z 13 tys. zł do 46 tys. zł. Konkretnie oznacza to wzrost realny (po uwzględnieniu inflacji) o 81%. Jak piszą Józef Zegar i Barbara Chmielewska, wieś staje się pożądanym miejscem do życia. Bowiem udział ludności mieszkającej na wsi zwiększył się w latach 2002–2021 z 38,5% do 40,1%.

Ale polska wieś „się zwija”

Jednak z raportu wynika również, iż od 2000 r. zauważalna jest zmiana w bilansie migracji między miastem a wsią. Mianowicie, przyrost mieszkańców występuje w 1/3 gmin w Polsce, ale w aż 2/3 gmin notuje się ubytek ludności wiejskiej. Proces „demograficznego zwijania się” obszarów wiejskich jest szczególnie widoczny na peryferiach Polski centralnej i wschodniej. Zmieniła się również struktura wiekowa na wsi. Ściśle mówiąc nastąpił spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, a wzrost w wieku poprodukcyjnym, co akurat wpisuje się w trendy ogólnoeuropejskie.

Według raportu o stanie polskiej wsi mniej ludzi pracuje w rolnictwie

Według Agnieszki Baer-Nawrockiej i Walentego Poczty, przez cały czas mamy bardzo wysoki wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie wynoszący w 2021 r. 9,8%. Jednak spadł on zauważalnie od 2004 r., kiedy to w rolnictwie pracowało 15,6% czynnych zawodowo osób. Naukowcy zwracają przy tym uwagę, iż w większości państw unijnych wskaźnik ten wynosi 1–3%.

Polskie gospodarstwa są małe

Według danych z 2020 r., średnia wielkość gospodarstwa w Polsce to 11,3 ha. To oznacza, iż jest ona sześć razy mniejsza niż w Niemczech, czy we Francji. Jak jednak przyznają autorzy raportu, wskaźniki te są częściowo wypaczone przez brak uwzględnienia w danych nieformalnych dzierżaw. W efekcie, faktyczna średnia wielkość gospodarstwa towarowego w naszym kraju jest znacznie większa. Mimo tego wszystkiego produkcja towarowa rolnictwa od 2004 r. zwiększała się średniorocznie o 2,34%. Zaś w 2022 r. była o 35% wyższa niż na początku analizowanego okresu.

Rolnictwo radzi sobie na zagranicznych rynkach

Raport o stanie polskiej wsi podkreśla, iż nasze rolnictwo osiągnęło duży sukces eksportowy. Udział produktów rolno-spożywczych w całości eksportu z Polski w 2022 r. wyniósł około 14% (przy udziale w PKB na poziomie 2,2%). Ponadto systematycznie poprawia się jego struktura na korzyść produktów przetworzonych, dających wyższą wartość dodaną.

Prawie 400 mld zł dla wsi

Z uwzględnieniem SAPARD (funduszy przedakcesyjnych) w latach 2002–2022 ARiMR wypłaciła polskim rolnikom 395 mld zł, z czego 234 mld zł to płatności obszarowe. Z tego 128 mld zł przeznaczono na inwestycje modernizacyjne w rolnictwie i w przetwórstwie. Jak pisze Iwona Nurzyńska: „skala pomocy finansowej, która trafiła do Polski po akcesji, ukierunkowana na modernizację rolnictwa i poprawę warunków życia, pozwoliła na fundamentalną, wręcz cywilizacyjną przemianę warunków życia na polskiej wsi”.

A jak wyglądamy na tle Europy?

Jak zaznaczają autorzy raportu, obniżyły się nasze przewagi konkurencyjne w wymiarze cenowym i trzeba poszukać nowych sposobów na bycie konkurencyjnym. Udział polskiego rolnictwa w produkcji rolniczej UE wyniósł w 2020 r. 6,6%, przy nakładach pracy 17,6% i zasobach ziemi 9,5%. Naszym problemem (i źródłem rezerw) jest więc niska wydajność oraz niższa — o ok. 30% od średniej unijnej — produktywność ziemi.

Raport o stanie wsi w ocenie ministra

Obecny przy prezentacji raportu minister Czesław Siekierski mówił m.in., iż to środowisko naukowe powinno określić praktykom rolnictwa i politykom wyzwania oraz wskazać, jaką iść drogą, aby je realizować. „Jak zachować konkurencyjność polskiego rolnictwa w kontekście przyszłego członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej?” — pytał, wskazując jedno z najbardziej aktualnych wyzwań szef resortu rolnictwa. Tegoroczny raport o stanie wsi, przygotowany przez zespół 17 naukowców jest bardzo obszerny. Zachęcamy do zapoznania się z nim, choćby w wersji skróconej.

Źródło: MRiRW, FDPA, Witryna Wiejska