17 godzin temu
Porzeczkowy dramat — wszystko wskazuje na to, iż taki scenariusz się zrealizuje. Po obniżeniu NDP acetamiprydu wielu producentów czarnej porzeczki może zostać z niesprzedanym surowcem. Natomiast co zrobią przetwórnie ze zmagazynowanym nienormatywnym towarem? MRiRW rozwiewa nadzieje. Mianowicie nie przewiduje żadnych dopłat do skupu czy utylizacji porzeczek niespełniających nowych norm.
Porzeczkowy dramat czeka producentów i przetwórców czarnej porzeczki w 2025 r.
Artykuł o porzeczce, który rozgrzał internet i wywołał reakcje
Po publikacji na naszym portalu artykułu Ministerialny chaos i utylizacja czarnej porzeczki. Kto odpowie za straty?, którego zasięg był ogromny, otrzymaliśmy wiele sygnałów o skuteczności przekazu. Wyżej wymieniony tekst rozgrzał internet i uruchomił lawinę pytań. Najważniejsze jednak jest to, iż jak twierdzili nasi rozmówcy:
Wreszcie zareagowała na problem branża. Gdyż szerokie grono plantatorów czarnej porzeczki dowiedziało się z niego o nowych wymaganiach stawianych owocom kierowanym do przetwórstwa i bezpośredniego spożycia.
Toksyczna zmiana i reakcja resortu rolnictwa
Wszystko zaczęło się od nowej oceny ryzyka substancji aktywnej — acetamiprydu, stosowanego powszechnie m.in. w ochronie czarnej porzeczki. Jak wynika z odpowiedzi ministerstwa udzielonej prezesom zarządów KSPOiW oraz KUPS:
Urząd rejestracyjny Francji zwrócił się w 2020 r. do Komisji Europejskiej o zakaz stosowania acetamiprydu (…). Wynik oceny opublikowany przez EFSA w styczniu 2022 r. wskazał na duże prawdopodobieństwo neurotoksyczności (…) tej substancji. EFSA zaproponowała obniżenie wartości toksykologicznych (…) zidentyfikowała ostre ryzyko dla 38 produktów przy obowiązujących do tej pory wartościach NDP.
W konsekwencji Komisja Europejska zatwierdziła nowe, znacznie niższe normy pozostałości acetamiprydu w owocach, warzywach i innych uprawach.
To oznacza, iż w połowie sezonu 2025 wejdą w życie nowe ograniczenia. Ostrzegamy, wielu producentów może to zaskoczyć, mimo iż resort twierdzi, iż informacja była szeroko udostępniana.
Ponadto MRiRW uważa, iż projekt regulacji dotyczących drastycznego obniżenia NDP acetamiprydu był konsultowany z przedstawicielami państw członkowskich, także z organizacjami branżowymi. Podobno wcale nie zgłosiły one zastrzeżeń.
Ostatecznie rozporządzenie Komisji (UE) 2025/158 zmieniające NDP dla acetamiprydu wejdzie w życie 19 sierpnia 2025 r. Regulacje obejmą m.in. czarną porzeczkę — owoc strategiczny dla polskiego sadownictwa. Mimo to, iż przepisy zaczną obowiązywać po zakończeniu sezonu porzeczkowego, skupy zapowiadają ostre kontrole skupu surowca od początku trwania tegorocznej kampanii skupowej.
Ministerstwo deklaruje przetwórcom działania łagodzące skutki tej decyzji
Rozszerzono zakres stosowania środków zawierających deltametrynę (Decis Expert 100 EC i Decis Mega 50 EW). Natomiast w ramach dotacji dla IO-PIB zaplanowano badania nad zamiennikami dla acetamiprydu. Resort podkreśla również, iż nowe normy obowiązują także towary z importu. Ponadto dodatkowe środki finansowe przeznaczono na badania próbek importowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną.
MRiRW: nie ma podstaw na udzielenie wsparcia do skupu i utylizacji porzeczki
Bezpośrednio po pozyskaniu informacji o problemie, wysłaliśmy również do MRiRW kilka pytań. Poniżej odpowiedzi w całości, niezredagowane.
Niestety zapowiada się porzeczkowy dramat. MRiRW informuje: nie ma podstaw na udzielenie wsparcia do skupu i utylizacji porzeczki
fot. Anita Łukawska
Kiedy MRiRW dowiedziało się o drastycznym zmniejszeniu NDP acetamiprydu?
MRiRW: Urząd rejestracyjny Francji zwrócił się w 2020 r. do Komisji Europejskiej o zakaz stosowana acetamiprydu w środkach ochrony roślin ze względu na potencjalne ryzyko jego szkodliwości dla ludzi i środowiska. W związku z przedstawieniem przez Francję nowych danych naukowych dotyczących potencjalnej szkodliwości acetamiprydu, Komisja Europejska zleciła EFSA przeprowadzenie oceny w tym zakresie.
Wynik oceny opublikowany przez EFSA w styczniu 2022 r. wskazał na duże prawdopodobieństwo neurotoksyczności acetamiprydu. Nisso Chemical Europe GmbH, jako zgłaszający acetamipryd do oceny i właściciel danych, w 2023 r. przedłożył EFSA nowe badania toksykologiczne metabolitu IM-2-1. Dodatkowo Komisja otrzymała od Pesticide Action Network (PAN) Europe informacje dotyczące kilku ostatnich publikacji w literaturze naukowej wskazujące na możliwą szkodliwość acetamiprydu.
Podkreślenia wymaga, iż w wyniku przeprowadzonej oceny naukowej EFSA stwierdzono neurotoksyczność rozwojową, co oznacza duże ryzyko powodowania przez tą substancję zaburzeń struktur mózgu w wieku płodowym i wczesnym wieku dziecięcym.
W związku z powyższym EFSA zaproponowała obniżenie wartości toksykologicznych, tj. dopuszczalnej dziennej dawki spożycia wyrażonej wartościami parametru ADI (maksymalna bezpieczna dawka przy codziennym spożyciu) oraz ARfD (maksymalna bezpieczna dawka przy jednorazowym spożyciu).
W konsekwencji obniżenia wartości toksykologicznych EFSA zidentyfikowała ostre ryzyko dla 38 produktów przy obowiązujących do tej pory wartościach NDP z przekroczeniem maksymalnej bezpiecznej dawki przy jednorazowym spożyciu dla dzieci od 106% do 822% (w przypadku sałaty).
Przedstawiciele Ministra Zdrowia szeroko konsultowali ten projekt przed posiedzeniem Stałego Komitetu ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz (SCoPAFF), Sekcja Pozostałości Środków Ochrony Roślin, również z przedstawicielami organizacji branżowych, które nie zgłosiły do niego uwag.
Następnie we wrześniu 2024 r. Stały Komitet – Sekcja Pozostałości Środków Ochrony Roślin, zatwierdził projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej w sprawie obniżenia niektórych najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości acetamiprydu w interesie ochrony zdrowia konsumentów. Jednocześnie Komitet oficjalnie przyjął nowe toksykologiczne wartości referencyjne (ADI/ARfD) dla acetamiprydu, a Raport z odnowienia tej substancji czynnej został zaktualizowany o nowe wartości ADI/ARfD oraz definicje pozostałości (raport SANTE/10502/2017 rev. 8 zaktualizowany 24 września 2024 r.).
Rozporządzenie zmieniające wartości MRL zostało opublikowane 30 stycznia 2025 r. Nadało ono 6-miesięczny okres przejściowy – wejście w życie rozporządzenia to 19 sierpnia 2025 r. (Rozporządzenie Komisji (UE) 2025/158 z dnia 29 stycznia 2025 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości acetamiprydu w określonych produktach lub na ich powierzchni).
Jakie kroki podjęło MRiRW po uzyskaniu informacji o zmniejszeniu NDP acetamiprydu?
MRiRW: Informacje o zmianie wartości NDP dla acetamiprydu zostały udostępnione na stronie internetowej Ministerstwa, a także na stronie internetowej Instytutu Ogrodnictwa – PIB i na internetowej Platformie Sygnalizacji Agrofagów. Komunikat był także upowszechniany poprzez newsletter, kierowany przez Instytut Ochrony Roślin – PIB, głównie do doradców rolniczych.
Czy, kiedy (proszę o datę) i jakiej instytucji naukowej MRiRW zleciło opracowanie programów ochrony różnych roślin, uwzględniających niższe normy NDP acetamiprydu?
MRiRW: Program integrowanej ochrony porzeczki, opracowany na zlecenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez Instytutu Ogrodnictwa – PIB i udostępniony na Platformie Sygnalizacji Agrofagów, zawiera informacje o ograniczeniu NDP dla acetamiprydu.
Program ochrony porzeczki czarnej został opracowany w ramach zadania 2.3. „Analiza możliwości integrowanej ochrony wybranych roślin ogrodniczych dla upraw małoobszarowych” Programu Wieloletniego na lata 2015-2020 finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Aktualizacja: w ramach zadania celowego 6.2 „Opracowanie i aktualizacja programów integrowanej ochrony roślin uprawnych” finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2025 r.
Jakie kroki w tej chwili podejmuje MRiRW, aby zapewnić bezpieczny surowiec i utrzymanie plantacji porzeczki czarnej w Polsce?
Konieczne jest bowiem alternatywne rozwiązanie gwarantujące zdrowotność krzewów porzeczki, w efekcie miejsce lidera produkcji tego gatunku owocu w Europie.
MRiRW: W wyniku działań MRiRW rozszerzono zakres stosowania dwóch preparatów zawierających deltametrynę o zwalczanie przeziernika porzeczkowca, aby zapewnić producentom porzeczki rozwiązanie alternatywne dla stosowania acetamiprydu. W ramach dotacji celowej dla Instytutu Ogrodnictwa – PIB zaplanowano na rok 2025 badania nad kolejnymi rozwiązaniami alternatywnymi dla stosowania tej substancji.
Jakie jest stanowisko MRiRW wobec listu skierowanego do Szefa resortu rolnictwa 29 kwietnia 2025 r. przez KUPS oraz KSPOiW?
Przypominamy, KUPS oraz KSPOiW apelowało o zabezpieczenia kosztów na pokrycie skupu i utylizacji owoców, surowców i produktów głównie z czarnej porzeczki, w wysokości ponad 4 mld złotych.
MRiRW: Przepisy dotyczące wspólnej organizacji rynków produktów rolnych nie zawierają upoważnienia dla Komisji Europejskiej do wydania uregulowań mających na celu wdrożenie nadzwyczajnego wsparcia z tytułu pokrycia strat finansowych branży sektora owoców i warzyw, powstałych w wyniku wprowadzenia uregulowań prawnych określających zaostrzenie wymogów, w tym przypadku dotyczących stosowania środków ochrony roślin (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz. U. L 347 z 20.12.2013, s. 671, z późn. zm.).
Nadzwyczajne środki przewidziane w ramach przepisów art. 219-221 adresowane są do sytuacji, wynikających z nieprzewidywalnych zakłóceń rynkowych lub sytuacji związanych z utratą zaufania konsumentów, spowodowaną zagrożeniami dla zdrowia ludzi, zwierząt lub roślin.
Stąd, w ocenie MRiRW, brak jest podstaw prawnych do wnioskowania do Komisji Europejskiej o uruchomienie nadzwyczajnego wsparcia z tytułu wycofania z rynku porzeczek lub przetworów z tych owoców niespełniających norm, o których mowa w rozporządzeniu (UE) 2025/158.
Jednak porzeczkowy dramat przed nami?
Sytuacja plantatorów czarnej porzeczki staje się coraz bardziej napięta. Z jednej strony zmieniające się regulacje unijne dotyczące insektycydu acetamipryd, z drugiej brak narzędzi krajowych do wsparcia — to przepis na dramat. Jak długo Polska utrzyma pozycję lidera produkcji czarnej porzeczki w Europie, jeżeli system nie zareaguje na zmieniające się realia rynkowe i środowiskowe?
Bez systemowej pomocy i elastycznego podejścia do wsparcia producentów, porzeczkowy dramat może się pogłębić – nie tylko w okresie 2025.
