Rolników nie stać na inwestycje, co piąty chce porzucić gospodarstwo. Przygnębiające wyniki badań

Nastroje na wsi są coraz gorsze – aż 69% europejskich rolników nie osiąga godziwej marży, a 66% nie ma środków na inwestycje. Raport Ipsos, choć przygotowany na zlecenie przemysłu agrochemicznego, ujawnia twarde dane: rolnicy są przeciążeni biurokracją, przytłoczeni kosztami i nie wierzą w poprawę swojej sytuacji.

Choć dokument zawiera dane z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie 1998 rolników z dziesięciu państw Unii Europejskiej, jego narracja nie jest całkowicie neutralna – akcenty są położone w sposób wyraźnie wspierający postulaty nieograniczania stosowania środków ochrony roślin oraz ograniczenia biurokracji. Niemniej, same dane są spójne, udokumentowane i prezentowane z podziałem na kraje, wiek i typy gospodarstw.

Zdecydowana większość rolników w Europie nie widzi dziś podstaw do optymizmu. 69% z nich stwierdziło, iż cena otrzymywana za produkty rolnicze nie pozwala na osiągnięcie wystarczającej marży. Dodatkowo, aż 66% przyznało, iż nie ma środków na inwestycje w modernizację lub wymianę sprzętu.

Rolnicy bez złudzeń: „Nie mamy za co inwestować”

W raporcie czytamy:

„2/3 europejskich rolników uważa, iż nie ma wystarczających środków, by inwestować w nowe narzędzia lub maszyny, oraz iż nie uzyskuje godziwej zapłaty za swoją produkcję”.

Ponad połowa badanych nie jest w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb gospodarstwa, a 54% przyznało, iż nie ma pewności co do zdolności pokrycia codziennych kosztów operacyjnych. Jeszcze gorzej wygląda zdolność do spłaty zobowiązań – 50% rolników zadeklarowało, iż nie radzi sobie z obsługą zadłużenia.

Szczególnie trudno mają rolnicy prowadzący mniejsze gospodarstwa, choć również wśród posiadaczy dużych areałów problemy są powszechne. W raporcie wskazano, iż sytuacja „jest równie trudna niezależnie od wielkości gospodarstwa”.

Polscy rolnicy w trudnym położeniu

Podobne wnioski pojawiają się w polskich danych. W raporcie CBOS z początku 2025 r. 58% rolników ocenia swoją sytuację jako złą, a 39% przewiduje dalsze pogorszenie. Prawie połowa liczy się z możliwością bankructwa.

Na pytanie o najważniejsze bariery w codziennym funkcjonowaniu, rolnicy wskazali trzy dominujące kwestie:

1. Wzrost kosztów środków produkcji – wskazany przez 41% rolników.
2. Zbyt niskie ceny skupu – 40% odpowiedzi.
3. Biurokracja i nadmierne obciążenia administracyjne – 34%.

Nieco dalej znalazły się: ograniczenia środowiskowe (26%), pogoda i zmiany klimatyczne (24%) oraz konkurencja z państw trzecich (21%).

Ipsos podkreśla, iż „problemy te są demokratyczne” – występują niezależnie od wielkości czy lokalizacji gospodarstw. Potwierdzają to dane z raportu „Polska wieś i rolnictwo 2024”: 68,4% właścicieli najmniejszych gospodarstw i 60,7% gospodarstw powyżej 30 ha uznało niską opłacalność produkcji za kluczową barierę.

Sytuacja pogarsza się z roku na rok

Większość rolników uważa, iż sytuacja na ich gospodarstwie pogorszyła się w stosunku do roku poprzedniego. 58% wskazuje, iż ich zdolność inwestycyjna się zmniejszyła, a 54% ocenia, iż nie ma pewności co do pokrycia bieżących kosztów. 58% badanych rolników deklaruje spadek wynagrodzenia lub dochodu w porównaniu z poprzednim rokiem. Z kolei 49% ocenia, iż pogorszył się ich ogólny komfort pracy i dobrostan w gospodarstwie.

W badaniu Ipsos rolnicy odnosili się także do nastrojów – często pojawiały się określenia: „trudna i niewdzięczna praca”, „brak szacunku dla naszego zawodu” czy „rosnące wymagania bez wzrostu dochodów”.

Raport nie pozostawia złudzeń – nastroje są złe i pogarszają się. Tylko 24% rolników zadeklarowało optymizm co do swojej obecnej sytuacji, a 51% ocenia swoją przyszłość jako raczej lub zdecydowanie pesymistyczną.

„Poziom pesymizmu pogłębił się – z 46% w roku 2024 do 51% w roku 2025” – wskazują autorzy badania.

Co piąty rolnik planuje porzucenie działalności rolniczej w ciągu najbliższych pięciu lat. W grupie powyżej 55. roku życia aż 35% deklaruje taką decyzję. Powody są oczywiste: brak dochodowości, niestabilne ceny i zmniejszające się wsparcie ze strony państwa i Unii.

W Polsce, według raportu „Polska wieś i rolnictwo 2024”, aż 31,1% właścicieli gospodarstw do 5 ha rozważa rezygnację z działalności. Proces koncentracji ziemi przyspiesza.

Technologia na marginesie – cyfryzacja nie dociera na wieś

Choć w debacie publicznej wiele mówi się o cyfryzacji i rolnictwie precyzyjnym, dane pokazują coś zupełnie innego. Większość nowoczesnych rozwiązań technologicznych znajduje się na marginesie praktyki.

Zaledwie 14% rolników korzysta z dronów czy autonomicznych robotów. 19% stosuje nasiona wyprodukowane metodami nowej inżynierii genomowej. 25–30% korzysta z narzędzi wspomagających decyzje czy obrazowania satelitarnego.

Warto zaznaczyć, iż pytania o wykorzystanie nowych technologii zadano wcześniej wybranej, częściowo zinformatyzowanej grupie gospodarstw – nie całej próbie respondentów. Ipsos zaznacza, iż poziom wdrożenia „oscyluje wokół 20–30%”. Polska i Belgia są na końcu rankingu.

Brak inwestycji to efekt nie tylko niechęci czy braku wiedzy, ale – jak sugerują inne badania – głównie barier finansowych. Tylko w najmniejszych gospodarstwach (do 5 ha) rolnicy wskazują wprost: nie mamy środków na zakup maszyn ani rozbudowę infrastruktury.

Czego oczekują rolnicy od Unii Europejskiej?

Ipsos zapytał rolników, jakie działania powinny zostać podjęte na poziomie unijnym. Najczęstsze odpowiedzi to:

1. Uproszczenie procedur administracyjnych – wskazane przez 88% respondentów.
2. Lepsza redystrybucja marży w łańcuchu wartości – 61%.
3. Obniżenie podatków i kosztów produkcji – 45%.
4. Zachowanie dostępu do pełnego zestawu narzędzi ochrony roślin – 38%.

W komentarzu raportu podkreślono: „Numerem jeden we wszystkich krajach jest uproszczenie administracji – to najpilniejszy postulat rolników z całej Europy”.

Protesty były, zmiany nie przyszły

Na marginesie badania znalazła się również ocena ubiegłorocznych protestów. Co drugi rolnik wziął w nich udział, ale efekty oceniane są bardzo chłodno.

90% rolników pozostaje niezadowolonych z działań politycznych, które nastąpiły po protestach. 54% uznało, iż protesty poprawiły jedynie postrzeganie zawodu rolnika, natomiast zaledwie 16% uważa, iż przyniosły konkretne rezultaty.

Ipsos podsumowuje: „Wpływ protestów oceniany jest głównie jako symboliczny – zmieniło się postrzeganie zawodu rolnika, ale nie warunki ekonomiczne ani ramy regulacyjne”.

Raport Ipsos został opracowany na zlecenie CropLife Europe – organizacji reprezentującej interesy największych globalnych firm działających w branży agrochemicznej. Do stowarzyszenia należą m.in. Bayer Crop Science, BASF, Syngenta, Corteva, FMC, Adama oraz UPL. CropLife Europe jest częścią CropLife International – międzynarodowej federacji skupiającej przemysł ochrony roślin i biotechnologii rolniczej.