1 rok temu
Sporysz towarzyszył uprawom zbóż i traw od dawien dawna. W sprzyjających warunkach dla rozwoju choroby grzybowej można go spotkać w uprawach jęczmienia oraz pszenicy. Najczęściej jednak infekuje żyto z powodu jego obcopylności. Zagrożone atakiem tego patogenu jest też pszenżyto, w którym to geny samoniezgodności żyta nie zostały w pełni zdominowane przez geny pszenicy. Częściowo warunkuje to także występowanie obcopylności również w tym gatunku (Foto 1).
Sporysz – źródło infekcji
Foto 1. Kłos pszenżyta zainfekowany sporyszem.
fot. materiały firmowe
Sporysz zimuje w glebie w postaci formy przetrwalnikowej – sklerocjum. Jego cykl rozwojowy rozpoczyna się wiosną wraz z nadejściem ciepłych, wilgotnych dni. Wtedy to dojrzałe zarodniki opuszczają owocniki i niesione przez wiatr trafiają w struktury kłosa w czasie fazy kwitnienia, powodując infekcję.
Znamiona słupków wrażliwych roślin są gotowe na przyjęcie pyłku własnego gatunku oraz zarodników sporyszu. Więc w pewnym uproszczeniu w tym aspekcie mamy do czynienia z naturalnym współzawodnictwem o zapłodnienie, które występuje pomiędzy pyłkiem a zarodnikami sporyszu.
Zarodnik sporyszu po wniknięciu do struktur kwiatu, przerasta tkanki słupka kwiatowego i zalążni, imitując proces zapylenia. W obrębie zalążni powstaje duża ilości zarodników konidialnych, zawieszonych w lepkiej, słodkiej cieczy zwanej rosą miodową.
Owady zwabione jej zapachem zbierają wydzielinę i w czasie dalszej wędrówki doprowadzają do wtórnej infekcji innych roślin (Foto 2).
Warunki sprzyjające infekcji
Wtórne porażenia mogą być również powodowane poprzez: kontakt w łanie zainfekowanych roślin ze zdrowymi, rozbryzg rosy miodowej w trakcie silnych opadów deszczu czy też przejazd maszyn rolniczych. Produkcja rosy miodowej zostaje zatrzymana dopiero w czasie zaawansowanego rozkładu tkanki słupka kwiatowego oraz zalążni powodowanej przez agresywny wzrost grzybni.
Foto 2. Owady zwabione rosą miodową przenoszą zarodniki na inne rośliny – źródło wtórnej infekcji.
fot. materiały firmowe
Niedostateczna ilość pyłku wytwarzanego przez kwitnące kłosy żyta ma istotny związek z podatnością odmian na porażenie sporyszem. Wszystkie niekorzystne przebiegi wegetacji opóźniające rozpoczęcie fazy kwitnienia lub je wydłużające np.: duża wilgotność powietrza, opady deszczu połączone ze spadkiem temperatury powietrza, powodują zwiększoną podatność na zakażenie sporyszem, głównie z powodu obniżenia lotności pyłku.
Wysokie temperatury powietrza, stanowczo powyżej 17°C wpływają negatywnie na żywotność pyłku. W zainfekowanych kwiatkach formuje się szaro-fioletowa lub ceglasto-czerwona sklerocja o długości od kilku milimetrów do choćby kilku centymetrów (Foto 3). Jej kształt przypomina ostrogę lub rożek.
Szkodliwość sporyszu
Sklerocja sporyszu zawiera ponad 40 alkaloidów o bardzo silnym działaniu toksycznym. Już w stosunkowo niewielkiej ilości są one szkodliwe dla zdrowia ludzi i zwierząt. Do dziś świat nauki nie rozpoznał w pełni mechanizmu ich działania. Zatrucia powodowane przez alkaloidy sporyszowe mogą powodować zróżnicowane symptomy u organizmów stałocieplnych.
Foto 3. Sklerocja sporyszu w kłosie żyta
fot. materiały firmowe
Postać skurczowa charakteryzuje się między innymi: bólem głowy, zaburzeniem czucia, drgawkami, drżeniem mięśni, sinicą, przeczulicą kończyn, zwolnieniem akcji serca, silnym pobudzeniem nerwowym, gonitwą myśli oraz omamami.
Drugim bardziej poważnym stanem jest postać zgorzelinowa. W średniowieczu nazywano ją „ogniem św. Antoniego”, powoduje dodatkowo niedokrwienie tkanek wskutek nadmiernego, długotrwałego obkurczenia naczyń krwionośnych, zakrzepy, martwicę tkanek (sucha zgorzel tkanek), porażenie ośrodka oddechowego, jak również śmierć.
Sporysz – jak zapobiegać?
Ze względu na silną toksyczność surowca ponadnormatywnie zanieczyszczonego sporyszem nie możemy użyć na cele konsumpcyjne czy też paszowe. Do dziś, też nie opracowano metody zwalczania tej choroby przy użyciu pestycydów. Producent rolny może jednak zminimalizować ryzyko wystąpienia sporyszu, poprzez wybór do uprawy odmian żyta hybrydowego z systemem PollenPlus®.
Odmiany wyhodowane w tej technologii są zdolne do wytwarzania bardzo dużych ilości własnego pyłku. Dzięki czemu prezentują odporność na sporysz na poziomie odmian populacyjnych. W praktyce rolniczej oferują bardzo duży plon ziarna oraz stabilność plonowania w latach. Zabezpieczenie odpowiedniej jakość surowca ma najważniejsze znaczenie w latach z niekorzystnym przebiegiem pogody w czasie fazy kwitnienia żyta.
Więcej na temat odmian żyta z systemem PollenPlus® na www.kws.pl
Product Manager Żyto Hybrydowe
Bartosz Rudzki
