123 rolników odebrało sobie życie. Czy rząd mógł temu zapobiec?

Możemy już mówić o masowej fali samobójstw rolników w Polsce, bo coraz więcej z nich walczy z kryzysem psychicznym, którego tragicznym finałem często bywa samobójstwo. W 2024 roku aż 123 osoby z branży rolniczej odebrały sobie życie. Co robi rząd, by chronić zdrowie psychiczne rolników i by temu zapobiec? Odpowiedź nie jest prosta, ale jest pomoc dla rolników.

Pod koniec marca tego roku poseł Jarosław Sachajko złożył do rządu interpelację w sprawie samobójstw wśród rolników. Zwrócił się do resortu rolnictwa z pytaniami, czy znana jest mu liczba samobójców w środowisku rolniczym, czy znane są przyczyny odbierania sobie życia przez rolników. Ponadto zapytał, czy rząd analizuje sytuację i czy zamierza wdrażać konkretne działania zapobiegawcze na terenach wiejskich.

Kolejną poruszoną przez posła kwestią było rosnące zadłużenie rolników, które stanowi główną przyczynę przewlekłego stresu, prowadzącego do kryzysu psychicznego.

Codzienność rolników – daleko jej do sielanki wiejskiej

Rolnicy czują frustrację, zmęczenie, obciążenie biurokracją. A do tego wielu z nich jest mocno zadłużonych. Takie dane wynikają z badań dotyczących ich kondycji psychicznej.

W dodatku zawód rolnika wiąże się ze społeczną izolacją, a temat kryzysów psychicznych, których doświadczają, nader często traktowany jest jako tabu. Rolnik jest utożsamiany z silnym, pracowitym, hardym człowiekiem, do którego przejaw słabości nie pasuje albo nie bywa z nim w ogóle kojarzony. To mit, bo badania jasno pokazują, iż kryzysy psychiczne dotykają wszystkich. I to bez wyjątku. Więc również rolników.

Dlatego słusznym jest apel do rządu o troskę wobec tej grupy społecznej i o ułatwienie życia rolnikom. Są oni bowiem kluczowym elementem łańcucha żywieniowego, z którego wszyscy czerpiemy korzyści.

Rolnik w kryzysie psychicznym – realny problem czy temat tabu?

Samobójstwa wśród rolników to temat trudny, ale nie można nad nim dłużej milczeć. Według danych Komendy Głównej Policji i Głównego Urzedu Statystycznego, tylko w 2024 roku życie odebrało sobie 123 rolników (stanowi to 2,5% wśród całej społeczności naszego kraju rocznie popełniających samobójstwo).

Ponadto w roku ubiegłym odnotowano blisko 5 tysięcy prób samobójczych wśród rolników. I choć jest to mniej niż w 2017 roku (207 przypadków), to problem wciąż jest bardzo poważny.

Skąd się bierze kryzys psychiczny na wsi?

Ministerstwo Rolnictwa wskazuje jasno za posłem Sachajko – na zdrowie psychiczne rolników wpływają między innymi:

• Niestabilność cen produktów rolnych.
• Zmienne warunki pogodowe.
• Izolacja społeczna.
• Nadmierne zadłużenie.
• Brak odpoczynku i przeciążenie pracą fizyczną.
• Dodatkowo często występują też nieporozumienia rodzinne oraz przemoc w domu. W wielu przypadkach jednak nie da się jednoznacznie określić powodu samobójstwa rolników – aż 87 z 123 przypadków w 2024 roku nie miało zidentyfikowanej przyczyny.

Jakie działania podejmuje rząd by pomóc rolnikom?

W odpowiedzi na interpelację Jarosława Sachajko, rząd wskazał inicjatywy związane z tematem samobójstw. Również rolników. Sa nimi między innymi:

• Powołany Zespół do spraw Prewencji Samobójstw i Depresji przy Ministerstwie Zdrowia (na lata 2021-2025, przyjęto w nim 10 zadań do realizacji, by zapobiegać samobójstwom).
• Kampanie społeczne, jak „Zobacz człowieka”, której celem jest przeciwdziałanie stygmatyzacji i autostygmatyzacji osób doświadczających zaburzeń i chorób psychicznych.
• Kampania ta jest kierowana do społeczeństwa, a przede wszystkim do młodzieży i młodych dorosłych w wieku 16-30 lat. A także mężczyzn w wieku 30-45 lat. Ze szczególnym uwzględnieniem osób zamieszkujących mniejsze miejscowości – poniżej 5 tys. mieszkańców.
• Całodobowa infolinia 800 70 22 22 oraz czat prowadzony przez Fundację ITAKA dla osób dorosłych.
• Kampania prewencyjna „Dobrostan Rolnika”, której celem jest propagowanie sposobów dbania o szeroko rozumiane zdrowie i profilaktykę chorób cywilizacyjnych. Kampania bazuje na fundamencie definicji zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), która określa je jako stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu. Obecnie, jak poinformował minister rolnictwa, rozpowszechniane są w ramach kampanii plakat i ulotka właśnie na temat depresji.
• Powołany został Zespół ds. zmian systemowych w centrach zdrowia psychicznego, którego zadaniem jest uregulowanie funkcjonowania opieki psychiatrycznej w Polsce. W sumie na inwestycje w psychiatrię przeznaczone zostanie ponad 4 mld zł.
  Rozbudowa Centrów Zdrowia Psychicznego – w tej chwili w Polsce działa 117 placówek. Obejmują one połowę dorosłej populacji (51%). Docelowo centra mają funkcjonować w całym kraju. Prace legislacyjne nad sposobem organizacji i finansowania trwają, jak zapewnia rząd.

  Działania KRUS i Ministerstwa Rolnictwa

• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego od wielu już lat prowadzi kampanie prewencyjne. Od 2024 ruszyła nowa inicjatywa – „Dobrostan Rolnika”, o którym mowa powyżej.

Równolegle realizowane są prace nad uwzględnieniem tematu zdrowia psychicznego na wsiach w przyszłych programach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Od 2026 roku tematyka zdrowia psychicznego rolników i mieszkańców obszarów wiejskich, w tym również i młodzieży z obszarów wiejskich, zostanie już ujęta w jednym z proponowanych kierunków tematycznych KSOW+.

Jaka pomoc dla zadłużonych gospodarstw?

Jednym z głównych czynników kryzysu psychicznego rolników jest rosnące ich zadłużenie. W odpowiedzi na interpelację posła, rząd wskazał następujące formy wsparcia dla zadłużonych producentów rolnych:

• Restrukturyzacja zadłużenia – Zadłużone, ale nie znajdujące się w stanie likwidacji lub upadłości gospodarstwa mogą ubiegać się o przejęcie długu. KOWR może przejąć dług podmiotu prowadzącego gospodarstwo rolne w wypadku, gdy przedmiotem przejęcia jest dług o charakterze pieniężnym, który powstał w związku z prowadzeniem działalności rolniczej. Natomiast wysokość jego nie przekracza wartości nieruchomości, pomniejszonej o wysokości sumy hipoteki ustanowionej na tej nieruchomości.
• Fundusz Ochrony Rolnictwa w razie upadłości kontrahenta – Rekompensata z tytułu utraty przychodów z tytułu prowadzonej przez rolników działalności, w przypadku upadłości nabywców produktów rolnych. Fundusz stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje KOWR.
• Pomoc ARiMR dla producentów z trudnościami w spłacie kredytów.
  Rolnicy mogą ubiegać się o prolongaty, zmianę kierunku produkcji czy wydłużenie okresu kredytowania, o ile określony w umowie kredytu okres kredytowania jeszcze nie minął. –
• Albo o tzw. “czasowe zaprzestanie” – w przypadku czasowego zaprzestania prowadzenia działalności lub spłaty kredytu i odsetek z przyczyn niezależnych od rolnika – kredytobiorcy. W okresie “zaprzestania” dopłaty do oprocentowania kredytu nie są stosowane i ruszają dopiero po wznowieniu przez kredytobiorcę działalności bądź spłaty kredytu i odsetek. Wówczas dopłaty ponownie są stosowane od dnia tego wznowienia.

Potrzeba realnej zmiany – plany i strategie pomocy rolnikom już są

Jak widać, są plany i są działania rządu podejmowane w kierunku poprawy kondycji psychicznej również rolników. Szerzenie świadomości i wiedzy na temat kryzysów, nie tylko zdrowia fizycznego, ale również psychicznego stają się kluczowe.

Priorytetem jest rozbudowa sieci Centrów Zdrowia Psychicznego na terenie całego kraju oraz również w małych miejscowościach i tych całkiem małych oraz na wsiach – ośrodków/zespołów środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej. A to dlatego, iż niezwykle ważne jest, by nie tylko leczyć skutki kryzysu psychicznego, ale przede wszystkim zapobiegać jego przyczynom. Chodzi głównie o realne wsparcie rolników i łatwy ich dostęp do specjalistów oraz terapeutów.