Ukraińskie towary bez ceł do 2028 r. – PE poprze wniosek Komisji pomimo braku analizy skutków

Już 8 maja Parlament Europejski przyjmie w pierwszym czytaniu wniosek Komisji Europejskiej o przedłużenie liberalizacji handlu z Ukrainą o kolejne trzy lata – bez oceny skutków, konsultacji społecznych i nowych zabezpieczeń dla unijnego rynku. Decyzja budzi kontrowersje, szczególnie wśród przedstawicieli unijnego rolnictwa.

Handel bez barier aż do 2028 r.

Parlament Europejski już 8 maja poprze wniosek Komisji o przedłużenie bezcłowego handlu z Ukrainą do 2028 r. Z powodu braku czasu nie przeprowadzono analizy skutków ani nie zaproponowano żadnych nowych zabezpieczeń. Dlaczego?

Brak analizy wpływu na unijny rynek i rolników

– Ukraina zwróciła się do Unii o działania mające maksymalnie ułatwić jej utrzymanie pozycji handlowej w kontaktach z resztą świata oraz pogłębienie stosunków handlowych z UE. Działania te obejmują m.in. liberalizację dostępu produktów wywożonych z Ukrainy do rynku UE – czytamy we wniosku Komisji Europejskiej (COM(2025)0107) “Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zawieszenia niektórych części rozporządzenia (UE) 2015/478 w odniesieniu do przywozu produktów ukraińskich do Unii Europejskiej” z marca 2025 r.

Prośbę taką wyrażał m.in. premier Ukrainy Denys Szmyhal. Po posiedzeniu Rady Stowarzyszenia UE-Ukraina na konferencji prasowej powiedział:

– Ukraina oczekuje, iż Unia Europejska przedłuży obowiązujący mechanizm liberalizacji handlu, który ma wygasnąć po 5 czerwca, do końca 2025 r., dopóki nie zostanie opracowana alternatywna propozycja – o czym informowała ukraińska Europejska Prawda.

Komisja Europejska zgodziła się na to już w kwietniu.

– Zamierzamy zapewnić płynne przejście do nowego systemu, w którym wszystkie ustalenia handlowe zostaną zapisane w głębokiej i kompleksowej umowie o wolnym handlu (DCFTA) jaką mamy z Ukrainą – powiedział rzecznik Komisji Europejskiej Olof Gill cytowany przez ukraińską Europejską Prawdę 30 kwietnia br.

W tym samym artykule autonomiczne środki handlowe – ATM – zostały określone jako środki, “które usuwają większość barier dla ukraińskiego eksportu do Unii Europejskiej”

Propozycję nowych zasad obowiązujących w handlu pomiędzy UE a Ukrainą Komisja Europejska zawarła we wniosku COM (2025)0107. Wniosek przewiduje zawieszenie stosowania kluczowych przepisów rozporządzenia (UE) 2015/478, umożliwiających wprowadzenie ceł, kontyngentów, nadzoru i środków ochronnych w imporcie z państw trzecich.

Ukraina zyskuje dostęp do unijnego rynku, rolnicy tracą ochronę

Komisja proponuje, aby zawieszenie tych przepisów objęło okres od 6 czerwca 2025 r. do 5 czerwca 2028 r., z możliwością automatycznego przedłużania o kolejne 3 lata. Zawieszenie ma dotyczyć wyłącznie handlu z Ukrainą. Jak podano w uzasadnieniu, jest to konieczne ze względu na potrzeby gospodarki ukraińskiej w warunkach wojny i niestabilnych szlaków eksportowych przez Morze Czarne. Jak podano w uzasadnieniu, decyzja ma zapewnić Ukrainie „stabilność i przewidywalność” w eksporcie do UE [COM(2025)0107, s. 3].

Kluczowe pytanie brzmi – czy wniosek Komisji Europejskiej dotyczy rolnictwa? Otóż w całym COM(2025)0107 nie ma odniesień do rolnictwa czy wskazania produktów rolnych jako przedmiotu wymiany handlowej. Jedyną branżą wymienioną z nazwy pozostaje przemysł stalowy. A jednak:

1) wniosek odnosi się do rozporządzenia (UE) 2015/478 – aktu, który stanowi bazę prawną dla unijnej polityki handlowej wobec państw trzecich i obejmuje szeroki zakres towarów, w tym również produkty rolne, o ile nie podlegają szczególnym przepisom WPR lub rozporządzeniu 2015/755. Jak zapisano w art. 1 ust. 1:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do przywozu produktów pochodzących z państw trzecich do Unii Europejskiej, z wyjątkiem produktów wymienionych w Załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, o ile nie są one objęte szczególnymi przepisami.”

2) Załącznik I TFUE obejmuje wiele towarów rolnych, co wykluczałoby je z przedmiotowego wniosku. Nie obejmuje jednak wszystkich – już w rozporządzeniu (UE) 2022/870 Komisja obejmowała liberalizacją m.in. zboża, drób, jaja i cukier – właśnie na podstawie przepisów rozporządzenia 2015/478.

Tym samym wniosek COM(2025)0107, choć nie mówi o tym wprost, w praktyce umożliwia kontynuację bezcłowego handlu również w sektorze rolnym – bez nowych ograniczeń ani mechanizmów prewencyjnych.

– Dla nas tak naprawdę nie ma znaczenia, pod jaką przykrywką zostanie zapisany przyszły reżim handlowy między Ukrainą a UE. Niezależnie od tego, czy będą to autonomiczne preferencje, jak to było do tej pory, czy też system wolnego handlu rozszerzony zgodnie z art. 29, interesuje nas pryncypialny wynik, a nie „warcaby” – mówił Europejskiej Prawdzie anonimowy polityk rządu Ukrainy, biorący udział w negocjacjach z UE.

Natomiast przewodniczący komisji ds. finansów ukraińskiej Rady Najwyższej, Daniło Hetmancew cytowany przez Agrotimes.ua w artykule z dnia 2 maja, podkreślając, iż sprawa handlu UE-Ukraina będzie jednym z ostatnich poruszonych zagadnień w ostatnim dniu sesji PE powiedział odnosząc się do oczekiwań Ukrainy:

– Tak więc istnieje pewna szansa, ale szczerze mówiąc, nie rozumiem, dlaczego polityka gospodarcza miałaby być tak „ważna”.

Wniosek Komisji wymaga zatwierdzenia przez Parlament Europejski. Odbędzie się to 8 maja, podczas trwającej w tej chwili Sesji PE. Projekt stosownej rezolucji ustawodawczej sygnowany A10-0059/2025 zawiera dwa ważne punkty: po pierwsze, wniosek KE ma zostać przyjęty w pierwszym czytaniu, po drugie – PE odrzuca propozycję Komisji, by liberalizację handlu przedłużać automatycznie co 3 lata. W dokumencie PE doprecyzowano również ramy czasowe: liberalizacja będzie obowiązywać od 6 czerwca 2025 r. do 5 czerwca 2028 r., bez automatycznego przedłużania.

Sprawą zajmować się będzie Komisja Handlu Międzynarodowego, a sprawozdawcą projektu rezolucji będzie Szwedka Karen Karlsbro z frakcji Renew Europe.

Copa-Cogeca przeciwko liberalizacji handlu z Ukrainą

W kwietniu 2025 r. Copa-Cogeca z zadowoleniem przyjęły decyzję Komisji Europejskiej o rezygnacji z ATM i powrocie do umowy DCFTA, która “zapewniłaby większą przewidywalność i bezpieczeństwo”. Jednocześnie organizacje podkreślały, że zapisy art. 29 Układu o Stowarzyszeniu umożliwiają dalszą liberalizację handlu z Ukrainą, niebezpieczną dla unijnego rolnictwa ze względu na “niewiarygodną” zdolność ukraińskiego rolnictwa do szybkiego zwiększenia produkcji.

– Mechanizmy takie jak kontyngenty taryfowe (TRQ) muszą zostać utrzymane, a inne zbadane, aby zapewnić wystarczającą ochronę producentom i wytwórcom z UE. (W obecnych ATM) progi chroniące wrażliwe produkty są zbyt wysokie, a niektóre z najbardziej dotkniętych sektorów, takie jak pszenica czy jęczmień, nie są objęte żadną ochroną – apelowały Copa-Cogeca.

Jednocześnie żądano oceny skutków liberalizacji handlu z Ukrainą w powiązaniu z innymi umowami handlowymi UE z krajami trzecimi:

– Konieczne jest ostrożne i zrównoważone podejście do liberalizacji handlu z Ukrainą, aby zapewnić, iż producenci z UE, którzy już teraz borykają się z wyzwaniami wynikającymi z kumulatywnych skutków handlowych i nierównych warunków konkurencji, nie będą jeszcze bardziej pokrzywdzeni – napisano w komunikacie.

Komisja Europejska w uzasadnieniu swojego wniosku zwróciła uwagę na potrzeby Ukrainy:

“Ukraina zwróciła się do Unii o działania mające maksymalnie ułatwić jej utrzymanie pozycji handlowej w kontaktach z resztą świata oraz pogłębienie stosunków handlowych z UE. Działania te obejmują m.in. liberalizację dostępu produktów wywożonych z Ukrainy do rynku UE w drodze rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/870 z dnia 30 maja 2022 r. oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1077 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie środków tymczasowej liberalizacji handlu będących uzupełnieniem koncesji handlowych mających zastosowanie do ukraińskich produktów na podstawie układu o stowarzyszeniu UE-Ukraina. Rozporządzenie (UE) 2024/1392 weszło w życie dnia 6 czerwca 2024 r. i pozostanie w mocy do dnia 5 czerwca 2025 r. Środki te zwiększyły elastyczność i pewność działania producentów ukraińskich.

Brak czasu w ocenę skutków…

Aby środki liberalizacji handlu w odniesieniu do Ukrainy mogły przez cały czas być stosowane po wygaśnięciu rozporządzenia (UE) 2024/1392 w dniu 5 czerwca 2025 r., przedmiotowe rozporządzenie musi wejść w życie 6 czerwca 2025 r.

Z uwagi na tę pilną potrzebę nie było wystarczająco dużo czasu w przeprowadzenie oceny skutków. Postanowienia układu o stowarzyszeniu dotyczące handlu i kwestii związanych z handlem zostały jednak poddane ocenie skutków w kontekście zrównoważonego rozwoju, którą zleciła Dyrekcja Generalna ds. Handlu Komisji Europejskiej w 2007 r. i którą uwzględniono w procesie negocjacji w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA). Ocena ta potwierdziła, iż wdrożenie postanowień dotyczących handlu i kwestii związanych z handlem będzie miało pozytywne skutki gospodarcze zarówno dla UE, jak i dla Ukrainy.

W związku ze wspomnianą potrzebą dalszego wspierania gospodarczego Ukrainy Komisja składa wniosek w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady przewidującego zawieszenie stosowanie art. 2, art. 4–7, art. 9–17 i art. 19–21 rozporządzenia (UE) 2015/478 w sprawie wspólnych reguł przywozu w odniesieniu do przywozu pochodzącego z Ukrainy.

We wniosku KE ani poprawce Parlamentu nie odniesiono się do rolnictwa, choć ten wniosek otwiera możliwości dla liberalnego eksportu ukraińskich produktów na unijny rynek – również rolnych – bez dodatkowych barier przynajmniej do połowy 2028 r. Wniosek ten nie był konsultowany z zainteresowanymi stronami, nie dokonano oceny skutków ex post: w rubryce “WYNIKI OCEN EX POST, KONSULTACJI Z ZAINTERESOWANYMI STRONAMI I OCEN SKUTKÓW” znajdujemy stwierdzenie “nie dotyczy“. Dokonano natomiast oceny pod kątem poszanowania zasad demokratycznych, praw człowieka i podstawowych wolności oraz poszanowania zasady praworządności. Jak powiedział premier Ukrainy Denys Szmyhal, Ukraina jest już zintegrowana z rynkiem Unii Europejskiej.