Uprawa prosa. Wymagania, dawki nawożenia, termin i norma wysiewu

Nakłady na nawożenie i ochronę roślin prosa są mniejsze od innych zbóż Poza tym proso przerywa ciąg chorobowy podstawowych zbóż, z korzyścią dla ich plonów.

Kto siał proso ten chodził boso? Tak mówiono 50 lat temu, kiedy uzyskiwano 0,8-1,5 t/ha ziarna, w tej chwili plony w tej wysokości oceniane są jako niskie, bowiem zbiera się 3–4 t/ha, a niekiedy (korzystny przebieg pogody, dobre warunki glebowe i prawidłowa agrotechnika) większe.

Na szerszą skalę uprawiane jest w rejonach o ciepłym i suchym kontynentalnym klimacie Afryki i Azji oraz wschodniej Europy, w Polsce najwięcej w woj. świętokrzyskim.

Produkty wytwarzane z nasion prosa (głównie kasza jaglana) jest narodową potrawą wielu krajów, jest też cenną paszą dla ptaków śpiewających. Kasza jaglana jest bogata w lecytynę, wspomagającą układ nerwowy.

Nasiona zawierają przeciętnie 56 proc. skrobi i 11 proc. białka (bez glutenu), poza tym tłuszcz (3,5 proc.) oraz składniki mineralne i witaminy, głównie z grupy B i PP_..

Wiechy prosa wykorzystywano dawniej do produkcji pędzli malarskich, tzw. bielaczy, którymi malowano (bielono) ściany budynków mieszkalnych i inwentarskich.

Wymagania klimatyczne i glebowe oraz uprawa roli

Proso na tle innych roślin ma duże wymagania cieplne i świetlne, średnie glebowe, natomiast niewielkie wodne. Uprawiane jest na średnich glebach, klas bonitacyjnych od II do IV a, choć w lepszych stanowiskach, można uzyskać „przyzwoite” plony, także na lżejszych glebach.

Nie znosi gleb ciężkich (zlewnych) i zimnych, które w okresach większych opadów gromadzą zbyt dużo wody. Nie udaje się też na lekkich, suchych i kwaśnych piaskach. Pożądany jest lekko-kwaśny lub obojętny odczyn, w zakresie pH 5,6-7.

Ze względu na powolny początkowy wzrost i małą zdolność konkurencyjną z chwastami, jest podatne na zachwaszczenie. Dlatego istotny jest wybór czystego stanowiska, najlepiej po okopowych, ale też udanych zbożach, po których można jeszcze wysiać poplon.

Wiosenna uprawa roli jest podobna jak pod zboża jare, choć ze względu na późny termin siewu (10-25 V), można wydłużyć uprawki przedsiewne, by zniszczyć skorupę i chwasty oraz ograniczyć straty wody.

Przed siewem należy dobrze doprawić glebę, nie rozpylając jej nadmiernie, gdyż grozi to zaskorupieniem, co utrudni kiełkowanie i wschody siewek.

Nawożenie – dawki nawozu

Proso nie ma dużych wymagań pokarmowych. Wielkość dawek zależy od zasobności gleby, przedplonu i prognozowanych plonów.

Przy średniej zasobności gleby należy przed pierwszymi uprawkami wiosennymi wysiać na 1 ha 60 kg P₂O₅ 100 kg K₂O, 40 kg MgO i 35 kg SO₃. Na glebach mniej zasobnych można je zwiększyć o 30 proc., natomiast przy wysokiej, zmniejszyć o 30-50 proc.

Zwykle największy wpływ na plony wywiera azot, zalecany w dawce 60-90 kg/ha N, z czego 50 proc. przed wysiewem nasion. Drugą dawkę w okresie wegetacji można korygować w zależności od wyglądu roślin i przebiegu pogody.

Od fazy początku krzewienia, można też dwukrotnie dolistnie dokarmić rośliny mocznikiem (w stężeniu do 10 proc.), z dodatkiem jedno- lub 7-wodnego siarczanu magnezu (odpowiednio w stężeniu do 3 lub 5 proc.) i mikroelementami.

Spośród nich wskazana byłaby w dwóch opryskach (w g/ha) miedź (łącznie do 80 Cu) i cynk (do 150 Zn) oraz mangan (przy pH gleby powyżej 6) lub molibden (pH poniżej 6), łącznie do 300 Mn i 10 Mo. Poza tym jednorazowo (w drugim oprysku) 50 g boru (B).

Termin i norma wysiewu nasion

Warunkiem uzyskania wysokich plonów jest dobry materiał siewny, wykazujący wysoką zdolność kiełkowania oraz masę 1000 ziaren, co najmniej 6 g. Termin siewu zależy od przebiegu temperatur wiosną, zwłaszcza w maju.

Za optymalny przyjmuje się 10‑25 maja. Zbyt wczesny naraża wschodzące siewki na wiosenne przymrozki bądź skutkuje późnymi i nierównomiernymi wschodami. W tym czasie tworzy się skorupa glebowa utrudniająca wschody oraz wzrasta zachwaszczenie.

Z kolei siew po 25 V skutkuje opóźnieniem dojrzewania i obniżką plonów. Przeciętnie zaleca się wysiew nasion w ilości 15‑20 kg/ha, przy rozstawie rzędów od 25 do 40 cm, a więc co drugą (na lżejszych glebach) lub trzecią (na zwięźlejszych) redlicę siewnika zbożowego.

Przy opóźnionych siewach, gorszej jakości nasion, a także w gorszych warunkach glebowych i pogodowych, normę wysiewu należy zwiększyć do 25, a choćby 30 kg/ha, wysiewając je w 25 cm rzędach. Na glebach zwięźlejszych zaleca się wysiew na głębokość do 2 cm, zaś na lżejszych oraz w okresie suszy 3-4 cm.

Aktualnie zarejestrowane są dwie odmiany prosa, pochodzące z HR Smolice. W 1956 r. weszła do uprawy odmiana Gierczyckie, zaś w 2000 r., bardziej intensywna, o większym potencjale plonowania – Jagna.